Mavzu: Go‘ngni saqlash va hisoblash usullari

Mavzu: Go‘ngni saqlash va hisoblash usullari.

Darsning maqsadi: Chorvachilik xo‘jaliklarida chorva mollari va parrandalar tomonidan ajratiladigan go‘ngni saqlash, zararsizlantirish, hisoblash usullari bilan tanishish va go‘ngxona qurishni o‘rganish hisoblanadi.

Darsga kerakli ko‘rgazmali qurollar. Go‘ngni hisoblash formulalari, hayvonlar tomonidan ajratiladigan go‘ng miqdori jadvali va go‘ngning hajmiy og‘irligi, hamda go‘ngxonaning chizmalari zarurdir.
Darsning mazmuni. Hayvonlar tomonidan ajratiladigan go‘ng doimo halq xo‘jaligida mahalliy ug‘it sifatida ishlatilib kelingan. Go‘ngning tarkibida usimliklar uchun zarur bo‘lgan azot birikmalari 42-43% ga etadi. Ammo go‘ng tarkibida har xil begona utlarning urug‘lari, yuqumli va invazion kasalliklarning chaqiruvchilari, zamburg‘lar, hashoratlarning tuxumi juda ko‘p bo‘ladi. Shuning uchun hayvonlar tomonidan ajratilgan go‘ng to‘g‘ri saqlansa, zararsizlantirilsa kasalliklarni tarqatuvchisi bo‘lib qolmaydi ya’ni teskari holda kasalliklarni asosiy manbasi bo‘lib qoladi. Molxonadagi hayvonlar tomonidan ajratilgan go‘ng qo‘yidagi usullarda saqlanadi.
1. Sovuq usul - bu usulda kunlik chiqarilayotgan go‘ng chizlab bosib boriladi. Bunda go‘ng orasida anaerob sharoit vujudga keladi. Go‘ng orasidagi harorat +300 - 350C gacha kutariladi. Bu haroratda mikroblar, gelmintlar va ularning tuxumlari, begona utlarning urug‘lari usish va rivojlanishdan tuxtamaydi. Ammo azotli moddalar miqdori 40 %dan ko’proq bo‘ladi. Lekin go‘ngning sanitariya sifati pasayadi.
2. Issiq usul - bu usulda kunlik chiqarilgan go‘ng 4-5 kun davomida zichlanmaydi. Buning natijasida go‘ng orasida aerob sharoit vujudga keladi. Harorat go‘ng orasida + 600 - 700C gacha kutariladi. 5-6 kundan so‘ng go‘ng zichlanib ustidan ikkinchi qavat tashlanadi. Bunda go‘ngning sifati yaxshi bo‘lib azotli moddalar miqdori sovuq usulga nisbatan 10 - 15 % gacha kam bo‘ladi. Biroq bu usulda mikroblar, gelmintlar va ularning tuxumlari, begona utlarni urug‘larining asosiy qismi nobud bo‘ladi. Shunday qilib xo‘jaliklarda issiq usulda go‘ngni saqlash veterinariya nuqtai nazaridan katta ahamiyatga egadir.
Xo‘jalikda yuqumli va invazion kasalliklar uchragan paytda hayvonlar tomonidan ajratilgan go‘ng quyidagi usullarda ya’ni mexanik, biologik, fizik va kimyoviy usullarda zararsizlantiriladi.
Chorvachilik fermalarida go‘ngxonalar ikki xil usulda ko‘riladi.
1. Er ustida nam o‘tkazmaydigan maydonlarda kuriladi. Go‘ngxonaning chekka balandligi 25 - 30 sm kutarilgan bo‘ladi.
2. Kotlavan tipidagi go‘ngxona. Bunda kotlavanning chuqurligi 0,5 - 1 m gacha bo‘ladi.
Qishloq xo‘jalik hayvonlari va parrandalar tomonidan ajratilayotgan go‘ng qo‘yidagi usullar yordamida aniqlanadi;
1. Limmerman usuli - bu usulda bir sutkada 1 tonna og‘irlikdagi hayvonlarning ajratgan go‘ngi qo‘yidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
X =
Bunda:
X = 1 tonna og‘irlikdagi hayvonlarning bir sutkada ajratgan go‘ngi, kg hisobida.
= 1 tonna og‘irlikdagi hayvonlar 1 sutkada 24 kg quruq oziqa esa, shuning 50 % tezak bo‘lib ajraladi.
n = 1 tonna og‘irlikdagi hayvonlarga to’shaladigan to’shama, kg
4 = koeffitsient
2. Pereturin usuli - bu usulda hayvonlarga me’yorda oziqa berilganda va to’shama to’shalganda bir sutkada bir tonna og‘irlikdagi hayvonlar qancha go‘ng ajratishi aniqlanadi.
Masalan: 1 tonna og‘irlikdagi - Qoramol - 87,8 kg, Ot - 53 kg, Qo‘y - 48 kg, Cho‘chqa - 29 kg go‘ng ajratadi.
Pereturin usuli bo‘yicha kafedra professor o‘qituvchilari olib borgan tekshirishlar natijasida 1 yilda 1 bosh hayvon qo‘yidagi miqdorda go‘ng ajratishi aniqlangan.
Qoramol - 10 tonna, Otlar - 7 tonna
Qo‘ylar - 0,5 - 0,7 tonna, Cho‘chqa - 1,2 tonna
Tovuq - 5,5 kg, G‘oz - 11 kg O‘rdak - 8,5 kg, Kabutar - 2,7 5kg
Go‘ngxonaning o‘lchamlarini hisoblash paytida 1 m3 hajmdagi go‘ng qancha og‘irlikka ega ekanligi e’tiborga olinadi:
1. Yangi go‘ng bo‘lsa - 300 - 400 kg,
2. Zichlangan go‘ng bo‘lsa - 700kg,
3. Yarim chirigan go‘ng bo‘lsa - 800 kg,
4. To’liq chirigan go‘ng - 900 kg
Misol. Molxonada 200 bosh qoramol saqlanadi. Shundan 100 boshi 10 l sut beruvchi 500 kg sog‘im sigir, 20 boshi 600 kg bug‘oz sigir va 80 boshi 5 l sut beruvchi 550 kg sog‘im sigirdir. Hayvonlar 90 kun qish paytida molxonada saqlanadi. 1m3 go‘ngning hajmiy og‘irligi 700 kg. Shu hayvonlar tomonidan ajratilayotgan go‘ngni hisoblang va go‘ngxona quring.
Hisoblash tartibi.
1. Molxonadagi jami hayvonlarning tirik og‘irligi aniqlanadi. Buning uchun bir bosh hayvonning og‘irligi jami bosh soniga kupayti-riladi.
a) 100 bosh x 500 kg = 50000 kg
b) 20 bosh x 600 kg = 12000 kg
v) 80 bosh x 550 kg = 44000 kg
Jami hayvonlarning tirik og‘irligi 106000 kg yoki 106 tonna.
Limmerman usuli bo‘yicha bir tonna og‘irlikdagi hayvonlarning 1 sutkada ajratgan go‘ng miqdori aniqlanadi.
X = X ==
Molxonadagi jami hayvonlar tomonidan 1 sutkada chiqarilayotgan go‘ngni miqdori aniqlanadi.
t x 60 kg = 6360 kg go‘ng ajratadi.
Jami hayvonlarning 90 kun davomida ajratgan go‘ng miqdori aniqlanadi.
kg x 90 = 572,4 tonna
Jami hayvonlarning 90 kun davomida ajratgan go‘ngini hajmiy og‘irligi aniqlanadi.
1 m3 go’ng 700kg yoki 0,7 t
Xm3 572,4 tonna
Xm3 = 817,7 m3
Jami qish davomida chiqariladigan go‘ng 817,7m3 ga teng ekan. Go‘ngning hajmiy og‘irligi aniqlangandan so‘ng, shu miqdorga qarab go‘ngxonaning ulchamlarini o‘z xoxishimizcha olinadi.
Go‘ngxonaning pastki eni - 6 m
Go‘ngxonaning ustki eni - 8 m
Go‘ngxonaning balandligi - 2 m
Go‘ngxonaning hajmi va uzunligi qo‘yidagicha aniqlanadi.
a) Trapetsiyaning yuzasi topiladi. = 7 m2
b) Uchburchakning yuzasi topiladi. = 8 m2
v) Go‘ngxonaning umumiy yuzasi topiladi Sum=Strap +Suchb =7+8 = 15 m2
g) Kotlovanning yuzasi hajmga aylantiriladi.
V = 15 m2 x 1 m = 15 m3
d) Go‘ngxonaning uzunligi topiladi. Buning uchun go‘ngning jami hajmiy og‘irligi go‘ngxonaning hajmiga bo‘linadi.
L = 817,7 m3 : 15 m3 = 54,5 metr
Fermada 2 ta go‘ngxona qurilishi zarur, chunki birinchisi tulsa, keyin ikkinchisi tuldiriladi. Navbati bilan tozalab turiladi. Shuning uchun misoldagi hayvonlar tomonidan ajratilgan go‘ngni joylashtirish uchun 54,5:2 = 28 m uzunlikda 2 ta go‘ngxona qurish zarur. Bu paytda hamma go‘ng tuliq zararsizlantiriladi. Go‘ngxonalar fermadan 100 - 200 m, aholi punktlaridan esa kamida 500 m uzoqlikda quriladi. Kasallangan hayvonlarning go‘ngi biotermik va ko‘ydirish usullarida zararsizlantiriladi.
Nazorat savollari:
Qishloq xo‘jaligida go‘ngning ahamiyati
Go‘ngni saqlash usullarini ayting.
Go‘ngni zararsizlantirish usullarini ayting.
Go‘ngni hisoblash usullarini ayting.
Molxonalarni go‘ngdan tozalash usullarini ayting
Go‘ng qachon biotermik usulda zararsizlantiriladi.
Go‘ngxonaning hajmi qanday aniqlanadi.