Mavzu: Izzat Sulton adabiyotshunos Reja: Izzat Sultonning hayoti va ijodi haqida

UrDu Filologiya fakulteti o'zbek tili ta'lim yo'nalishi 191-guruh talabasi Allaberganova Gulistonning Adabiyotshunoslik nazariyasi fani amaliy mashg'ulotidan "Izzat Sulton -adabiyotshunos" mavzusida tayyorlagan taqdimot ishi

Mavzu: Izzat Sulton - adabiyotshunos

Reja:

Izzat Sultonning hayoti va ijodi haqida.

Izzat Sulton – yetuk adabiyotshunos va tanqidchi.

Munaqqid va adabiy jarayon.

Abdulla Qodiriy ijodi tanqidchi nigohida.

Izzat Sulton - adabiyotshunos

Izzat Sulton - adabiyotshunos

• Izzat Sultonning hayoti va ijodi haqida. Yirik adabiyotshunos olim va tanqidchi, mashhur dramaturg, o‘zbek fani va madaniyatining atoqli namoyandasi Izzat Sulton (Izzat Otaxonovich Sultonov) XX asr o‘zbek adabiyoti va madaniyati tarixida katta o‘rin tutadi. O‘zbekiston F anlar akademiyasining akademigi, filologiya fanlari doktori, professor, Beruniy nomidagi respublika Davlat mukofoti laureati, 0 ‘zbekistonda xizmat ko'rsatgan san at arbobi Izzat Sultonning, ayniqsa, o'zbek adabiyotshunosligi va tanqidchiligi tarixida alohida o ‘m i bor.

«Ustoz Izzat Sulton asarlarining, ijodiy merosining o'zbek adabiyoti taraqqiyotida tutgan o‘rni va ahamiyati nechog‘Iik nuftizli ekanligini his etish uchun XX asr klassikasini bir qur eslash o'rinli bo‘lsa kerak. Ustozning izlanishlari, asosan, sahna madaniyati, kino san’ati, adabiyot ilmi yo‘nalishlarini qamrab oladi. Izzat Sulton mumtoz adabiyotimizni, xalq og‘zaki ijodini, XX asr badiiy so‘z madaniyati, jahon adabiyotini nihoyatda nozik, fasohatli, zakovatli bilimdoni edi.

• «Ustoz Izzat Sulton asarlarining, ijodiy merosining o'zbek adabiyoti taraqqiyotida tutgan o‘rni va ahamiyati nechog‘Iik nuftizli ekanligini his etish uchun XX asr klassikasini bir qur eslash o'rinli bo‘lsa kerak. Ustozning izlanishlari, asosan, sahna madaniyati, kino san’ati, adabiyot ilmi yo‘nalishlarini qamrab oladi. Izzat Sulton mumtoz adabiyotimizni, xalq og‘zaki ijodini, XX asr badiiy so‘z madaniyati, jahon adabiyotini nihoyatda nozik, fasohatli, zakovatli bilimdoni edi.

Sharq va G ‘arb badiiy madaniyatlari sintezini birdek o‘zida mujassamlantirgan ustozi Fitrat, Oybek, G ‘afur G'ulom, Uyg'un, Abdulla Qahhor, Maqsud Shayxzoda singari ulkan adiblarim iz q atoridan m unosib o ‘rin oigan allom a san’atk o r hisoblanadi»

Sharq va G ‘arb badiiy madaniyatlari sintezini birdek o‘zida mujassamlantirgan ustozi Fitrat, Oybek, G ‘afur G'ulom, Uyg'un, Abdulla Qahhor, Maqsud Shayxzoda singari ulkan adiblarim iz q atoridan m unosib o ‘rin oigan allom a san’atk o r hisoblanadi»

• Izzat Sultonov 1910-yil Qirg‘izistonning O'sh shalirida hunarmand oilasida dunyoga keldi. 10 yoshida otasi vafot etdi. Yosh Izzat bolalar uyida larbiya topdi.

1924-yili bir guruh yoshlar Toshkentga o qiihga yuborilganda, ular orasida bo‘lajak olim ham bor edi. AvvaJ rnusiqa maktabida, so‘ng bilim yurtida tahsil oldi. Uni bitirgach (1929), Yaiigiyo‘1 lum ani Qovunchi qishlog‘ida o ‘qituvchi bo lib ishladi. SAGU qoshidagi ijtimoiy fanlar fakultctiga (1930) o‘q*shga kirdi, gazetalarda. mas’ul koiib, mudirlik qiîdi. Ayni vaqtda O'zbekiston Fanlar akademiyasi aspiranturasida tahsil oldi (1934-1937). O'zbektston Fanlar komitetining Til va adabiyot institut) direktonmng o rinbosau (1938), shu institutdagi Alisher Navoiy boMimi mudiri (1939) lavozimlarida ishladi.

• 1924-yili bir guruh yoshlar Toshkentga o qiihga yuborilganda, ular orasida bo‘lajak olim ham bor edi. AvvaJ rnusiqa maktabida, so‘ng bilim yurtida tahsil oldi. Uni bitirgach (1929), Yaiigiyo‘1 lum ani Qovunchi qishlog‘ida o ‘qituvchi bo lib ishladi. SAGU qoshidagi ijtimoiy fanlar fakultctiga (1930) o‘q*shga kirdi, gazetalarda. mas’ul koiib, mudirlik qiîdi. Ayni vaqtda O'zbekiston Fanlar akademiyasi aspiranturasida tahsil oldi (1934-1937). O'zbektston Fanlar komitetining Til va adabiyot institut) direktonmng o rinbosau (1938), shu institutdagi Alisher Navoiy boMimi mudiri (1939) lavozimlarida ishladi.

SAGU qoshidagi ijtimoiy fanlar fakultctiga (1930) o‘q*shga kirdi, gazetalarda. mas’ul koiib, mudirlik qiîdi. Ayni vaqtda O'zbekiston Fanlar akademiyasi aspiranturasida tahsil oldi (1934-1937). O'zbektston Fanlar komitetining Til va adabiyot institut) direktonmng o rinbosau (1938), shu institutdagi Alisher Navoiy boMimi mudiri (1939) lavozimlarida ishladi. Urush yillari gazctada, keyinehalik, Toshkent kinostudiyasida xizm at qildi.

• SAGU qoshidagi ijtimoiy fanlar fakultctiga (1930) o‘q*shga kirdi, gazetalarda. mas’ul koiib, mudirlik qiîdi. Ayni vaqtda O'zbekiston Fanlar akademiyasi aspiranturasida tahsil oldi (1934-1937). O'zbektston Fanlar komitetining Til va adabiyot institut) direktonmng o rinbosau (1938), shu institutdagi Alisher Navoiy boMimi mudiri (1939) lavozimlarida ishladi. Urush yillari gazctada, keyinehalik, Toshkent kinostudiyasida xizm at qildi.

1943- yilda shu studiyaga direktor etib layinlanadi. 0 ‘zbekiston Ministrlar Soveti raisining o'rinbosari iavozimiga (1945) ko‘tarildi. 1948-yil Til va adabiyot ínsütuti direktorligiga qaytadi. Ko‘p vaqt o'tm ay, doktoranturaga o‘qishga ketadi (1950). Ayit vaqtda maUum muddat Moskva davlat universitetida buvuk qozoq adibi Muxtor Avezov bilan tir kafcdrada ishlab, talabalarga ma ruzalar o ‘qiydi.

• 1943- yilda shu studiyaga direktor etib layinlanadi. 0 ‘zbekiston Ministrlar Soveti raisining o'rinbosari iavozimiga (1945) ko‘tarildi. 1948-yil Til va adabiyot ínsütuti direktorligiga qaytadi. Ko‘p vaqt o'tm ay, doktoranturaga o‘qishga ketadi (1950). Ayit vaqtda maUum muddat Moskva davlat universitetida buvuk qozoq adibi Muxtor Avezov bilan tir kafcdrada ishlab, talabalarga ma ruzalar o ‘qiydi.

Toshkentga kelgach, Til va adabiyot institutida o zbek adabiyoti sho'basiga rahbarlik qiladi (1955). U samarali ilmiy va jamoatchilik faoliyati uchun qator orden va medallar bilan taqdirlangan. Izzat Sultonning ijodiy faoliyati, asosan, 30-yillardn boshlandi. Uning 30-yUlaming oxirlarida «Adabiyot nazariyasi* o‘quv qo !lanmasini yaratishi — o‘sha davr adabiy jamoatchiligida katta voqea boldi.

• Toshkentga kelgach, Til va adabiyot institutida o zbek adabiyoti sho'basiga rahbarlik qiladi (1955). U samarali ilmiy va jamoatchilik faoliyati uchun qator orden va medallar bilan taqdirlangan. Izzat Sultonning ijodiy faoliyati, asosan, 30-yillardn boshlandi. Uning 30-yUlaming oxirlarida «Adabiyot nazariyasi* o‘quv qo !lanmasini yaratishi — o‘sha davr adabiy jamoatchiligida katta voqea boldi.

Lekin «Adabiyot nazariyasi» yaratilgunclia 30-yUlar mobaymda yosh tanqidchi muayyan tajriba yo'lim bosib o‘tdi. Uning dastiabki qiziqishlariyoq rang-barang bo1 lib, musiqa masalalariga, roman janri muammolaiiga, dramaturgiyaning o‘ziga xosliklariga, ianqidchilikmng maqsad va vazifalariga qaratildi. Munaqqid shu vaqtda * 0 ‘z musiqamizni tuzish yo'lida*, M.Sholoxovning «Ochilgan qo riq* romaniga bag'ishlangan «Turmush darsligi ustida*, «20 yil burungi Gamlet*, «Chexov hikoyacMigi» kabi maqolalarini yozdi.

• Lekin «Adabiyot nazariyasi» yaratilgunclia 30-yUlar mobaymda yosh tanqidchi muayyan tajriba yo'lim bosib o‘tdi. Uning dastiabki qiziqishlariyoq rang-barang bo1 lib, musiqa masalalariga, roman janri muammolaiiga, dramaturgiyaning o‘ziga xosliklariga, ianqidchilikmng maqsad va vazifalariga qaratildi. Munaqqid shu vaqtda * 0 ‘z musiqamizni tuzish yo'lida*, M.Sholoxovning «Ochilgan qo riq* romaniga bag'ishlangan «Turmush darsligi ustida*, «20 yil burungi Gamlet*, «Chexov hikoyacMigi» kabi maqolalarini yozdi.

«Nomus va muhabbat* dramasiga yozilgan taqriz, «Nega tomoshabin beparvo?* kabi maqolalari Izzat Sultonning shu davriardayoq drama janriga jiddiy e ’tibor bera boshlaganini ko‘rsatadi. «Adabiyotda ohrazni yuzaga keltirish yo‘llari*, «Badiiy adabiyotda til» kabi maqolaíar esa, olimning «Adabiyot nazariyasi» kitobi dabdurustdan yuzaga kelmaganini. bu ishga u uzoq yillar niobaynida tayyorlanib borganini ko‘rsatadi. Bu maqolaíar, ko‘p o ‘tmay, «Adabiyot nazariyasi^ning tarkibiy qismlarini tashkil etdi.

• «Nomus va muhabbat* dramasiga yozilgan taqriz, «Nega tomoshabin beparvo?* kabi maqolalari Izzat Sultonning shu davriardayoq drama janriga jiddiy e ’tibor bera boshlaganini ko‘rsatadi. «Adabiyotda ohrazni yuzaga keltirish yo‘llari*, «Badiiy adabiyotda til» kabi maqolaíar esa, olimning «Adabiyot nazariyasi» kitobi dabdurustdan yuzaga kelmaganini. bu ishga u uzoq yillar niobaynida tayyorlanib borganini ko‘rsatadi. Bu maqolaíar, ko‘p o ‘tmay, «Adabiyot nazariyasi^ning tarkibiy qismlarini tashkil etdi.

1940- yilda u o'zining « 0 ‘zbek tanqidchiligi haqida» maqolasini e’lon qildi. Unda davr muhrini ko'rsatuvchi cheklanisblar yo‘q emas. Lekin bimdan qat’i nazar undagi ilgari surilgan qator chuqur ilmiy-nazariy fikrlar bu sohaning jiddiy va teran bir mutaxassisi yetilib kelayotganini namoyon etadi. Izzat Sultonov uch yo*nalishda: zamonaviy adabiyot muammolari, mumtoz adabiyot tarixi hamda adabiyot nazariyasi masalalari xususida izlanishlar olib bordi. Uning faoliyatida Alisher Navoiy siymosi va ijodi alohida o‘rin tutadi.

• 1940- yilda u o'zining « 0 ‘zbek tanqidchiligi haqida» maqolasini e’lon qildi. Unda davr muhrini ko'rsatuvchi cheklanisblar yo‘q emas. Lekin bimdan qat’i nazar undagi ilgari surilgan qator chuqur ilmiy-nazariy fikrlar bu sohaning jiddiy va teran bir mutaxassisi yetilib kelayotganini namoyon etadi. Izzat Sultonov uch yo*nalishda: zamonaviy adabiyot muammolari, mumtoz adabiyot tarixi hamda adabiyot nazariyasi masalalari xususida izlanishlar olib bordi. Uning faoliyatida Alisher Navoiy siymosi va ijodi alohida o‘rin tutadi.

Olimning bu yo‘naiishdagi ilk maqolasi «Mir Alisher Navoiy» (1938) tezda adabiy jam oatchilik e’tiboriga tushdi. Shu yili «Rustaveli va Navoiy» maqolasi vujudga keldi. «Navoiy tadqiqotchilari» (1941) degan maqola yozdi. Deyarli o'ttiz yildan so'ng yaratiladigan «Navoiyning qalb daftari» hamda undan awal yaratilgan «Alisher Navoiy» dramasining boshiang‘ich nuqtalari ana shu izlanishlarda yotadi. Olimning navoiyshunoslikka qo'shgan muhim hissasi «Mezonulavzon» va uning tanqidiy teksti» nomli ishi b o cldi. Shu mavzuda tadqiqotchi nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi (1949).

• Olimning bu yo‘naiishdagi ilk maqolasi «Mir Alisher Navoiy» (1938) tezda adabiy jam oatchilik e’tiboriga tushdi. Shu yili «Rustaveli va Navoiy» maqolasi vujudga keldi. «Navoiy tadqiqotchilari» (1941) degan maqola yozdi. Deyarli o'ttiz yildan so'ng yaratiladigan «Navoiyning qalb daftari» hamda undan awal yaratilgan «Alisher Navoiy» dramasining boshiang‘ich nuqtalari ana shu izlanishlarda yotadi. Olimning navoiyshunoslikka qo'shgan muhim hissasi «Mezonulavzon» va uning tanqidiy teksti» nomli ishi b o cldi. Shu mavzuda tadqiqotchi nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi (1949).

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI:

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI:

DILMUROD QURONOV "ADABIYOTSHUNOSLIKKA KIRISH

E'TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!