Mavzu: Diqqatning psixofizologiyasi. Reja: Kirish

Mavzu: Diqqatning psixofizologiyasi.
REJA:
Kirish

1. 
   Diqqat haqida tushuncha.
   
2. 
   .Diqqatning nerv-fiziologik asoslari.
   
3. 
   Diqqat turlari, ixtiyorsiz diqqat, ixtiyoriy diqqat, ixtiyoriydan so'nggi diqqat.
   
4. 
   Diqqatning xususiyatlari, diqqat kuchi va bo'linishi, diqqat ko'lami, diqqat taqsimlanishi, shaxsda diqqat rivojlanishi.
   

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Odamga har bir daqiqada atrof-muhitdan juda kop narsa va hodisalar ta‘sir etib turadi. Lekin odamga ta‘sir etayotgan bu narsa va hodisalarning hammasi bir xil aniqlikda aks ettirilmaydi. Ulardan ayrimlari aniq yaqqol aks ettirilsa, boshqa birlari shunchaki juda xira aks ettiriladi, yoki umuman aks ettirilmaydi. Bu esa ana shu odamga ta‘sir etayotgan narsalarga diqqatning qay darajada qaratilishiga boglikqdir. Demak, diqqatimiz qaratilgan narsa va hodisalar aniq va to’la aks ettiriladi.
Diqqat tushunchasiga olimlar tomonidan bir qator ta‘riflar keltirilganligini ta‘kidlash mumkin. Pashlerning (1998, p. 1) fikricha, ―Diqqat muammosini organish psixologlar uchun uzoq yillar davomida muhim ahamiyat kasb etib kelgan‖ Tarixiy manbalardan ma‘lumki, ―diqqat‖ga oid nazariyalar XIX asrning oxirlaridan o’rganila boshlangan. SHunday qilib, bixevioristlar diqqatni ichki jarayon deb hisoblaganlar.
Diqqat tushunchasi 1958 yilda Broadberning ―Idrok va kommunikatsiya‖ nomli kitobida qollanilgan va ilmiy tushuncha sifatida kiritilgan. Diqqat odatda ob‘ektni tanlash va nomlashda qollaniladigan jarayon sifatida beriladi. Villiam James esa tuyguga e‘tibor bergan (1890, pp. 403–404): qolgan barcha buni diqqat deb hisoblagan. Bu bilish jarayoni bolib, tafafkkur ob‘ektining bir vaqtning ozida aniq va yorqin shaklda namoyon bolishidir. Diqqat – bu bir vaqtning ozida e‘tiborning toplanishidir.
Baar (1997) diqqatning paydo bolish mexanizmlarini asoslab beradi.
Masalan, shuyday deyish mumkin: ―Biz buyruqga qaraymiz‖ yoki ―Biz buyruqni eshitamiz‖. Baar (1997, p. 364) quyidagi fikrni keltiradi, ―Tajribada topladi va amaliy voqelarda namoyon boladi. Har kuni nutqda doimo, birinchi bolib e‘tibor qaratish uchun ―Tinglang‖, ―Qarang‖ tushunchalari qollaniladi; ikkinchidan ―eshitamiz‖, koramiz‖ deb izohlanadi‖.
Villiam James diqqatning ―faol‖ va ―passiv‖ turlarini ajratgan (1890). Faol diqqat individual taraqqiyotning yuksalishini, passiv diqqat tashqi stimulga sust javob berishdir. YAntisning (1998, p. 252) fikricha, ―Stimul – tez va kuchliligiga qarab nazorat qilinadi‖
Olportning fikricha bu haqiqatga oxshab koringani bilan yakka-yu yagona mexanizm emas yoki ichki imkoniyat kauzal atributsiya diqqat fenomeni tafakkurning yoki idrokning asosida shakllanadi.
Diqqat psixik faoliyatning yonaltirilishi va shaxs uchun ma‘lum ahamiyatga ega bolgan ob‘ekt ustida toplanishidan iborat bilish jarayonidir. Yonaltirish deganda psixik faoliyatning tanlovchanlik tabiati, ob‘ektni ixtiyoriy va beixtiyoriy tanlash tushuniladi. Oquvchi maktabda oqituvchi gapirayotgan gaplarni eshitib otirganda mana shu eshitib otirish faoliyatini ongli ravishda tanlab olgan, uning diqqati ongli ravishda qozgalgan shu maqsadga boysundirilgan boladi. Oquvchining biror boshqa narsaga chalgimasdan oquv materialining mazmuniga zehn qoyib otirishida uning psixik faoliyatining yonalishi ifodalanadi.
Psixik faoliyatning yonaltirilishi deganda ana shu tanlashgina tushunilib qolmay, balki ana shu tanlanganni saqlash va qollab-quvvatlash tushuniladi.
Diqqatning bilish jarayoni uchun ahamiyatini alohida ta‘kidlab otish lozimdir. Diqqat sezish jarayonida, idrok qilishda, xotira, xayol va tafakkur jarayonlarida har doim ishtirok etadi. Diqqat barcha aks ettirish jarayonlarimizning doimiy yoldoshidir. Diqqat barcha psixik jarayonlarimizda qatnashsa ham, lekin diqqatning ozi hech narsani aks ettirmaydi.
Odam biror narsaga zor diqqat bilan kirishgan paytida uning tashqi qiyofasida ayrim ozgarishlar kozga tashlanadi. Demak, diqqat odatda ozining sirtqi ya‘ni tashqi alomatlariga egadir.
Birinchidan, diqqat qaratilgan narsani yaxshi idrok qilish uchun unga muvofiqlashishga urinishdan iborat harakatlar (tikilib qarash, quloq solish) qilinadi.
Ikkinchidan, ortiqcha harakatlar toxtaydi. Jiddiy diqqatning xususiyatlaridan biri qimirlamasdan jim turishdir. Masalan, auditoriya va teatr zalidagi jimlik diqqat vaqtidagi harakatsizlik natijasi bolib, bu jimlik odamlar ma‘ruzachini yoki artistni zor e‘tibor bilan tinglashayotganini anglatadi.
Uchinchidan, kuchli diqqat paytida kishining nafas olishi sekinlashib va pasayib qoladi. Demak, diqqat paytida organizm reseptorlarimiz alohida holatda bo’ladi. Ammo bu holat diqqatning faqat tashqi ifodasi bo’libgina qolmay, balki uning ma‘lum yo’nalishi va barqarorligini saqlab turuvchi shartlardan biri hamdir. SHuning uchun ko’pincha biror ishni bajarishdan avval organizmimizni shu ishga moslab muayyan bir holatda tutib olamiz.¹
As Pashler (1998, p. 1) pointed out, ―Attention has long posed a major challenge for psychologists.‖ Historically, the concept of ―attention‖ was treated as important by many philosophers and psychologists in the late 19th century. However, it fell into disrepute, because the behaviourists regarded all internal processes with the utmost suspicion. Attention became fashionable again following the publication of Broadbent‘s book Perception and Communication in 1958, and has remained an important topic ever since.
Attention is most commonly used to refer to selectivity of processing. This was the sense emphasised by William James (1890, pp. 403–404): Everyone knows what attention is. It is the taking possession of the mind, in clear and vivid form, of one out of what seem several simultaneously possible objects or trains of thought.

Focalisation, concentration, of consciousness are of its essence. What is the relationship between attention and consciousness?
Baars (1997) argued that access to consciousness is controlled by attentional mechanisms. Consider, for example, sentences such as, “We look in order to see” or “We listen in order to hear”. According to Baars (1997, p. 364), “The distinction is between selecting an experience and being conscious of the selected event. In everyday language, the first word of each pair
[“look”; “listen”] involves attention; the second word [“see”; “hear”] involves consciousness.” In other words, attention resembles choosing a television channel and consciousness resembles the picture on the screen.
Diqqatning nerv-fiziologik asoslari
Diqqatning inson psixik faoliyatidagi o’rnini tushunish uchun predmetlarning qaysi guruhga mansub ekanligi aniqlash lozim. SHaxsning ko’rish maydonida joylashgan predmetlar boshqa predmetlargna nisbatan yaqqolroq idrok etiladi. SHu tarzda inson ongida ma‘lumot shakllanadi: bizning faoliyatimizning mazmuni bizning ongizmizda asosiy e‘tiborni talaba qiladi, foliyatimiz doirasida yuz beradigan ishlar ―miyaning quyi qismi‖ga o’tib, pereferik qismga aylanadi. Bu shuningdek oddiy anologiya. Demak, bizning e‘tiborimiz qaratilgan predmet, voqae, hodisa miyada ―miyada markaziy‖ o’rinni egallaydi.
Agar ongimizni grafik tasvirga joylashtirsak, quyidagi ikki doira ichida joylashadi: birinchi doira onglanmagan zona, kichkina doira esa – aniq, yorqin ma‘lumotlar zonasi yoki diqqat zonasi deyiladi. Demak, diqqat ongdagi ma‘lumotlarni aniq va yarqin bo’lishini ta‘minlaydi.

1- rasm. Diqqat zonasi
Odamga har bir daqiqada ta‘sir qilib turadigan qo’zg’atuvchilar turlicha reflekslarga sabab bo’ladi. CHunki har qanday refleks organizmning tashqi ta‘sirotga beradigan qonuniy javob reaksiyasidir.
Diqqatning nerv-fiziologik asosida orientirovka yoki tekshirish deb ataladigan maxsus refleks yotadi. Bunday refleksni akademik I.P.Pavlov maxsus ibora bilan