Mavzu: ikkinchi jahon urushidan keying yillarda

I BOB. IKKINCHI JAHON URUSHIDAN SO’NG YAPONIYA.

1.1 Urush oqibatlari. Yaponiyaning yangi Konstitutsiyasi.

Ikkinchi jahon urashidagi rnag‘lubiyat va so‘zsiz taslim bo‘lish haqidagi kapitulyatsiya Yaponiyani larzaga soldi. Yaponiyaning yengilmas davlat va uning imperatorining ilohiy kelib chiqishi haqidagi afsonalar ruhida tarbiyalangan xalq buni milliy sharmandalik deb qabul qildi. Ayni paytda yaponlar mag‘lubiyatni tan olib, o‘zlariga xos tashkilotchilik va tartib bilan okkupatsion hukumatga bo‘ysundilar. AQSHning Yaponiyadagi okkupatsion qo‘shinlari qo‘mondoni general Makartur qo‘lida cheklanmagan hokimiyat to‘plangandi. Oktabr boshida demokratik qayta qurish boshlandi. General Makartur taklifiga ko‘ra siyosiy mahbuslar ozod qilindi, yashirin politsiya tugatil-di Ayollar teng huquqliligi- bo‘yicha chora-tadbirlar o‘tkazildi, kasaba uyushmalar huquqi kengaytirildi, xalq ta'limi to‘liq qayta o‘zgartirildi.
Makartur Duglas (1880-1964) - 1944-yildan AQSH qo‘shini generali. Ikkinchi jahon urushi davrida (1941 — 1942-yil) AQSHning Uzoq Sharqdagi qurolli kuchlari qo‘mondoni va Tinch okean janubi-g‘arbiy qismidagi ittifoqchilar qo‘shinlari bdsh qo‘mondoni. 1945-yildan Yaponiyadagi okkupatsion qo‘shinlar qo‘mondoni bo‘lgan. 1950-1951-yillarda Koreyadagi Amerika va Janubiy Koreya qurolli kuchlari operatsiyalariga rahbarlik qilgan.
AQSH Yaponiyada o‘z namunasi bo‘yicha zamonaviy iqtisodiy tizim yaratishga harakat qildi. Ya'ni antitrest qonunlar qo‘llanilishi lozim bo‘lib, bunday qoida XX asr boshida AQSHda joriy etilgan, Dzaybatsu tarqatib yuborilgandi. 21 ta bank yopildi. Monopolistlar, militaristlar, shuningdek, yirik feodallar — yer egalari xalq dushmani deb e'lon qilindi. Ko‘pgina harbiy va siyosiy jinoyatchilar hibsga olindi hamda qatl qilindi.1947-yilda qabul qilingan konstitutsiya asosida demokratik huquq va erkinliklar, urushni rad etish, o‘z qurolli kuchlarini taqiqlash e'lon qilindi. Shu bilan birga imperator millat rahbari, uning birligining ramzi bo‘lib qoldi.
Agressiv siyosat olib borgan partiyalar tarqatib yuborildi. Urushdan so‘nggi Yaponiyada davlat siyosatini bel-gilab bergan yangi — progressiv, liberal va sotsialistik partiyalar tashkil topdi. Urushdan keyingi davrda ko‘p vaqtlar hukumat tepasida liberal (1955-yildan liberal-demokratik) partiya turdi.
1946-yilgi parlament saylovlarida liberal partiya g‘alaba qozondi. General Makartur tashabbusi bilan par-lament 1946-yilda agrar islohotlar to‘g‘risida qonun qabu! qildi. Unga ko‘ra hukumat pomeshchiklardan yer sotib olib, uni dehqonlarga sota boshladi. Yer islohoti dehqonlar foydasiga yerni qayta laqsimlashga olib keldi. Yagona pul solig‘i asosiy soliq bo‘lib qoldi. Endilikda dehqonlar o‘zlari yetishtirgan mahsulotga o‘z bilganicha xo‘jayinlik qilishi mumkin bo‘iib qoldi.
Agrar islohot Yaponiyada inqilob yasadi. Qishloq xo‘jaligida jadal sur'atlarda kimyoviy o‘g‘itlar, gidro-poniklar, shuningdek, kichik dala-yerlarga mo‘ljallangan minitraktor hamda boshqa texnikalardan foydalana boshlandi.
AQSH bilan bir qator shart- nomalar tuzilishi munosabati bllan Yaponiyadagi ahvol keskin o‘zgardi. 1951-yili San-Fransiskoda "Xavfsizlik to‘g‘risida shartnoma" imzolandi. Unda ikki mamlakat o‘rtasidagi harbiy- siyosiy ittifoq rasmiylashtirilchi. Shartnoma Yaponiyada ushbu mamlakat "suvereni-tetini ta'rninlaydigan AQSH qurolli kuchlarini ushlab turish"ni nazarda tutar edi. Mazkur shartnoma mam-lakatda amerika harbiylarining bo‘lishini abadiylashtirib qo‘ydi va yapon qurolll kuchlarini tashkil etishga yo'l bermadi.1952-yilgi amerika yapon shartnomasiga ko‘ra barcha harbiy bazalar AQSH qurolli kuchlariga qaraydigan va ulanii ushlab turganligi uchun Yaponiyaga har yili 150 million dollar to‘laydigan bo‘ldi. Amcrika amalda Yaponiyaning barcha hududini nazorat qilish huquqini qo‘lga kiritdi. 1953-yiida tuzilgan do‘stlik, savdo va den-giz kemalari qatnovi to‘g‘risidagi Amerika- Yapon shart-nomasi har ikki mamlakat fiiqarolari hamda kom-paniyalariga bir- birlarining hududlarida tijorat faoliyali borasida teng huquqqa ega bo‘lish imkoniyatini berdi. o‘zaro yordam va mudofaani ta'minlash to‘g‘risidagi 1954-yiIgi bitim yapon sanoati uchun ochilgan amerika bozoridagi iqtisodiy chora- tadbiriarga sannoya kiritish kafolatini o‘z ichiga olgan edi. Nihoyat, 1960-yilgi "o‘zaro hamkorlik va xavfsizlikka kafolat" to‘g‘risidagi shartnoma bu ikki mamlakatning harbiy-siyosiy ittifoqi-ni rasmiylashtirishni yakunladi va Yaponiyani AQSHning Uzoq Sharqdagi kenja sherigiga aylantirdi deyish mumkin.
Mazkur shartnomaga ko‘ra, Amerika harbiy xiz-matchilari yapon yurisdiksiyasi nazoratidan chiqarildi va soliq hamda bojxona lekshiruvidan ozod qilindi.1 million aholi yashaydigan Okinava oroli AQSHning Tinch okean havzasidagi doimiy harbiy-havo kuchlari bazasi bo‘lib qoldi. Amerika bombardimonchilari aynan shu yerdan Vyetnam. Laos, Kampuchiya shahar va qishloqlariga bomba tashlash uchun uchar edi.Yaponiya bilan harbiy-siyosiy ittifoq tuzgan AQSH uni Sovet Ittifoqiga qarshi qayray boshladi. Amerika senati 1951-yilgi Yalta shartnomasini ratiflkatsiya qilib, uning Yaponiyaga tegishli bandlarini shubha ostiga ola boshladi. Malumki, mazkur shartnomada Kurill orollari va Janubiy Saxalin Sovet Ittifoqiga berilganligi qayd qilingan edi. Shundan beri Kurill tizmasiga kiruvchi Xabomai, Shikatan, Iturup va Kunashir orollari SSSR va Yaponiya o‘rtasidagi doimiy qarama-qarshilik manbaiga aylandi.¹
AQSH bilan bir qator shart nomalar tuzilishi munosabati bllan Yaponiyadagi ahvol keskin o‘zgardi. 1951-yili San-Framiskoda "Xavfsizlik to‘g‘risida shartnoma" imzolandi. Unda ikki mamlakat o‘rtasidagi harbiy- siyosiy ittifoq rasmiylashtirildi.
Shartnoma Yaponiyada ushbu mamlakat "suvereni-tetini ta'minlaydigan AQSH qurolli kuchlarini ushlab turish"ni nazai-da tutar edi. Mazkur shartnoma mam- lakatda amerika harbiylarining bo‘lishini abadiylashtirib qo‘ydi va yapon qurolli kuchlarini tashkil etishga yo'1 bermadi.
1952-yilgi amerika-yapon shartnomasiga ko‘ra bar-cha harbiy bazalar AQSH qurolli kuchlariga qaraydigan va ularni ushlab turganligi uchun Yaponiyaga har yili 150 million dollar to‘laydigan bo‘ldi. Amerika amalda Yaponiyaning barcha hududini nazorat qilish huquqini qo‘lga kiritdi. 1953-yilda tuzilgan do‘stlik, savdo va den-giz kemalari qatnovi to‘g‘risidagi Amerika- Yapon shart-nomasi har ikki mamlakat fiiqarolari hamda kom-paniyalariga bir- birlarining hududlarida tijorat faoliyati borasida teng huquqqa ega bo‘lish imkoniyatini berdi. o‘zaro yordam va mudofaani ta'minlash to‘g‘risidagi 1954- yilgi bitim yapon sanoati uchun ochilgan amerika bozoridagi iqtisodiy chora- tadbirlarga sannoya kiritish kafolatini o‘z ichiga olgan edi. Nihoyat, 1960-yilgi "o‘zaro hamkorlik va xavfsizlikka kafolat" to‘g‘risidagi shartnoma bu ikki mamlakatning harbiy-siyosiy ittifoqi-ni rasmiylashtirishni yakunladi va Yaponiyani AQSHning Uzoq Sharqdagi kenja sherigiga aylantirdi deyish mumkin. Mazkur shartnomaga ko‘ra, Amerika harbiy xiz-matchilari yapon yurisdiksiyasi nazoratidan chiqarildi va soliq hamda bojxona tekshiruvidan ozod qilindi.