Mavzu: Idrokning individual farqlari va uning rivojlanishi Reja: Idrokning individual farqlari

Kuzatuv -bu narsa va hodisalarni sezish qobiliyatidir. ular juda sezilarli emas, bu o'z-o'zidan hayratlanarli emas, ammo har qanday nuqtai nazardan muhim yoki xarakterli narsa. Kuzatishning xarakterli belgisi - bu nimadir nozik bir narsa idrok etiladigan tezlik. Kuzatish hamma odamlarga xos emas va bir xil darajada emas. Kuzatuvdagi farqlar ko'p jihatdan shaxsning o'ziga xos xususiyatlariga bog'liq. Shunday qilib, masalan, qiziquvchanlik kuzatishni rivojlantirishga yordam beradigan omil.
Kuzatish muammosiga to'xtalib o'tganimiz sababli, shuni ta'kidlash kerakki, idrokda qasddan darajadagi farqlar mavjud. Tasodifiy (yoki ixtiyoriy) va qasddan (ixtiyoriy) idrokni ajratish odatiy holdir. Tasodifiy idrok bilan biz oldindan belgilangan maqsad yoki vazifaga - ma'lum bir ob'ektni idrok qilishga yo'naltirmaymiz. Idrok tashqi sharoitlarga yo'naltirilgan. Qasddan idrok qilish, aksincha, boshidanoq vazifa bilan tartibga solinadi - u yoki bu ob'ekt yoki hodisani idrok qilish, u bilan tanishish. Qasddan idrok etish har qanday faoliyatga kiritilishi va uni amalga oshirish jarayonida amalga oshirilishi mumkin. Ammo ba'zida idrok ham nisbatan mustaqil faoliyat sifatida harakat qilishi mumkin. Mustaqil faoliyat sifatida idrok etish, ayniqsa hodisada yoki in'ikos ob'ektida sodir bo'layotgan o'zgarishlarni kuzatish uchun qasddan, rejalashtirilgan va ko'proq yoki kamroq uzoq muddatli (hatto uzilishlar bilan) idrok etishda kuzatishda aniq namoyon bo'ladi. Shuning uchun kuzatish insonning voqelikni sezgi idrok etishining faol shaklidir va kuzatishni idrok faoliyatining o'ziga xos xususiyati sifatida ko'rib chiqish mumkin.
Kuzatuv faoliyatining roli juda muhimdir. Bu kuzatuv bilan birga keladigan aqliy faoliyatda ham, kuzatuvchining motorli faoliyatida ham namoyon bo'ladi. Ob'ektlar bilan ishlash, ular bilan harakat qilish, inson ularning ko'pgina fazilatlari va xususiyatlarini yaxshiroq tushunadi. Kuzatuvning muvaffaqiyati uchun uning rejalashtirilgan va tizimli bo'lishi juda muhimdir. Biron bir mavzuni keng, har tomonlama o'rganishga qaratilgan yaxshi kuzatish har doim aniq reja asosida, aniq bir tizimga muvofiq amalga oshiriladi, mavzuning ba'zi qismlarini boshqalari ketma-ketligi hisobga olingan holda. Faqat shu yondashuv bilan kuzatuvchi hech narsani o'tkazib yubormaydi va qabul qilingan narsaga ikkinchi marta qaytmaydi.
Ammo kuzatish, umuman idrok kabi, tug'ma xususiyat emas. Yangi tug'ilgan bola atrofdagi dunyoni yaxlit ob'ektiv rasm shaklida idrok eta olmaydi. Bolaning ob'ektni idrok qilish qobiliyati ancha keyinroq paydo bo'ladi. Bolaning atrofdagi olamdan ob'ektlarni dastlabki tanlashi va ularni ob'ektiv idrok etish, bolaning bu narsalarga qarashiga qarab baholanishi mumkin, qachonki u nafaqat ularga qaraydi, balki ularni ko'zdan kechirayotgandek his qiladi.
BM Teplovning so'zlariga ko'ra, bolada ob'ektni idrok qilish belgilari erta bolalikdan (ikki oydan to'rt oygacha), ob'ektlar bilan harakatlar shakllana boshlaganda paydo bo'ladi. Besh oydan olti oygacha bolada u ishlayotgan ob'ektga nigohni qaratish holatlari ko'payadi. Biroq, idrokning rivojlanishi u erda to'xtamaydi, aksincha, faqat boshlanadi. Shunday qilib, A. V. Zaporojetsning fikriga ko'ra, idrokning rivojlanishi keyingi yoshda amalga oshiriladi. Maktabgacha yoshdan maktabgacha yoshga o'tish davrida, o'yin va konstruktiv faoliyat ta'siri ostida bolalar vizual tahlil va sintezning murakkab turlarini rivojlantiradilar, shu bilan vizual sohada idrok qilingan ob'ektni qismlarga aqliy ravishda ajratish, bu qismlarning har birini alohida-alohida ko'rib chiqish va keyin ularni bir butunga birlashtirish.
Maktabda bolani o'qitish jarayonida idrok faol rivojlanmoqda, bu davrda bir necha bosqichlardan o'tadi. Birinchi bosqich bu ob'ektni boshqarish jarayonida ob'ektning etarlicha tasvirini shakllantirish bilan bog'liq. Keyingi bosqichda bolalar qo'l va ko'z harakatlari yordamida narsalarning fazoviy xususiyatlari bilan tanishadilar. Aqliy rivojlanishning keyingi, yuqori bosqichlarida bolalar tez va hech qanday tashqi harakatlarsiz idrok qilinayotgan narsalarning ma'lum xususiyatlarini tan olish, shu xususiyatlar asosida ularni bir-biridan ajratish qobiliyatiga ega bo'ladilar. Bundan tashqari, idrok jarayonida har qanday harakatlar yoki harakatlar endi qatnashmaydi.
Biror bir savol tug'ilishi mumkin: idrokni rivojlantirish uchun eng muhim shart nima? Bunday holat bolalar uchun nafaqat ijtimoiy foydali mehnat shaklida, masalan, uy vazifalarini bajarishda, balki rasm, modellashtirish, musiqa darslari, o'qish va boshqalar shaklida ham namoyon bo'ladigan mehnatdir, ya'ni turli xil kognitiv maqsadlar ko'rinishida. faoliyati. O'yinda ishtirok etish bola uchun bir xil darajada muhimdir. O'yin jarayonida bola nafaqat vosita tajribasini, balki uning atrofidagi narsalarning g'oyasini ham kengaytiradi.
O'zimizdan so'rashimiz kerak bo'lgan yana bir qiziq savol - bu kattalarnikiga nisbatan bolalarning idrok xususiyatlari qanday va qanday namoyon bo'ladi? Birinchidan, bola ob'ektlarning fazoviy xususiyatlarini baholashda juda ko'p xatolarga yo'l qo'yadi. Bolalarda hatto chiziqli ko'z ham kattalarga qaraganda ancha kam rivojlangan. Masalan, chiziqning uzunligini tushunishda, bolaning xatosi kattalarnikidan besh baravar ko'p bo'lishi mumkin. Vaqtni anglash bolalar uchun yanada qiyinroq. Bolada "ertaga", "kecha", "oldinroq", "keyinroq" kabi tushunchalarni o'zlashtirish juda qiyin.
Bolalarda narsalarning tasvirlarini idrok etishda muayyan qiyinchiliklar paydo bo'ladi. Shunday qilib, chizilgan rasmni o'rganib chiqib, unda nima yozilganligini aytib, maktabgacha yoshdagi bolalar ko'pincha tasvirlangan ob'ektlarni tan olishda xatolarga yo'l qo'yishadi va tasodifiy yoki ahamiyatsiz belgilarga tayanib ularni noto'g'ri deb nomlashadi.
Ushbu holatlarning barchasida muhim rol bolani bilmasligi, uning kichik amaliy tajribasi o'ynaydi. Bu shuningdek, bolalar idrokining boshqa bir qator xususiyatlarini ham aniqlaydi: idrok qilinayotgan narsada asosiy narsani ta'kidlash qobiliyatining etishmasligi; ko'plab tafsilotlarning etishmasligi; cheklangan qabul qilinadigan ma'lumotlar. Vaqt o'tishi bilan bu muammolar bartaraf etiladi va katta maktab yoshiga kelib, bolani idrok etish kattalarnikidan deyarli farq qilmaydi.
Idrokda odamlarning individual xususiyatlari namoyon bo'ladi, bu har bir shaxsning shakllanishining butun tarixi va uning faoliyatining tabiati bilan izohlanadi. Birinchidan, ikki xil odamlar individual idrok turiga qarab farqlanadi: analitik va sintetik.
Odamlar uchun analitik idrok turi narsa yoki hodisaning tafsilotlariga, tafsilotlariga, individual belgilariga e'tibor berish bilan tavsiflanadi. Shundagina ular umumiy fikrlarni aniqlashga kirishadilar.
Odamlar sintetik idrok turi, ular butun narsaga, narsa yoki hodisadagi asosiy narsaga, ba'zida shaxsiy alomatlarni idrok etishga zarar etkazishga ko'proq e'tibor qaratadilar. Agar birinchi turdagi dalillarga ko'proq e'tibor berilsa, ikkinchisi - ularning ma'nosiga.
Biroq, ko'p narsa idrok qilish ob'ekti va odamning maqsadi haqida bilimga bog'liq. Idrok turi, majburiy ob'ektiv idrok etishda va odam ikki ob'ektni taqqoslash maqsadiga duch kelgan hollarda kamroq namoyon bo'ladi.
Idrok turlarini aniqlashga qaratilgan psixologik tadqiqotlar ba'zi sub'ektlar asosan ob'ektlarning "mutlaq" xususiyatlarini ajratib qo'yishini, boshqalari esa ushbu xususiyatlar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni aniq ravishda aniq ko'rsatdi. Birinchisi xarakterlidir analitik turi, ikkinchi uchun sintetik turi . Shuni yodda tutgan holda odamlarning ikki turi ajralib turadi: idrokning analitik va sintetik turlari. Ba'zilar uchun haqiqat yoki hodisaning o'zi muhim, ammo boshqalar uchun bu qanday sodir bo'lganligi.
Idrok insonning boshidan kechirgan his-tuyg'ulariga ta'sir qiladi. Hissiylik va taassurotni kuchaytiradigan odamlar ko'proq shaxsiy tajriba, yoqtirish va yoqtirmaslik nuqtai nazaridan ob'ektiv omillarni ko'rishadi. Shunday qilib, ob'ektiv faktlarni tavsiflash va baholashda ular beixtiyor sub'ektivlikni keltirib chiqaradi. Bunday odamlar ob'ektiv turdan farqli ravishda idrokning subyektiv turiga tegishlidir, bu ikkala munosabatlar va baholashda yanada aniqlik bilan ajralib turadi.