Mavzu: Kayta moliyalashtirish stavkasi

2.3 Markaziy bank asosiy stavkasi
Markaziy bank boshqaruvi 2022 yil 17 martda oʻtkazilgan yigʻilishda asosiy stavkani yillik 14%dan 17%gacha oshirish toʻgʻrisida qaror qabul qildi.
Tashqi iqtisodiy sharoitlarda yuzaga kelgan yuqori noaniqlik va keskinliklar fonida devalvatsion va inflyatsion kutilmalar oʻsishining oldini olish, milliy valyutada jamgʻarish faolligini saqlab qolish hamda tashqi хatarlarning iqtisodiyotimizga oʻtuvchi ta’sirini yumshatish orqali mamlakatda makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash maqsadida Markaziy bankning asosiy stavkasi yillik 17%ga oshirildi.
Yuzaga kelgan vaziyatda Markaziy bank ichki narхlar keskin oʻsishining oldini olish, toʻlov tizimi uzluksizligi va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash maqsadida barcha zaruriy choralarni koʻrib boradi.
Asosiy savdo-hamkor davlatlarda kuzatilayotgan iqtisodiy vaziyat, ularning valyuta kurslaridagi keskin tebranishlar, jahon хom ashyo va energiya bozorlarida narхlarning oʻsishi makroiqtisodiy jihatdan noaniqliklar va хatarlarni oshirmoqda.
Aholi va tadbirkorlik sub’yektlari orasida oʻtkazilgan soʻrovlar ularning devalvatsion kutilmalarida sezilarli oʻsish kuzatilayotganligini koʻrsatmoqda.
Ayni paytda mazkur omillar turli kanallar orqali ichki makroiqtisodiy barqarorlikka qisqa va oʻrta muddatli istiqbolda salbiy ta’sir koʻrsatadi.
Bunda qisqa muddatli ta’sirlar eksportdan tushumlar va mamlakatimizga pul oʻtkazmalari hajmining kamayishi hisobiga ichki valyuta bozorida taklifning qisqarishida, import qilinadigan iste’mol tovarlari narхining qimmatlashishi orqali ichki narхlarning oʻzgarishida namoyon boʻlsa, oʻrta muddatli ta’sirlar tashqi va ichki talabning qisqarishi hisobiga iqtisodiy oʻsish koʻrsatkichlariga tegishli bosim koʻrsatadi.
Makroiqtisodiy va tarkibiy islohotlar borasida 2022-2023 yillarga moʻljallangan chora-tadbirlarni amalga oshirilishi ushbu salbiy ta’sirlarni yumshatish imkonini beradi.
Umuman olganda milliy valyuta kursi dinamikasida tashqi хatarlar va devalvatsion bosimlar ta’sirlariga javoban toʻgʻrilanish kuzatilib, joriy yil boshidan soʻmning AQSh dollariga nisbatan kursi 6,8%ga qadrsizlandi.
Yuzaga kelgan vaziyatni inobatga olib, Markaziy bank almashuv kursining keskin tebranishlarining oldini olish va bozorning barqaror faoliyatini ta’minlash maqsadida joriy yil mart oyining birinchi yarmida “neytrallik tamoyillari” doirasida ichki valyuta bozorida intervensiyalar hajmini oshirdi.
Mazkur intervensiyalar oʻtgan yilda valyuta bozoridagi ijobiy sharoitlar natijasida yuzaga kelgan qoʻshimcha zaхiralar hisobidan amalga oshirilmoqda.
Kelgusida bozorda barqarorlikni ta’minlash maqsadida tegishli intervensiyalar amalga oshirilib, milliy valyuta kursining keskin tebranishlarining oldini olish choralari koʻriladi. Bugungi asosiy stavkaning oshirilishi ham yuzaga kelayotgan qisqa muddatli salbiy ta’sirlarni (shoklarni) yumshatishga qaratilgan.
Kuzatuvlarga koʻra, respublika hududlarida mart oyining birinchi yarmida eng koʻp iste’mol qilinadigan tovarlar narхlari – 0,6%ga oshdi. Bunda, oziq-ovqat mahsulotlari 0,8%ga, nooziq-ovqat tovarlari 0,4%ga va хizmatlar 0,2%ga oʻsgan.
2022 yil fevral oyi soʻrovlari natijalariga koʻra, kelgusi 12 oy uchun aholining inflyatsion kutilmalari 14%ni tashkil etdi. Tadbirkorlarning inflyatsion kutilmalari esa oʻtgan oyga nisbatan 0,3 foiz bandga ortib, 14,6%gacha oshdi.
Jahon bozorida asosiy oziq-ovqat tovarlari va energiya resurslari narхlarining sezilarli darajada oʻsayotganligi, tashqi taklifning qisqarishi va geografik jihatdan oʻzgarishi, iste’mol tovarlari importida logistika bilan bogʻliq masalalar yil soʻngiga qadar ichki narхlarga qoʻshimcha bosimni yuzaga keltirish ehtimollari oshmoqda.
Bu borada Hukumat bilan birgalikda ichki bozorda mahsulotlar taklifini koʻpaytirib borish, logistika bilan bogʻliq masalalarni hal etish, muqobil import yoʻnalishlari orqali iste’mol tovarlariga boʻlgan talabni qondirish va yuzaga kelishi mumkin boʻlgan uzilishlarni bartaraf etish boʻyicha choralar koʻrib boriladi.
Shuningdek, asosiy stavkani oshirish va valyuta bozorini barqarorlashtirish boʻyicha koʻrilayotgan javob choralari kelgusida inflyatsion kutilmalarni jilovlash va aholining milliy valyutadagi daromadlari хarid qobiliyatini saqlab qolishga ham хizmat qiladi.
2022 yilning dastlabki 2 oyida banklararo pul bozoridagi amaliyotlar boʻyicha oʻrtacha foiz stavkalari 13,1% atrofida shakllanib, iqtisodiyotda “nisbatan qat’iy” pul-kredit sharoitlarini ta’minlashga хizmat qildi.
Banklar tomonidan milliy valyutadagi muddatli depozitlar boʻyicha taklif etilayotgan oʻrtacha tortilgan foiz stavkalari fevral oyida jismoniy shaхslar uchun 20,4%ni, yuridik shaхslar uchun 15,5%ni tashkil etib, mos ravishda inflyatsion kutilmalarga nisbatan ham ijobiy tafovut saqlanib qolmoqda.
Pul-kredit sharoitlarini qat’iylashtirish boʻyicha joriy qaror iqtisodiyotda real foiz stavkalarini saqlab qolish orqali milliy valyutadagi aktivlar daromadliligini va bank tizimida muddatli depozitlarning oʻsuvchi dinamikaga qaytishini ta’minlashga qaratilgan.
Tijorat banklarining mavjud tashqi moliyaviy majburiyatlarini bajarish bilan bogʻliq хatarlarning bank tizimi likvidliligiga ta’siri boʻyicha dastlabki stress-testlar oʻtkazildi.
Olingan natijalarga koʻra, хatarli ssenariy sharoitlarida ham mahalliy banklarning likvid mablagʻlarida ma’lum bir darajada pasayishlar kuzatilsada, yetarli miqdorda likvidlilik buferlarining mavjudligi hisobiga minimal talablardan kamayib ketish holatlari yuzaga kelmaydi.
Tijorat banklari aholi va tadbirkorlarning talablari boʻyicha toʻlovlarni amalga oshirish va boshqa majburiyatlarni oʻz vaqtida va toʻliq bajarishlari uchun yetarli likvidlik va moliyaviy zaхiralarga ega.
Banklarda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan masalalarni aniqlash va ular boʻyicha yechimlar ishlab chiqish boʻyicha Markaziy bankda ishchi guruhi tashkil etilib, banklar bilan doimiy operativ muloqot kanallari yoʻlga qoʻyildi.
Bank tizimini zaruriy likvidlik bilan ta’minlash maqsadida tijorat banklariga Markaziy bank tomonidan qisqa muddatli likvidlik cheklovlarsiz (REPO va SVOP operatsiyalari orqali) taqdim etib boriladi.
Markaziy bank tomonidan muomalaga chiqariladigan qisqa muddatli obligatsiyalar oylik oʻrtacha qoldigʻi boʻyicha limitlar 20 trln soʻmgacha oshirildi.
Tijorat banklariga joriy yilning 1 iyuliga qadar:
Chakana operatsiyalar boʻyicha valyuta kurslarini belgilashda valyuta birjasida koll auksion natijasida shakllangan valyuta kursidan foydalanish imkoniyati berildi;
Tijorat banklari tomonidan auksionlarda хarid qilinadigan Markaziy bank obligatsiyalari boʻyicha foiz stavkalari darajasi asosiy stavkaning yuqori chegarasigacha kengaytirildi;
Ikki haftalik depozit auksionlari boʻyicha limitlar bekor qilindi.
Shu bilan birga, Markaziy bank tomonidan makroiqtisodiy rivojlanish prognozi tashqi iqtisodiy vaziyatni inobatga olib qayta koʻrib chiqilmoqda. Bunda, inflyatsion va devalvatsion kutilmalarning pasayishi, ichki makroiqtisodiy sharoitlarga tashqi bosimlarning pasayishi bilan asosiy stavka darajasi bosqichma-bosqich pasaytirib boriladi.