Mavzu: Ildiz va uning vazifalari

Mavzu: Ildiz va uning vazifalari

Reja :

1.Ildiz xaqida tushincha

2.Ildiz turlari va tizimlari

Ildiz xaqida tushincha

• Ildiz tizimi deganda bitta oʻsimlikka ega boʻlgan barcha turdagi va ildiz turlari (yaʼni ularning umumiyligi) tushuniladi. Asosiy, lateral va qo'shimcha ildizlarning o'sish nisbatiga qarab, uning turi va xarakteri aniqlanadi.Ildiz tizimlarining turlari
• Toza ildiz va tolali ildiz tizimlarini farqlang.
• Agar asosiy ildiz juda yaxshi rivojlangan va boshqa turning ildizlari orasida sezilarli bo'lsa, bu o'simlikning tayoqcha tizimiga ega ekanligini anglatadi. U asosan ikki pallali oʻsimliklarda uchraydi.

Ushbu turdagi ildiz tizimi tuproqqa chuqur unib chiqishi bilan ajralib turadi. Shunday qilib, masalan, ba'zi o'tlarning ildizlari 10-12 metr chuqurlikka kirishi mumkin (qushuk, beda). Daraxt ildizlarining kirib borish chuqurligi ayrim hollarda 20 m ga yetishi mumkin. Agar tasodifiy ildizlar yanada aniqroq boʻlsa, koʻp miqdorda rivojlansa va asosiysi sekin oʻsishi bilan ajralib tursa, unda ildiz tizimi hosil boʻladi, uni tolali deb ataladi.

• Ushbu turdagi ildiz tizimi tuproqqa chuqur unib chiqishi bilan ajralib turadi. Shunday qilib, masalan, ba'zi o'tlarning ildizlari 10-12 metr chuqurlikka kirishi mumkin (qushuk, beda). Daraxt ildizlarining kirib borish chuqurligi ayrim hollarda 20 m ga yetishi mumkin. Agar tasodifiy ildizlar yanada aniqroq boʻlsa, koʻp miqdorda rivojlansa va asosiysi sekin oʻsishi bilan ajralib tursa, unda ildiz tizimi hosil boʻladi, uni tolali deb ataladi.

I. lar tuproqda tarqalishiga qarab oʻq ildiz va patak ildizga boʻlinadi. Asosiy I. yaxshi rivojlanib, yoʻgʻonligi va boʻyi bilan boshqalardan kattaroq boʻlsa, oʻq ildiz deyiladi. Bu xildagi I. lar, asosan, ikki pallali oʻsimliklarga xos boʻlib, asosiy I. tuproqqa chuqur kirib boradi (mas, beda, qizilmiya, yantoq). Oʻq ildiz choʻl oʻsimliklarida 15—20 m gacha boradi. Patak ildizlar bir pallali oʻsimliklarga xos boʻlib, bularda asosiy I. barvaqt quriydi yoki butunlay paydo boʻlmaydi, baʼzan esa oʻsayotgan patak I. lar bilan bir xilda oʻsadi (boshokdoshlarda). Ingichka oq I. chalar tukchalar bilan birga I.ning faol qismini hosil qiladi; uning uz. 10—15 sm, diametri 0,6—1,0 mm va undan ortiq boʻladi. Dagʻallashgan, rangi qoʻngʻirlashgan I.lar asosiy I. bilan birga I. tarmogʻining oʻtkazuvchi qismini tashkil etadi. Faol qismdagi I. chalar uchi I. gʻilofi bilan qoplangan, gʻilof I.ni tuproq orasiga oʻsib kirishda zararlanishdan saqlaydi. Gʻilof ostida hujayralarning boʻlinish — choʻzilish (oʻsish) zonasi joylashgan, uning hujayralari juda tez oʻsish xususiyatiga ega. Bundan key-in differensiallanish, yaʼni I. tukchalari zonasi (I. chaning asosiy qis-mi) keladi; suv va unda erigan oziq moddalar shu zonada soʻriladi. Masalan, gʻoʻzada tashqi muhit sharoitiga qarab asosiy (bosh) I. yerga 2 m va undan ham chuqur oʻsib kiradi; chuqurga kirgan sari u ingichkalashib (yuqorida 1,5—2 sm dan pastki qatlamlarda 1—2 mm gacha) boradi. Yon I. lar yon tomonlarga 50—100 sm gacha tarqalib oʻsadi. Oʻq I. nobud boʻlsa, uning vazifasini birinchi bir-lamchi tartib yon I.lar bajaradi, lekin bunda I. boʻyiga oʻsa boshlaydi.

• I. lar tuproqda tarqalishiga qarab oʻq ildiz va patak ildizga boʻlinadi. Asosiy I. yaxshi rivojlanib, yoʻgʻonligi va boʻyi bilan boshqalardan kattaroq boʻlsa, oʻq ildiz deyiladi. Bu xildagi I. lar, asosan, ikki pallali oʻsimliklarga xos boʻlib, asosiy I. tuproqqa chuqur kirib boradi (mas, beda, qizilmiya, yantoq). Oʻq ildiz choʻl oʻsimliklarida 15—20 m gacha boradi. Patak ildizlar bir pallali oʻsimliklarga xos boʻlib, bularda asosiy I. barvaqt quriydi yoki butunlay paydo boʻlmaydi, baʼzan esa oʻsayotgan patak I. lar bilan bir xilda oʻsadi (boshokdoshlarda). Ingichka oq I. chalar tukchalar bilan birga I.ning faol qismini hosil qiladi; uning uz. 10—15 sm, diametri 0,6—1,0 mm va undan ortiq boʻladi. Dagʻallashgan, rangi qoʻngʻirlashgan I.lar asosiy I. bilan birga I. tarmogʻining oʻtkazuvchi qismini tashkil etadi. Faol qismdagi I. chalar uchi I. gʻilofi bilan qoplangan, gʻilof I.ni tuproq orasiga oʻsib kirishda zararlanishdan saqlaydi. Gʻilof ostida hujayralarning boʻlinish — choʻzilish (oʻsish) zonasi joylashgan, uning hujayralari juda tez oʻsish xususiyatiga ega. Bundan key-in differensiallanish, yaʼni I. tukchalari zonasi (I. chaning asosiy qis-mi) keladi; suv va unda erigan oziq moddalar shu zonada soʻriladi. Masalan, gʻoʻzada tashqi muhit sharoitiga qarab asosiy (bosh) I. yerga 2 m va undan ham chuqur oʻsib kiradi; chuqurga kirgan sari u ingichkalashib (yuqorida 1,5—2 sm dan pastki qatlamlarda 1—2 mm gacha) boradi. Yon I. lar yon tomonlarga 50—100 sm gacha tarqalib oʻsadi. Oʻq I. nobud boʻlsa, uning vazifasini birinchi bir-lamchi tartib yon I.lar bajaradi, lekin bunda I. boʻyiga oʻsa boshlaydi.