Mavzu: fotorepsiya hujayra membranaalarning molekulyari

Sezgilarning nerv – fiziologik asoslari
Ma’lumki, sezgilar faqatgina tashqi ta’sirlar natijasida hosil bo‘lmay, balki organizmning ichki holatida ham amalga oshiriladi. Sezgi nerv tizimining u yoki bu qo‘zg‘atuvchidan ta’sirlanuvchi reaksiyalari tarzida hosil bo‘ladi va har qanday psixik hodisa kabi reflektorlik xususiyatiga egadir. Sezgilarning nerv – fiziologik asosini qo‘zg‘atuvchining o‘ziga aynan o‘xshaydigan analizatorga ta’siri natijasida hosil bo‘ladigan nerv jarayoni tashkil qiladi. SHuningdek, sezgilarning nerv fiziologik asosini o‘rganishda I.P.Pavlov ta’biri bilan aytganda analizator apparati tashkil etadi.
Analizator – tashqi va ichki muhitdan keladigan ta’sirotlarni qabul qilib olib, fiziologik jarayon bo‘lgan qo‘zg‘alishni psixik jarayonga, ya’ni sezgilarga aylantiruvchi nerv mexanizmlari tizimi. Analizator apparati 3 qismdan tashkil topgan bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:
 periferik (retseptor) – tashqi quvvatni nerv jarayoniga o‘tkazadigan maxsus transformator qismi;
 analizatorning periferik bo‘limining markaziy analizator bilan bog‘laydigan yo‘llarni ochadigan afferent (markazga intiluvchi) va efferent (markazdan qochuvchi) nervlar;
 analizatorning periferik bo‘limlaridan keladigan nerv signallarining qayta ishlanishi sodir bo‘ladigan qobiq osti va qobiq bo‘limlari.


RESEPSIYA RESEPTOR HUJAYRALARI TUZILSHI VA FAOLIYATI
Retsepsiya ( fiziologiya ) - bu mexanik, termal, elektromagnit, kimyoviy va boshqa ogohlantirishlarni organizm tomonidan nerv signallariga idrok etish va o'zgartirish (o'zgartirish) . Fiziologiyada tashqi va ichki muhit ta'siri haqidagi barcha tasavvurlar odatda "qabul qilish" tushunchasi bilan birlashtiriladi. Biroq, nerv retseptorlari tomonidan qabul qilingan hamma narsa sezilmaydi , ya'ni ongga kiradi. Qabul qilish tushunchasi sezgirlik tushunchasidan kengroqdir . Masalan, mushak- skelet tizimidan serebellumga signallar . Ular mushaklarning ohangini tartibga soladi va harakatlarni muvofiqlashtirishda ishtirok etadi , lekin ulardan impulslar his-tuyg'ularga olib kelmaydi.
Retseptorlar [lot. receptor – qabul qiluvchi] – tashqaridan (eksterotseptorlar) yoki organizmning ichki muhitidan (interotseptorlar) taʼsirotni qabul qilib va uni nerv impulslariga aylantirib, markaziy nerv tizimiga oʻtkazib beradigan sezuvchi nerv tolalari uchlari yoki maxsus hujayralar
Eksterotseptorlar odam yoki hayvon tanasining tashqi yuzasida joylashgan boʻlib, tashqi muhit taʼsirotlari (masalan, yorugʻlik, tovush toʻlqinlari va boshqa(lar))ni, monomodal retseptorlar faqat bir xil (masalan, mexanik taʼsir yoki yorugʻlikni), polimodal retseptorlar esa har xil (masalan, kimyoviy va mexanik) taʼsirotni bir vaqtda qabul qiladi. Shuningdek, interoretseptorlar, birlamchi va ikkilamchi retseptorlarlar bor.
Birlamchi retseptorlarning tashqi taʼsirni qabul qiluvchi negizi sensor (sezuvchi) neyronda boʻlib, u taʼsirotdan bevosita (birinchi) qoʻzgʻaladi. Ikkilamchi retseptorlarda esa tasirlovchi bilan sensor neyron oraligʻida tashqi taʼsirot energiyasini nerv impulslariga oʻzgartiruvchi koʻshimcha maxsus hujayralar mavjud.Retseptorlar taʼsirlanishidan hujayra mebranasida bioelektr potensiallari retseptor potensiallariga oʻzgaradi. Bunda retseptor hujayra ritmik impulslarni bevosita hosil qiladi yoki ularni boshqa neyronda sinapslar vositasida paydo boʻlishiga olib keladi.
Retseptor turlari Retseptorlar turli shakllarda boʻlishi mumkin, lekin ular asosiy ikki turga ajratiladi: hujayra ichkarisida (sitoplazmada yoki yadroda) uchrovchi hujayra ichi retseptorlari va plazmatik membranada uchrovchi hujayra yuzasi retseptorlari.