Mavzu: Iqtisodiy tahlil usullari: gorizontal, vertikal Reja: Kirish Asosiy qism

Buxgalteriya balansining gorizontal tahlili

Balans aktivi	Hisobot davri boshiga	Hisobot davri oxiriga	Farqi +,-	O’sishi, %
1	2	3	4 (3-2)	5 ((3-2)*100-100)
Aktiv
Uzoq muddatli aktivlar	UM0	UM1	UM1-UM0	UM1/UM0*100-100
Joriy aktivlar	JA0	JA1	JA1-JA0	JA1/JA0*100-100
Aktiv jami	A0	A1	A1-A0	A1/A0*100-100
Passiv
O’z mablag’lari manbasi	O’M0	O’M1	O’M1-O’M0	O’M1/OM0*100-100
Majburiyatlar	MO	M1	M1-M0	M1/M0*100-100
Passiv jami	P0	P1	P1-P0	P1/P0*100-100

Vertikal tahlil - gorizontal tahlilni to’ldiruvchi usuli sifatida moliyaviy hisobot elementlari, moddalarining tarkibiy jihatlariga baho berishni xarakterlaydi. Ushbu jihatlarni moliyaviy hisobotlarning barcha shakllariga nisbatan qo’llash mumkin. Umumiy tarkibda yakka birliklarninng salmog’i va ularning o’zgarishlari asosida korxona moliyaviy holatini tashxislash yanada osonlashadi. Korxonani moliyaviy ahvolini anglash, bilishda asosiy jihatlar jami tarkibda birlik qatorlarni to’g’ri nisbatlashga qaratiladi.

3-jadval
Buxgalteriya balansinig vertikal tahlili

Balans moddalari	O’tgan yil		Hisobot yil		Farqi
	Summa	%	Summa	%	Summa	%
1	2	3	4	5	6 (4-2)	7 (5/3)
Aktiv
Uzoq muddatli aktivlar	UM0	UM0/A0*100	UM1	UM1/A1*100	UM1 – UM0
Joriy aktivlar	JA0	JA0/A0*100	JA1	JA1/A1*100	JA1 – JA0
Aktiv jami	A0	100	A1	100	A1 – A0
Passiv
O’z mablag’lari manbasi	O’M0	O’M0/P0*100	O’M1	O’M1/P1*100	O’M1 – O’M0
Majburiyatlar	M0	M0/P0*100	M1	M1/P1*100	M1 – M0
Passiv jami	P0	100	P1	100	P1 – P0

Vertikal tahlil gorizonatal tahlil asosidagina bir butunlikka erishadi. Shu sababli ularni doimo birgalikda va umumiylikda foydalanish kuzatiladi. Ularni bir-biridan holi tarzda qo’llash orqali tahlilning to’liqligini ta‘min etib bo’lmaydi.

Xulosa
Hozirgi vaqtda iqtisodiy o'zgarishlar tashkilotning xo'jalik faoliyatini tashkil etishda tahlil rolini oshirish zaruratini keltirib chiqardi, bu esa tahliliy protseduraning mazmunini o'zgartirishga olib keldi.
Kundalik hayotda "tahlil" so'zi juda keng ma'noda talqin qilinadi. Analitik usullar shu qadar keng tarqaldiki, ular hozirgi vaqtda tabiiy va gumanitar fanlarda ham, amaliy faoliyatda ham qo'llaniladi. Tahlil jarayoni deyarli har qanday jarayon yoki hodisani o'rganishning boshlang'ich bosqichi bo'lib, tadqiqotchi oddiy tavsifdan ichki tuzilish va munosabatlarni o'rganishga o'tadi.
Iqtisodiy faoliyatni tahlil qilish turli xil tahliliy hisobotlardan foydalanuvchilar nuqtai nazaridan va shunga mos ravishda hajmi va axborot mazmuni bo'yicha har xil bo'lgan ma'lumotlar bazasi bo'yicha amalga oshirila boshlandi. Ushbu yondashuv turli xil foydalanuvchilar guruhlari oldida turgan maqsadlarning ko'pligi va ularning manfaatlarining qarama-qarshiligi tufayli yuzaga keldi.
Iqtisodiy tahlilning mazmuni va uning oldida turgan vazifalarni hal qilish uning tarkibiy qismlari doirasida ko'rsatilgan va amalga oshiriladi: moliyaviy hisobotga muvofiq amalga oshiriladigan va moliyaviy natijalarga qaratilgan tashkilotlarning moliyaviy hisobotlarini va uning faoliyatining moliyaviy natijalarini tahlil qilish. tashkilotning o'tmishdagi, hozirgi va istiqbolli mavjud sharoitlariga nisbatan bozordagi o'rnini aniqlash.
Moliyaviy hisobotlarni va xususan, balansni tahlil qilishning asosiy vazifalaridan biri bu tashkilotning mablag'lari va ularni shakllantirish manbalarining umumiy tavsifi. Gorizontal va vertikal balans tahlilisiz bunday baholash mumkin emas.


Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. A.X. Shoalimov, Sh.A. Tojiboyeva. Iqtisodiy tahlil nazariyasi. Darslik. 2021. ‒ T.: «Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi», 2021 – 230 b.
2. Шеремет А.Д., Хорин А.В. Теория экономического анализа. Учебник. –M.: Инфра-М, 2019.
3. Vаhаbоv А., Ishonqulov N., Ibrоhimоv А. Mоliyaviy vа bоshqаruv tаhlili. Darslik. -T.: Iqtisоd-mоliya, 2013.
4. Донцова Л.В., Никифирова Н.А. Анализ бухгалтерской (финансовой) отчетности. Практикум. –М.: Дело и сервис, 2018.
5. Pardayev M.Q. va boshqalar. Iqtisodiy tahlil. O‘quv qo‘llanma. –Т.: Print Line Group, 2017.
6. Raximov M.Yu. Iqtisodiyot subyektlari moliyaviy holatining tahlili. O‘quv qo‘llanma. –Т.: Iqtisod-moliya, 2015.
7. Shоаlimоv А.Х., Ilхamоv Sh.I., Tojiboyeva Sh. A. Iqtisоdiy tаhlil va audit. Darslik. –T.:Sano-standart, 2017.
8. Shоаlimоv А.Х., va boshqalar. Iqtisоdiy tаhlil. O‘quv qo‘llanma. –T.:Lesson-press, 2016.
9. Шеремет А.Д., Хорин А.Н. Теория экономического анализа.Учебник. –М.: ИНФРА-М. 2019
10. Shoalimov A.X. va boshqalar Iqtisodiy tahlil. Oquv qollanma. T.: Lesson press, 2016. -27 bet.
Internet saytlari
1. www.gov.uz – O’zbekiston Respublikasi hukumat portal;
2. www.mf.uz – O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi;
3. www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi Statistika qo’mitasi;
4. www.norma.uz – O’zbekiston Respublikasi Axborot – huquqiy portal;
5. www.soliq.uz – O’zbekiston Respublikasi Davlat Soliq qo’mitasi.