Mavzu: jahon it bozorini rivojlanish muammolari va tendensiyalari. Tekshiruvchi: asrayev u. Bajardi : ne

ASOSIY QISIM
1.Jahon texnologiya bozori. Jahon texnologiya bozori juda katta boʻlib, apparat, dasturiy taʼminot, telekommunikatsiyalar va maishiy elektronika kabi koʻplab sohalarni oʻz ichiga oladi. Bu kuchli raqobatbardosh bozor bo‘lib, kompaniyalar doimiy ravishda bozor ulushi uchun kurashadilar va yangi mahsulot va xizmatlarni yaratish uchun tadqiqot va ishlanmalarga katta sarmoya kiritadilar.
Jahon texnologiya bozorining asosiy omillaridan biri bu innovatsiyalardir. Yangi texnologiyalar doimiy ravishda paydo bo'ladi va o'rnatilgan tarmoqlarni buzadi, yangi o'yinchilarning bozorga kirishi va narsalarni silkitishi uchun imkoniyatlar yaratadi. Masalan, Uber va Airbnb kabi kompaniyalar innovatsion biznes modellari va texnologiyalardan foydalanishi bilan transport va mehmondo‘stlik sohalarini to‘xtatib qo‘ydi.
Jahon texnologiya bozorini shakllantirgan yana bir tendentsiya - bu narsalar Interneti (IoT). Internetga tobora ko'proq qurilmalar ulanayotgani sababli, korxonalar tushunchaga ega bo'lish va operatsiyalarni yaxshilash uchun ma'lumotlarni yig'ish va tahlil qilishning yangi usullarini topmoqda. Bu aqlli uylar, taqiladigan qurilmalar va aqlli shaharlar kabi yangi texnologiyalarning paydo bo‘lishiga olib keldi.
Bulutli hisoblash, shuningdek, biznesga maʼlumotlar va ilovalarni istalgan joydan va istalgan qurilmadan saqlash, ularga kirish va almashish imkonini berib, jahon texnologiya bozorida innovatsiyalarni rivojlantirmoqda. Bu samaradorlik, mahsuldorlik va hamkorlikni oshirishga, shuningdek, kerak bo'lganda texnologiya resurslarini kengaytirish qobiliyatiga olib keldi.
Sun'iy intellekt va mashinani o'rganish ham jahon texnologiya bozorida tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Chatbotlar va virtual yordamchilardan bashoratli tahlillar va avtonom transport vositalarigacha bu texnologiyalar biznesning ishlash uslubini o‘zgartirib, o‘sish va innovatsiyalar uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda.
Umuman olganda, jahon texnologiya bozori xilma-xil, dinamik va doimo rivojlanib bormoqda. Yangi texnologiyalar va tendentsiyalarni o‘zlashtirgan holda, korxonalar va jismoniy shaxslar raqobatchilardan oldinda bo‘lib, ushbu qiziqarli va tez sur’atda rivojlanayotgan sanoatda o‘sish va innovatsiyalarni rag‘batlantirishlari mumkin.
Jahon texnologiya bozori tizimdir iqtisodiy munosabatlar moddiylashtirilgan shaklda ham, moddiylashtirilmagan shaklda ham taqdim etilishi mumkin bo'lgan ilmiy-texnik bilimlar almashinuvi sohasida. Jahon texnologiya bozorining sub'ektlari davlat idoralari, ilmiy-tadqiqot institutlari va ta'lim muassasalari, sanoat kompaniyalari va kichik innovatsion firmalar, shuningdek shaxslar- olimlar va mutaxassislar.Xalqaro texnologiya bozorida asosiy agentlar TMK hisoblanadi, chunki ayniqsa, zamonaviy, odatda texnik jihatdan murakkab innovatsiyalarni joriy etish katta investitsiyalarni talab qilganligi sababli, faqat yirik kompaniyalar katta ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirishga qodir. TNK, texnologiya almashinuvining asosiy agenti sifatida, yangi texnologiyalar uchun patentlarning 4/5 dan ko'prog'iga egalik qiladi.
Shu bilan birga, jahon texnologik birjasining kamida 1/3 qismi TMKlar tomonidan yangi bozorlarga chiqish yoki o'z sho'ba korxonalarini tashkil etish uchun foydalanadigan firma ichidagi texnologiya transferiga to'g'ri keladi. Jahon texnologiya bozorining ob'ektlari moddiylashtirilgan (turli birliklar, asbob-uskunalar, asboblar, texnologik liniyalar va boshqalar) va nomoddiy (axborot, turli xil texnik hujjatlar, bilimlar, ishlab chiqarish tajribasi) shakllardagi intellektual faoliyat natijalaridir. Global texnologiya bozori o'z faoliyati uchun o'ziga xos me'yoriy-huquqiy bazaga ega - Texnologiyalar transferi bo'yicha Xalqaro xulq-atvor kodeksi, shuningdek, Jahon Savdo Tashkilotining Intellektual Mulk Huquqlari Aspektlari To'g'risidagi Bitim (TRIPS), Texnologiyalar Transferi Qo'mitasi kabi xalqaro tartibga soluvchi organlar. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va Taraqqiyot Konferentsiyasi (UNCTAD), Butunjahon intellektual mulk tashkiloti (WIPO), Eksport nazoratini muvofiqlashtirish qo'mitasi (COCOM), Xavfsizlik va texnologiya mutaxassislari yig'ilishi (STEM).
Jahon texnologiya bozorining quyidagi segmentlari ajralib turadi:
· Patentlar va litsenziyalar bozori;
· Yuqori texnologiyali mahsulotlar bozori;
· Yuqori texnologiyali kapital bozori;
· Ilmiy-texnik mutaxassislar bozori.
Texnologik bo'shliq turli mamlakatlar guruhlari o'rtasida jahon texnologiya bozorining ko'p bosqichli tuzilishini nazarda tutadi:
· Sanoati rivojlangan mamlakatlar o‘rtasida yuqori texnologiyalar (yagona, progressiv) aylanib yuradi;
· Sanoati rivojlangan mamlakatlarning past (eskirgan) va o‘rta (an’anaviy) texnologiyalari rivojlanayotgan va sobiq sotsialistik mamlakatlar uchun yangilikdir. V xalqaro iqtisodiyot Quyidagi ishlab chiqarish omillari texnologiya tashuvchisi sifatida harakat qilishi mumkin:
Tovar - har holda xalqaro savdo yuqori texnologiyali mahsulotlar;
· Kapital - yuqori texnologiyali kapitalni talab qiluvchi tovarlarning xalqaro savdosi holatida;
· Mehnat - yuqori malakali ilmiy-texnikaviy kadrlarning xalqaro migratsiyasi holatida;
· Yer - o'zlashtirish uchun eng yangi fan va texnika yutuqlari qo'llanilgan tabiiy resurslar bilan savdo qilishda.
To‘rt sohaning barchasi xalqaro texnologiya almashinuviga keng jalb etilgan inson faoliyati: fan, texnologiya, ishlab chiqarish va boshqaruv, Dunyoning cheklangan tarkibiy qismi sifatida iqtisodiy integratsiya, ilmiy-texnikaviy hamkorlik fan va texnikaning o‘ziga xos xususiyatidan kelib chiqqan holda o‘ziga xos xususiyatlar, shakl va usullarga ega. Zamonaviy xalqaro ilmiy-texnikaviy aloqalar tashkilotlar, korxonalar, korxonalar birlashmalari darajasida ham, davlatlar va davlatlararo tashkilotlar darajasida ham vujudga keladigan juda xilma-xil munosabatlar majmuasidir. Ular bir-birini rivojlantiruvchi, takomillashtiruvchi, bir-birini to‘ldiradigan turli xil almashish, hamkorlik shakllarini egallaydi.
Fan-texnika yutuqlari almashinuvi ham erkin, ham tijorat bo'lishi mumkin. Yuqori texnologiyali mahsulotlar bozori jahon texnologiya savdosining yetakchi agentlari bo'lgan uchta davlat tomonidan mustahkam o'rin egallaydi. Bular AQSh, Germaniya va Yaponiyadir. Ushbu mahsulotlarni ushbu mamlakatlarga eksport qilishning yillik hajmi mos ravishda 700, 530 va 400 milliard dollarni tashkil etadi. Jahon bozorlaridan biri bo'lib, rivojlanish sur'ati bo'yicha texnologik almashinuv an'anaviy jahon xo'jalik tovar va kapital oqimlaridan ustun turadi. Jahon texnologiya bozori milliy bozorga qaraganda yaxshiroq rivojlangan. Bu jarayonda asosiy rolni bosh va sho‘ba korxonalar tomonidan ilmiy-tadqiqot ishlari natijalarini almashish uchun maxsus mexanizm yaratgan TMKlar o‘ynaydi. Iqtisodiy rivojlanishning turli bosqichlarida mamlakatlar o'rtasidagi texnologik tafovut texnologiya bozorining kamida ikki bosqichli tuzilishini belgilaydi:asosan sanoati rivojlangan mamlakatlar o'rtasida aylanib yuruvchi yuqori texnologiyalar; o'rta va past texnologiyalar rivojlanayotgan va o'zgartirilayotgan mamlakatlar bozori uchun yangi bo'lishi va ular o'rtasidagi texnologik almashinuv ob'ekti bo'lishi mumkin.
Kam sonli shtatlarda texnologik resurslarning yuqori konsentratsiyasi.Jahon texnologiya bozorining monopollashuv darajasi jahon tovarlar bozoridan yuqori. 90-yillarda. TMKlar mamlakatlar tashqi savdosining yarmini nazorat qiladi, texnologiya sohasida monopoliya darajasi 80% ni tashkil qiladi.Jahon texnologiya bozorida TMKlarning mustaqil firmalar va mamlakatlarga nisbatan xatti-harakatlari strategiyasi texnologiyaning "hayot tsikli" bilan belgilanadi:
"hayot tsiklining"

• 
  birinchi bosqichida sotishga ustunlik beriladi tayyor mahsulotlar, unda yangi g'oyalar, tamoyillar amalga oshiriladi;
  
• 
  ikkinchi bosqichda texnologik almashinuv to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar bilan to'ldiriladi;
  

- uchinchi bosqichda toza litsenziyalarni sotish amalga oshiriladi.