Mavzu: F. Kenening takror ishlab chiqarish nazariyasi

Fransua Kene (1694-1774) - fiziokratlar maktabining asoschisi hisoblanadi. F.Kene har tomonlama bilimli olim bolib, Versal yaqinida kambagal dehqon oilasida dunyoga keldi. U yoshligidan tibbiyotga qiziqdi va bu sohada talim oldi. Keyinchalik tibbiyot amaliyoti unga shuhrat keltirdi. 1752 yilda Qirol Lyudovik XV saroyida tabiblik qildi. Tibbiyot va biologiyaga oid kopgina asarlar yaratdi. F.Kene iqtisodiyot muammolari bilan oltmish yoshidan boshlab bevosita shugullana boshladi.

2

Shuni takidlab otish kerakki, F.Kenening iqtisodiy goyalari qirol saroyida - Versalda yuzaga keldi. U umrining oxirigacha osha yerda yashadi va ijod qildi. F.Kenening «Fermerlar», «Don», «Aholi», «Soliqlar» nomli dastlabki iqtisodiy maqolalari Didro va D.Alamber tomonidan chop etilgan «Qomus»da elon qilindi. 1758 yilda uning asosiy asari «Iqtisodiy jadval» dunyoga keldi. F.Kene nafaqat fiziokratizm maktabi asosini yaratdi, balki uning nazariy va siyosiy dasturini ham shakllantirdi.

Shuni takidlab otish kerakki, F.Kenening iqtisodiy goyalari qirol saroyida - Versalda yuzaga keldi. U umrining oxirigacha osha yerda yashadi va ijod qildi. F.Kenening «Fermerlar», «Don», «Aholi», «Soliqlar» nomli dastlabki iqtisodiy maqolalari Didro va D.Alamber tomonidan chop etilgan «Qomus»da elon qilindi. 1758 yilda uning asosiy asari «Iqtisodiy jadval» dunyoga keldi. F.Kene nafaqat fiziokratizm maktabi asosini yaratdi, balki uning nazariy va siyosiy dasturini ham shakllantirdi.

3
Takror ishlab chiqarish nazariyasi. Iqtisodiy talimotlarning rivojlanishida F.Kenening mashhur «Iqtisodiy jadval» asarining orni beqiyos. Bu asarda ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayoni birinchi marta makroiqtisodiy darajada tahlil qilindi. F.Kene jamiyatdagi uchta ijtimoiy guruhlar-sinflar ortasida mahsulot va pulning ayirboshlanish jarayonini korsatib berdi

Takror ishlab chiqarish jarayonini tahlil qilishda baholarning ozgarmasligi asos qilib olinadi. (Bunda almashuv ekvivalentlik tamoyili asosida roy bermoqda deb faraz qilinadi). Bu jarayon tashqi bozor tasirisiz, yani faqat ichki bozor sharoitida yuz bermoqda deb qaraladi.

• Takror ishlab chiqarish jarayonini tahlil qilishda baholarning ozgarmasligi asos qilib olinadi. (Bunda almashuv ekvivalentlik tamoyili asosida roy bermoqda deb faraz qilinadi). Bu jarayon tashqi bozor tasirisiz, yani faqat ichki bozor sharoitida yuz bermoqda deb qaraladi.
• F.Kene statistik hisobkitoblarga asoslangan holda, Frantsiya dehqonchiligidagi yalpi mahsulot qiymatini 5 mlrd. livrga (livrosha paytdagi Frantsiya pul birligi) baholadi (oziq-ovqat 4 mlrd. livrni, xom-ashyo 1 mlrd. livrni tashkil etadi). Bu mahsulotdan tashqari fermerlar otgan yilgi hosilni sotishdan olgan 2 mlrd. livrga ega. Bu pulni ular mulkdorlarga ijara haqi sifatida yer uchun tolaydilar. Unumsiz yoki «hosilsiz» sinf 2 mlrd. livrlik sanoat mahsulotiga ega. Jami ijtimoiy mahsulot, F.Kene hisobi boyicha, 7 mlrd. livrni tashkil etadi. Mulkdorlar (yer egalari) hosilni yigishtirib olgandan keyin fermerlardan 2 mlrd. livr ijara haqi olganlar.

4
F.Kenening takror ishlab chiqarish togrisidagi talimotida bir qator kamchiliklar mavjud. «Iqtisodiy jadval»dagi sinflar tushunchasida izchillik, ilmiylik yetishmaydi. Sanoatchilarni ishlab chiqarish vositalaridan mahrum etgan holda (ular oz mahsulotlarining hammasini sotib yuboradi), F.Kene ularni ishlab chiqarish jarayonini qaytadan boshlash imkoniyatidan ham mahrum etadi. Yer egalarining mahsulot realizatsiya qilishda markaziy oringa otib qolishi notogri bolgan.
F.Kenening goyalari Ann Rober Jak Tyurgo (1727-1781yy.) tomonidan davom ettirildi va rivojlantirildi. A.Tyurgo Parijda zodagonlar oilasida tugildi. Oilaviy ananaga kora diniy talim olishga majbur boldi. Lekin Sarbonnaning Teologiya (diniy) fakultetini tugatgach, bu sohada ishlashdan bosh tortdi. 1751 yildan Parij parlamentining mansabdori, 1761-1774 yillarda Limojda (Limuzen provintsiya - viloyat markazi) intendant (gubernator) lavozimida ishladi. Bu uzoq viloyatda markaziy hokimiyat vakili sifatida xojalik ishlarini, jumladan, soliq olish tizimini nazorat qilib turdi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!