Mavzu: Firmaning moliyaviy faoliyatini baholash

Mavzu:Firmaning moliyaviy faoliyatini baholash
Reja:
1.Moliyaviy tahlilning maqsadi va ahamiyatini tushuntirish.
2.Kompaniyaning moliyaviy faoliyatini baholashda mezonlar to’plamidan foydalanish va hisoblash.
3.Moliyaviy nisbatlar tahliliga cheklovlarni izohlash.
Kirish.
Korxonalarning moliyaviy holati bu:

• 
  Kompleks ravishdagi tushuncha bo‘lib, u o‘z ichiga keng ko‘rsatkichlar tizimini oladi, ular korxonalarning moliyaviy resurslari borligini, holatini, joylashganligini va ulardan foydalanish darajasini ifodalaydi;
  
• 
  Korxonalar faoliyatidagi butun ishlab chiqarish va xo‘jalik omillarining harakati, ularning o‘zaro aloqadorligi natijasidir;
  
• 
  Korxonalarning mo‘’tadil ishlab chiqarish, tadbirkorlik va boshqa faoliyati uchun zarur bo‘lgan moliyaviy resurslar bilan ta’minlanganligi va ulardan samarali foydalanish ifodasidir;
  
• 
  Korxonalarning boshqa xo‘jalik sub’yektlari, organlari va tashkilotlari bilan o‘zaro aloqalarni haqiqiy aks ettirishidir.
  
• 
  Korxonalarning ichki va tashqi omillar ta’siri ostida shakllangan moliyaviy holati, ularning istiqbolini aniqlash bilan birga, bu korxona bilan aloqada bo‘lgan boshqa tashkilotlar va korxonalarning moliyaviy holatiga ta’sir ko‘rsatadi. Umuman korxonalarning ishlab chiqarish, xo‘jalik faoliyatini, jumladan ularning moliyaviy holati tahlili asosini bir butun kompleks iqtisodiy fanlar: iqtisodiy nazariya, makro va mikro iqtisodiyot, menedjment va marketing, statistika, buxgalteriya hisobi, audit, moliya, kredit, pul muomalasi va boshqalar tashkil etadi. Demak, tahlilchi mutaxassis-auditorlar keng iqtisodiy ilmga ega bo‘lishlari lozim.
  

Iqtisodiy adabiyotda, ma’lumki, “Moliyaviy tahlil” atamasidan foydalaniladi. “Moliyaviy tahlil” barcha iqtisodiy tahlilning bir shakli hisoblanadi, ikkinchi shakli – bu “boshqaruvlik tahlili”. Demak, mazmunan “Moliyaviy tahlil” va “Korxonalarning moliyaviy holati tahlili” – bu har xil mazmunga ega bo‘lgan iboralar.
Moliyaviy tahlil – bu korxonalar, loyihalar, byudjetlar va boshqa moliya bilan bog’liq operatsiyalarni ularning faoliyati va yaroqliligini aniqlash uchun baholash jarayoni. Odatda, moliyaviy tahlil korxonaning barqaror, to’lovga qodirligi, likvidligi yoki pul mablag’larini jalb qilish uchun etarlicha rentabelligini tahlil qilish uchun ishlatiladi.
Moliyaviy tahlil iqtisodiy tendentsiyalarni baholash, moliyaviy siyosatni belgilash, biznes faoliyati uchun uzoq muddatli rejalarni tuzish va investitsiya kiritish uchun loyihalar yoki kompaniyalarni aniqlash uchun ishlatiladi. Bu moliyaviy raqamlar va ma’lumotlarni sintez qilish orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy tahlilchi kompaniyaning moliyaviy hisobotlarini – daromadlar to’g’risida hisobot, buxgalteriya balansi va pul oqimi to’g’risidagi hisobotni batafsil o’rganib chiqadi. Moliyaviy tahlil korporativ moliya sharoitida ham, investitsiyalarni moliyalashtirish sharoitida ham o’tkazilishi mumkin
Moliyaviy ma’lumotlarni tahlil qilishning eng keng tarqalgan usullaridan biri bu boshqa kompaniyalarning ma’lumotlari yoki kompaniyaning tarixiy ko’rsatkichlari bilan taqqoslash uchun moliyaviy hisobotdagi ma’lumotlarning nisbatlarini hisoblashdir.
Moliyaviy tahlilchilar ko’pincha firmaning quyidagi elementlarini baholaydilar:
Daromadlilik – uning daromad olish va qisqa va uzoq muddatli istiqbolda o’sishni ta’minlash qobiliyati. Kompaniyaning rentabellik darajasi odatda quyidagilarga asoslanadi daromad jadvali, kompaniya faoliyati natijalari to’g’risida hisobot beradigan;
To’lov qobiliyati – uning majburiyatini to’lash qobiliyati kreditorlar va uzoq muddatli boshqa uchinchi shaxslar;
Likvidlik – uning ijobiyligini saqlab qolish qobiliyati pul muomalasi, zudlik bilan majburiyatlarni qondirishda;
Barqarorlik – firmaning uzoq vaqt davomida o’z faoliyatini olib borishda katta yo’qotishlarga duch kelmasdan, biznesda qolish qobiliyati. Kompaniyaning barqarorligini baholash uchun ham daromadlar to’g’risidagi hisobot, ham balans, shuningdek boshqa moliyaviy va moliyaviy bo’lmagan ko’rsatkichlardan foydalanishni talab qiladi.oliyaviy tahlilchilar ko’pincha firmaning quyidagi elementlarini baholaydilar:

Korxona moliyaviy holatini tahlil qilishning asosiy vazifasi quyidagilarni baholash hisoblanadi:

-buxgaltеriya balansi va mulkiy holat korsatkichlari tuzilmasi;
-asosiy vositalar ahvoli, ta’minlanganlik va foydalanish samaradorligi;
-aylanma mablaglar ahvoli, ta’minlanganlik va foydalanish samaradorligi;
-moliyaviy barqarorlik;
-likvidlilik va tolov qobiliyati;
-ishga doir faollik.
Korxona moliyaviy holatini buxgaltеriya balansi asosida dastlabki baholash hisobot yili oxiriga bolgan balans moddalarini yil boshiga bolgan ma’lumotlar bilan taqqoslash yoli orqali amalga oshiriladi. Balansni tahlil qilishda uning tuzilmasi aniqlanadi va korxona mablaglari hamda ularning manbalari tarkibida sodir bolgan ozgarishlar organiladi, mablaglarni qanchalik togri joylashtirilganligi aniqlanadi va korxona moliyaviy holatiga dastlabki baho bеriladi. Xususan, balans tuzilmasini tahlil qilishda uzoq muddatli va joriy aktivlar, oz mablaglari va jalb qilingan mablaglari ortasidagi nisbat, dеbitorlik va krеditorlik qarzlarining ozgarishini, uzoq muddatli va qisqa muddatli krеditlar va qarzlardan qanchalik togri foydalanilayotganligi kabilar organiladi, bu ozgarishlarga dastlabki baho bеriladi. 
Masalan, korxonaning moliyaviy holati barqaror bolishi uchun uning oz mablaglarining hajmi qarzga olingan mablaglar hajmidan kop bolishi kеrak. Korxona moliyaviy holatini tahlil qilish jarayonida ayniqsa, uning likvidligi va tolovga layoqatliligini tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Korxona balansining likvidligi dеganda, balansdagi likvid mablaglarning balansida ko`rsatilgan majburiyatlarni qoplash darajasi tushuniladi.
•Moliyaviy tahlilchilar ko’pincha taqqoslashadi moliyaviy ko’rsatkichlarning to’lov qobiliyati, rentabellik, o’sish va boshqalar:
•O’tgan davrda ishlash – bir xil firma uchun tarixiy vaqt oralig’ida (masalan, so’nggi 5 yil),
Kelajakdagi ishlash – Tarixiy shaxslar va ba’zi bir matematik va statistik metodlardan, shu jumladan hozirgi va kelajakdagi qadriyatlardan foydalanish ekstrapolyatsiya usuli moliyaviy tahlilda xatolarning asosiy manbai hisoblanadi, chunki o’tmishdagi statistik ma’lumotlar kelajakdagi istiqbollarning yomon bashoratchilari bo’lishi mumkin.
Qiyosiy ishlash – o’xshash firmalar o’rtasidagi taqqoslash.
Ushbu koeffitsientlar hisob-kitoblar balansilarini ajratish yo’li bilan hisoblanadi balanslar varaqasi va yoki daromad jadvali, boshqasi tomonidan, masalan:
Sof daromad / tenglik = kapitalning qaytarilishi (ROE)Sof daromad / jami aktivlar = aktivlarning rentabelligi (ROA)Qimmatli qog’ozlar narxi / aksiya uchun daromad = P / E nisbati
Moliyaviy koeffitsientlarni taqqoslash bu shunchaki moliyaviy tahlilni o’tkazish usullaridan biridir. Moliyaviy tahlilchilar foizli tahlildan ham foydalanishlari mumkin, bu qator ko’rsatkichlarni ba’zi bir bazaviy miqdorlarga foiz sifatida kamaytirishni o’z ichiga oladi
Masalan, buyumlar guruhi sof daromad foizida ifodalanishi mumkin. Belgilangan vaqt oralig’ida bir xil ko’rsatkichdagi mutanosib o’zgarishlar foizda ifodalanganida gorizontal tahlil deb nomlanadi.
Vertikal yoki umumiy o’lchamdagi tahlillar bayonotdagi barcha elementlarni “umumiy o’lchamga” qisqartiradi, bu bazaviy qiymatning foiziga teng bo’lib, ular boshqa o’lchamdagi boshqa kompaniyalar bilan taqqoslanishga yordam beradi.Natijada, daromadlar to’g’risidagi hisobotning barcha moddalari sotuvga, balansning barcha moddalari esa jami aktivlarga bo’linadi.
Boshqa usul – qiyosiy tahlil. Bu tendentsiyalarni aniqlashning eng yaxshi usulini taqdim etadi. Qiyosiy tahlil ikki yoki undan ortiq vaqt davomida bir xil ma’lumotlarni taqdim etadi va oson tahlil qilish uchun yonma-yon taqdim etiladi
Korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilish, ya’ni moliyaviy tahlil — keng ko‘rsatkichlar yordamida, kompleks usullaridan foydalanib korxonalarning moliyaviy resurslari borligini, holatini, joylashganligi va ulardan foydalanish darajasini ifodalashdir.

Moliyaviy tahlil ko‘p qirrali murakkab jarayon bo‘lib, u tashkil qilinishi, buning uchun esa bir qator talablarga asoslanishi kerak. Bu talablar quyidagilardan iborat:

• 
  Mutlaq va nisbiy ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi aloqalarni borligini bilish;
  
• 
  Moliyaviy tahlil mobaynida mutlaq va nisbiy ko‘rsatkichlardan birgalikda foydalanish;
  
• 
  Moliyaviy tahlil mantiqiy ravishda amalga oshirilib, u induktiv usulga — alohida hodisalardan umumiy hodisalarga o‘tish, moliyaviy holatning bir shakl ko‘rinishidan umumiy ko‘rinishga o‘tish va deduktiv usulga — umumiy hodisalardan alohida hodisalarga o‘tishga asoslanib tahlil qilish;
  
• 
  Hamma foydalanilayotgan ko‘rsatkichlar bir xil, asoslangan usulda aniqlanishi lozim;
  
• 
  Moliyaviy holatni tahlil qilishda tahlil qilinayotgan korxona ko‘rsatkichlarini boshqa korxonalar, o‘rtacha tarmoq ko‘rsatkichlari va ilg‘or korxonalar ko‘rsatkichlari bilan taqqoslash;
  
• 
  Moliyaviy tahlilning har tomonlama bo‘lishligi va korxonalarning umumiy moliyaviy holatiga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil etish;
  
• 
  Moliyaviy tahlilni samarali o‘tkazish uchun kerakli ma’lumotlarni oldindan tayyorlash va bu borada asosiy tasdiqlangan moliyaviy manbalar bilan cheklanmasdan birlamchi buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan foydalanish;
  
• 
  Moliyaviy tahlil ob’yektiv ravishda tashkil qilinib, u korxonalarning moliyaviy holati real darajasini ifodalashi lozim;
  
• 
  Moliyaviy tahlil o‘z vaqtida o‘tkazilib, tahlil yakunlariga asoslanib, moliyaviy holatni yaxshilash choralarini o‘z vaqtida amalga oshirishga imkon berish;
  
• 
  Moliyaviy tahlil kompleks ravishda o‘tkazilib, unda moliyaviy holatning hamma shakl va yo‘nalishlari ifodalanishi lozim;
  
• 
  Moliyaviy tahlil o‘z vaqtida va haqqoniy bo‘lib, u moliyaviy holatni ko‘tarishga bag‘ishlangan tadbirlarni ishlab chiqib, ularni amalga oshirishga imkon berishi;
  
• 
  Moliyaviy holatni tahlil qilish shunday vaqtda o‘tkazilishi lozimki, tahlil yakunlari qo’yilgan maqsadni amalga oshirib, korxona boshqaruvini takomillashtirishga imkoniyat tug‘dirishi lozim;
  
• 
  Moliyaviy tahlil barcha yig‘ilgan va umumlashtirilgan ma’lumotlarga asoslanib, kerakli ko‘rsatkichlardan foydalanib, bu ko‘rsatkichlarning asosliligi to‘g‘ri usullarda aniqlanishi lozim,
  

Ko‘rinib turibdiki, moliyaviy tahlil ko‘p qirrali murakkab va muhim bo‘lganligi sababli u bir qancha talablarga asoslangan bo‘lishi lozim. Yuqorida ko‘rilgan talablarga asoslanib, moliyaviy tahlil korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilishda quyidagi vazifalarni bajarishga yo‘naltirilishi kerak:

1. 
   Korxonalarning moliyaviy darajasini baholash.
   
2. 
   Moliyaviy holatning o‘zgarishini aniqlash.
   
3. 
   Moliya holatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni tahlil qilish.
   
4. 
   Korxonalarda qo‘lga kiritilgan moliyaviy holat darajasini ifodalab, bu borada hali foydalanilmagan imkoniyatlarni, mavjud zaxiralarni ko‘rsatib berish.
   
5. 
   Korxonalarda hali foydalanilmagan imkoniyatlarni safarbar etish maqsadida tavsiyalar, takliflar ishlab chiqish va ularni amalga oshirish shart-sharoitlarini ko‘rsatib berish.
   
6. 
   Bajariladigan vazifalar shuni ko‘rsatayaptiki, moliyaviy holatni tahlil qilish korxonalarda shakllanayotgan boshqaruv tizimini takomillashtirishda katta ahamiyatga ega.