Mavzu: Farmakodinamikaning asosiy masalalari Reja: Farmakodinamikaning tasnifi Retseptorlar va ularning turlari

2.1-jadval


Retseptor qurilmalari va ularning turlari



' Xalqaro nomenklatura.

Dori moddalarining retseptor bilan ta’siri kimyoviy yoki fizik-kimyoviy jarayonlar yordamida yuzaga kelib chiqadi va rctscptor faol ligandlar konformatsiyasining o‘zgarishi yoki bir necha faol ligandlar guruhlari ta’siri natijasida yuz beradi (allosteriya nazariyasi).

Bu jarayonlar tabiati, kuchi, qaytuvchanligi va davomiyligi dori moddalarining retseptorlar bilan bogManish xususiyatiga bog`liq bo'ladi. BogManishning mustahkamligi ikki atom orasidagi elektrostatik o'zaro ta’sirga bogMiq. Bu bogManish murakkab jarayon bo`lib, turli xildagi bogManishlar ishtirok etishi mumkin, bu ko‘proq rctseptoming dori moddasi bilan komplementarlik xususiyati bilan aniqlanadi va ularning qay darajada yaqinlashuviga bogliq bo`ladi (2.2-jadval).
2 .2-jadval
Moddalarning “nishon” qurilmalar bilan
o‘zaro ta’siri

1 Qutblanmagan hujayralarni suv ishtirokida bogManishi

* CH2-to'g‘ri keladigan 0,7 kkal (3kJ)

Dori moddalari va rctscptor orasidagi eng kuchsiz bog`lanish- Vandervaal bogManish hisoblanadi. Bu bogManish dipol bog‘lanish yordamida ro‘y berib. moddaning sezuvchan tuzilmaga maxsus aloqadorligini ya’ni ≪affinilct≫ligini ko‘rsatadi. Ko'proq farmakologik ta’sirning boshlanish davrida dori moddalari va retseptor qurilmalari orasida ionli bog'lanish yuz beradi. Bu vaziyatlarda dorilar ta’siri qaytar darajada bo'ladi.

Ba’zi bir moddalar (masalan, alkillovchi moddalar) biologik substratlar bilan mustahkam va qaytmas kovalent bog' hosil qiladi. Dori moddalari va retseptor qurilmalari bilan koordinatsion kovalent bog‘ hosil bo‘lishi katta amaliy ahamiyat kasb etishi mumkin.
Masalan, dori moddalari va antidotlar orasidagi bog‘ (unitiol va margimush orasidagi bog‘). Bu bog" mustahkam bo'ladi, chunki bu bog‘da retseptor qurilma butunlay ishdan chiqadi. Bu bog‘lar xelatlar hosil bo’lishi asosida yotsa, boshqa hollarda dorilardan zaharlanishga sabab bo'lishi mumkin.
Amaliyot nuqtayi nazaridan organizmning funksional buzilishlariga ta’sir qilish maqsadida ishlatiladigan dorilarni retseptor qurilmalari bilan qaytar darajada bog' hosil qilgani ma’qul bo'lsa, yuqumli kasalliklar chaqiruvchilariga ta'sir qiladigan dorilarning kasallik chaqiruvchisi bilan qaytmas bog' hosil qilgani ma’qul.
Dorilarning bir marta kiritilishiga organizm tomonidan berilgan javobning miqdori ikki ko'rsatkich - birinchidan, umumiy retseptor qurilmalarining dori bilan band qilingan miqdori, ikkinchidan, dorining maxsus retseptor qurilmalarida saqlanib qolish vaqti bilan ifodalanadi. Kiritilgan dorining farmakologik javob kuchini Mixaelis-Menten kinctik tcnglamasi bilan ifodalash mumkin, ya’ni farmakologik javob dorilar bilan band qilingan retseptor qurilmalari soniga proporsional bo'ladi. Bu hodisa qandli diabetni insulin yoki temir yetishmovchiligida temir preparatlari bilan davolash jarayonida kuzatiladi.
Dori ta’sirining kuchi esa, dorilar tomonidan retseptor qurilmalarida hosil qilingan konformatsion o'zgarishlar tezligi va xarakteriga bog'liq. Hamma vaqt ham dori miqdorining ortishi doriga javob miqdorini kuchaytirmaydi, chunki retseptor qurilmalar dori bilan band, shu sababli farmakologik javob kuchaymaydi. Masalan, nitritlar ta’sirini shu mexanizm bilan tushuntirish mumkin, sababi nitritlar chaqirgan farmakologik samara ular miqdorining ortgani bilan ko‘paymaydi. Yuqorida aytilganlardan ko'rinib turibdiki, dorilarning farmakologik javobini miqdoriy aniqlash juda murakkab jarayondir. Bunda retseptor qurilmalarining ahvoli, dorilar bilan reaksiyaga kirishadigan retseptor qurilmalarining joylanishi va ularning tabiatini ko‘p tomonlama tahlil qilish yo'li bilan tushuntirish mumkin. Dorilarning retseptor qurilmalari bilan o'zaro ta’sirini bilishning murakkabligi shundaki, ma’lum retseptor qurilmasi bir nechta dori moddalari bilan, dori moddalarining o'zi esa, bir nccha funksional retseptor qurilmalari bilan reaksiyaga kirishishi mumkin.