Mavzu iqtisodiyot Kafedra: Fan: Mikroiqtisodiyot makroiqtisodiyot

 
Talab qonuni bozordagi talab tovarlarning narxiga nisbatan teskari 
mutanosiblikda o’zgarishini bildiradi.
Talab qonuni narx darajasi bilan talab miqdorining teskari 
mutanosiblikda bog‟liqligini ko‟rsatadi. Uni
Tq1G‟V*Q
formulasi bilan ifoda etish mumkin.
 Bunda  T- talab, Q- tovar miqdori, V-tovar narhi.  

---

Talab qonuniga asosan, narx oshsa, talab miqdori qisqaradi, narx pasaysa, 
aksincha talab ortadi.
Talab qonuni talab bilan narx o‟rtasidagi miqdori bog‟liqlik borligidan dalolat beradi, 
bu bog‟lanish mutlaq emas, talabga narxdan tashqari boshqa omillar ham ta‟sir 
etadi. Agar narx talabni qisqartirsa, boshqa omillar uni oshirishi mumkin yoki 
aksincha.
Talab
qonuni amal
qilgan sharoitda
narx
talab 
elastikligini
(o‟zgaruvchanligini) yuzaga keltiradi.
 
Narxning o’zgarishiga nisbatan talabning o’zgarish darajasi talabning 
elastikligi deyiladi.  
Elastiklik narx bilan talab o‟rtasidagi bog‟liqlikning miqdoriy ko‟rinishi 
hisoblanadi. Agar narxga nisbatan talab kuchliroq o‟zgarsa talab elastik hisoblanadi. 
Bordi-yu, narxga nisbatan talab sustroq o‟zgarsa, noelastik talab mavjud bo‟ladi. 
Talabning bu ikki turini elastik koeffitsienti (Ek) orqali bir-biridan ajratish mumkin.

---

Bu koeffitsientni topish uchun narx va talabning miqdoriy
o‟zgarishlari taqqoslanadi:
Tb (foiz hisobida talabning o‟zgarishi)  
Ek. q ---------------------------------- V (foiz hisobida narxning o‟zgarishi)
Talab elastik bo‟lishi uchun ushbu koeffitsient birdan ortiq Ek.>1 bo‟lishi 
kerak. Agar u birdan kichik bo‟lsa Ek.<1 talab noelastik hisoblanadi.
Masalan, narx 20% pasaydi, bunga javoban talab 32% oshdi. Bunda elastik 
talab mavjud, chunki
Ek. q Tb :V q 32:20 q1,6
Demak, Ek. q1,6 yoki birdan ortiq, ya‟ni Ek.>1
Talab qonuni ishlab chiqaruvchi bilan iste’molchi manfaatini, foyda topish 
bilan bozorni to’ydirib, farovonlikni ta’minlashni uyg’unlashtiradi.  

---

Talabning o‟zgarishiga quyidagi omillar ta‟sir ko‟rsatadi:
 
Iste’molchilar xohish-istagi. Aholining milliy urf-odatlari, an‟analari, yashayotgan 
makonining tabiiy iqlim sharoiti, madaniyat darajasi va ular bilan bog‟liq xaridorlar 
xohish-istagi, muayyan sharoitdagi moda ta‟siri talabni vujudga keltiradi. Kiyim 
tayyorlanayotgan xom-ashyoning o‟zgarishi, tikilayotgan kiyim texnologiyasi, modelining 
o‟zgarishi kabilar ta‟sirida ma‟lum bir tovarlarga talab o‟zgaradi. Natijada, yangi turdagi 
tovarlarga talab kuchayadi;
 
Aholi tarkibidagi o’zgarishlar. Aholi tarkibi o‟ziga xos talabni shakllantiradi. 
Hozirgi O‟zbekistonda aholi tarkibida 15 yoshgacha bolalar katta salmoqqa ega. Agar 
keksalar, qariyalar ko‟paysa, meditsina xizmati kabi tovarlarga talab o‟sadi. Bu holda 
avvalgi, yoshlar salmog‟i ko‟p bo‟lgan sharoitdagi talab, albatta, o‟zgaradi;
 
Aholi pul daromadlarining o’zgarishi. Aholi pul daromadlarining o‟sishi 
tovarlarga miqdoriy talablarning ko‟payishigagina olib kelmay, mebel televizor, maishiy 
xizmat jihozlari va texnikasi hamda yuqori sifatli oziq-ovqatlarga bo‟lgan talabni 
kuchaytiradi. Agar aholi pul daromadlarining o‟zgarishi asosida iste‟mol tuzilishida 
o‟zgarish bo‟lib, ular ish haqlarining 14% dan ko‟p qismiga oziq-ovqat xarid qilinsa, u 
holda arzon oziq-ovqatlarga talab kuchayib, sifatli uy-ro‟zg‟or tovarlariga talab pasayadi. 
Bu mamlakat esa kambag‟al deb e‟tirof etiladi;

---