Mavzu; Kecha va kunduz romanida psixologizm Mundarija Kirish Reja; I bob. Kecha va kunduz romanida psixologizm ko’rinishlari va asardagi qahramonlarning psixologik kechinmalari

Xulosa.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.

Kirish

Mavzuning dolzarbligi. Respublikamiz mustaqillik tufayli jahonga yuz
tutgach,ilm-fanni rivojlanishiga o’zgacha e’tibor bilan qarala boshlandi hamda bu
maqsadni amalgam oshirish uchun yetarlicha shart-sharoitlar yaratildi.
“Jamiyatda, uning taraqqiyotida ijtimoiy fanlarning o`rni beqiyos.Ular odamning aqliy kamolotga erishuvida katta ta’sir kuchiga ega”. 1 Istiqlol yillarida barcha fan sohalarida bo`lgani kabi adabiyotshunoslik fani ham jadal suratlar bilan rivojlana boshladi.

Ayniqsa,adabiyotshunoslikda struktural metodning kirib kelishi o`zbek

adabiyotshunosligida ham yangicha tadqiq usullarining shakillanishida ahamiyat
kasb etdi. Zero, Prezidentimiz Islom Abdug`aniyevich Karimov tabirlari bilan
aytganda: «Agar biz O‘zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning
qadimiy tarixi va yorug‘ kelajagini ulug`lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy
saqlamoqchi bo`lsak,avvalambor buyuk yozuvchilarimiz, buyuk shoirlarimiz,
buyuk ijodkorlarimizni muqaddas,pok ruhida tarbiyalashimiz kerak. Nega
deganda, ulug‘ adib Cho`lpon aytganidek, adabiyot yashasa – millat yashaydi»2.Darhaqiqat, adabiyot har bir insonning yurak-yuragiga kirib boradigan
beqiyos tilsimki,uni faqatgina ruhiy tafakkur orqali his qilishimiz,
rohatlanishimiz, quvonishimiz, achinishimiz, yig’lashimiz, nafratlanishimiz…
mumkin.
Adabiyotshunoslikda badiiy asarni an’anaviy usulda bir necha tomonlama turli tadqiq ( empepik,distributive,qiyosiy,qiyosiy tipolagik…) usullaridan foydalangan holda tahlil etiladi.Biz o`rganayotgan adabiyotshunoslikda struktural metodning kirib kelishi an’anaviylikdan chekinib, badiiy asarni yangicha tahlil qilish imkonini berdi.
Strukturalizm –yangi fan bo’lib, u XX asrning o’rtalarida Fransiyada
vujudga kelgan.Keyinchalik esa boshqa G’arb mamlakatlariga tarqala boshlagan.
Boshqa mamlakatlar qatori strukturalizm atamasi Sharq adabiyotida (o`zbek

adabiyotida) XXI asrning boshlarida Yevropa xalqlari adabiyoti ta`sirida kirib kela

boshladi.

XIX asr oxirlariga kelib, siyosiy oʻzgarishlar dinamikasi oshib, sinfiy kurash, mustamlakachilik muammolari avj oladi. Davr qahramonlari obrazini yaratishda ijodkor fojeaviy, chuqur xarakterlar psixologizmini qoʻllaydi. Uning qahramonlari maʼnaviy-axloqiy, gʻoyaviy-falsafiy izlanishlar orqali haq yoʻlga intiladi, oʻylaydi, fikrlaydi, oʻz-oʻzini tergaydi, oʻz-oʻzini ragʻbatlantiradi, hayot haqiqatini izlaydi, dunyoqarashi kengayadi, oʻz nafsi bilan kurasha oladi, ongi oʻsadi, oʻz-oʻzini inkor etadi, natijada qalb dialektikasi rivojlanadi.

Choʻlpon “Kecha va kunduz” romanida psixologizmning mavjud usullaridan unumli foydalangan. Shunga qaramay, asarda ratsional-tahliliy, tanqidiy psixologizm yetakchiligi yaqqol seziladi. Bunga sabab yaratilgan obrazlarning murakkabligi va ziddiyatlarga boyligidir. Qahramonlar ichki olamida sodir boʻlayotgan psixologik jarayon ularning ichki “men”i orqali tahlil qilinadi. Yozuvchi har qanday ruhiy holatni ichki kechinmalarni tarkibiy qismlarga boʻlib ochib beradi. Sodir etilgan har bir harakatning maʼno-mohiyati, sabablari koʻrsatiladi.