Mavzu: Keys-study texnologiyalari va ulardan foydalanish. Bajardi: A. Ochilov

2.2. Keys usuli rivojlantiruvchi ta'lim texnologiyalarini birlashtirgan 
texnologiya sifatida 
Vaziyatli metodologiya yoki ish uslubi (Case study) - vaziyatlarni, 
vaziyatlarni tahlil qilish usuli. Ishning echimi tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini 
rivojlantirishga imkon beradi, shuningdek, bayon etilgan muammoni hal qilishda 
o'rganilishi kerak bo'lgan ma'lum bilimlar to'plamini amalga oshiradi. 
Konkret vaziyatlar usuli simulyatsiyaga asoslangan, ya'ni o'quvchilarga 
topshiriq berishdan oldin aniq bir misol ishlab chiqiladi yoki haqiqiy vaziyatni 
tavsiflovchi tayyor materiallarni qidirish sodir bo'ladi. 
Fakultativ darslar bilan ishlashda amaliy ish uslubidan samarali foydalanish 
mumkin deb hisoblaymiz. Ba'zi voqealar bayon qilinadi, ziddiyat yoki muammo, 
o'zaro ta'sirning hissiy va xulq-atvori jihatlari tavsiflanadi, ya'ni ta'lim mazmuniga 
mos keladigan jarayon real sharoitlarda modellashtiriladi. 
Ushbu uslubning "vatani" Amerika Qo'shma Shtatlari, aniqrog'i - Garvard 
universiteti biznes maktabi. " Birinchi marta 1924 yilda ishlatilgan. «Case 
metodining paydo bo'lishi va rivojlanishining kulturologik asosi« presedent »yoki« 
case »tamoyili edi. «Case Study usuli chet ellarda iqtisodiyot va biznes fanlarini 
o'qitishda eng ko'p qo'llaniladi. … Dastlabki bosqichda ushbu usul MBA 
aspiranturalarida keng qo'llanilgan edi ... Iqtisodiyotni o'rganishning bu usuli 
Amerikadagi Garvard Universitetida taklif qilingan va yaqinda tibbiyot, huquq, 
matematika va boshqa fanlarni o'rganishda keng tarqalgan. "Rossiyada ish uslubi 
1980 yillarda o'qitishda dastlab Moskva davlat universitetida, so'ngra akademik va 
ishlab chiqarish institutlarida, keyinchalik maxsus o'qitish va qayta tayyorlash 
kurslarida qo'llanila boshlandi" [Smolyaninova O.G. Keys-uslubi bo'yicha o'quv 
sayti va uni QDU o'quv jarayonida qo'llash usullari]. 
Case Study Method Ta'lim resursi 
"Keys uslubi akademik nazariyani real voqealar nuqtai nazaridan namoyish 
etishga imkon beradi ... Bu" talabalarni mavzuni o'rganishga qiziqish uyg'otishiga 
imkon beradi, turli vaziyatlarni tavsiflovchi ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash va 
tahlil qilish bo'yicha bilim va ko'nikmalarni faol o'zlashtirishga yordam beradi 

---

"[Smolyaninova O.G. Keys-uslubi bo'yicha o'quv sayti va uni QDU o'quv jarayonida 
qo'llash metodikasi]: 
"Yaxshi" ish ", qoida tariqasida, ahamiyatsiz bo'lmagan yondashuvlarni 
izlashga o'rgatadi, chunki unda yagona to'g'ri echim yo'q. "Men, ayniqsa," holatlar 
"bilan ishlash uslubida fikrlash mustaqilligini yuqori baholayman, - deydi Piter 
Ekman. - Haqiqiy biznesda muammoni hal qilishning besh yoki oltita yo'li bor. Va 
har qanday vaziyat uchun klassik echim mavjud bo'lsa ham, bu uning maqbul 
bo'lishini anglatmaydi. "Siz yaxshi qaror qabul qilishingiz mumkin, natijada yomon 
oqibatlarga olib keladi. Siz atrofingizdagi hamma muvaffaqiyatsiz deb o'ylaydigan 
qaror qabul qilishingiz mumkin, ammo bu sizni kerakli natijalarga olib keladi." 
[Davydenko V. "Ish" chamadondan nimasi bilan farq qiladi?] 
CASE STUDY usuli turli amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. 
"Ularni bitta ibora bilan tavsiflash mumkin - ijodiy muammolarni hal qilish va 
vaziyatni tahlil qilish va qaror qabul qilish qobiliyatini shakllantirish" 
[Smolyaninova O.G. Talabalarni o'qitishda keys-stadi uslubining didaktik 
imkoniyatlari]. 
CASE STUDY usuli quyidagi ko'nikmalarni rivojlantiradi: 
1. “Analitik mahorat. 
Bunga quyidagilar kiradi: ma'lumotlarni ma'lumotlardan ajratish, muhim va 
muhim bo'lmagan ma'lumotlarni tasniflash, ajratib ko'rsatish, tahlil qilish, taqdim 
etish va ajratib olish, bo'shliqlarni topish va ularni tiklash qobiliyati. Aniq va 
mantiqan o'ylang. Axborot yuqori sifatli bo'lmaganida, bu ayniqsa muhimdir. 
2. Amaliy ko'nikmalar. 
Ishda keltirilgan muammoning murakkabligi darajasi, real vaziyat bilan 
taqqoslaganda, kamaytirilgan bo'lib, amalda iqtisodiy nazariya, usul va 
printsiplardan foydalanish ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. 
3. Ijodiy mahorat. 
Odatda, CASE vaziyatni faqat mantiq bilan hal qila olmaydi. Mantiqiy ravishda 
topib bo'lmaydigan muqobil echimlarni yaratishda ijodiy qobiliyatlar juda 
muhimdir. 

---

4. Muloqot qobiliyatlari. 
Ular orasida quyidagilar mavjud: munozarani o'tkazish qobiliyati, boshqalarni 
ishontirish. Vizual va boshqa ommaviy axborot vositalaridan foydalaning, 
guruhlarda hamkorlik qiling, o'z nuqtai nazaringizni himoya qiling, raqiblarni 
ishontiring, qisqa, ishonchli hisobot tuzing. 
5. Ijtimoiy ko'nikmalar. 
CASE munozarasi jarayonida ma'lum ijtimoiy ko'nikmalar rivojlanadi: 
odamlarning xulq-atvorini baholash, tinglash qobiliyatlari, muhokamada qo'llab-
quvvatlash yoki qarama-qarshi fikrni bahslashish, o'zini boshqarish va boshqalar. 
6. Introspektsiya. 
Muhokamadagi kelishmovchilik boshqalarning va o'zlarining fikrlarini 
tushunishga va tahlil qilishga yordam beradi. Yangi paydo bo'layotgan axloqiy va 
axloqiy muammolar ularni hal qilish uchun ijtimoiy ko'nikmalarni shakllantirishni 
taqozo etadi »[Smolyaninova O.G. Talabalarni o'qitishda keys-stadi uslubining 
didaktik imkoniyatlari]. 
oshirish tizimida, ayniqsa boshqaruv sohasida qo’llaniladi. Keyingi yillarda 
oliy o’quv yurtlarida ham o’qituvchilarning keyslarni ishlab chiqish va amalga 
oshirishga qiziqishi oshayotganligi kuzatilayapti. 
Keys-stadi metodini ta’lim jarayonida keng tatbiq qilishning dolzarbligini 
belgilovchi omillar. Keys-stadini iqtisodiy oliy o’quv yurtining ta’lim amaliyotiga 
keng tatbiq etishning dolzarbligi va zarurligi quyidagi omillar bilan bog’liq: 
Birinchidan, mamlakatdagi iqtisodiy ta’limning umumiy yo’nalishi, uning 
nafaqat ta’lim oluvchilarda aniq bilimlarni shakllantirishga, shu bilan birga, 
tinglovchilarda fikrlash faoliyati, nazariy bilimlarini amalda qo’llashga tayyorlik va 
bunga qobillikni rivojlantirish, bo’lg’usi mutaxassislarda mustaqillik va 
tashabbuskorlik, boshqaruv va iqtisodiyotdagi tadqiqotlarning turli jihatlari bilan 
bog’liq keng doiradagi masalalarni idrok etish qobiliyatini ravnaq toptirishga 
yo’naltirilganligi bilan bog’liq. «Insonning qo’liga baliqni tutqazsang – u bir kun 
qorni to’q yuradi, mabodo insonni baliq tutishga o’rgatsang – u butun umri 
davomida ochlik nimaligini bilmaydi» – xitoylik donishmandlarda shunday hikmatli 

---

gap bor. Auditoriya sharoitlaridayoq boshqaruvchilik yechimlarini qabul qilishga 
doir malaka va ko’nikmalar egallanmasa, keyinchalik yaxshi boshqaruvchi bo’lib 
chiqish mumkin emas. 
Kelgusidagi kasbiy faoliyati uchun o’zining boshqarish siyosatini ishlab 
chiqishga tinglovchilar korxonada va umuman iqtisodiyotda vujudga keladigan turli 
xil vaziyatlarni tahlil etish malakalari va ko’nikmalarini egallashi, tahlil qila bilish 
qobiliyatini o’stirishi, boshqaruvchiga xos xususiyatlarni orttirishlari zarur. 
«Maslahat berish mumkin, lekin bunday maslahatdan foydalanishga o’rgatish 
mumkin emasligi» haqiqatdir. O’rganib olgach omadli iqtisodchi, moliyachi yoki 
menejerga aylanib olishga imkon beradigan qandaydir yagona, universal uslub yoki 
usul mavjud emas. 
Tinglovchilarning keyslarni ishlab chiqish texnologiyalarini o’zlashtirishi, 
keysda taqdim qilinadigan amaliy muammoli vaziyatlarni tahlil etish, yakka tartibda 
va jamoa bo’lib ularni optimal hal qilish yo’llarini izlash malakalarini egallashi, 
bo’lg’usi mutaxassisda funkstional vakolatlilikni shakllantirish kasbiy faoliyatda 
o’zining boshqarish va tashkil qilish texnologiyalarini loyihalashtirish, kasbiy 
jarayon mantiqini qurish usullari, shuningdek, kasbiy vazifalarni mustaqil va mobil 
tarzda hal etish usullarini hosil qilishga yordam beradi. Ikkinchidan, bozor 
iqtisodiyotining nostandart vaziyatlarda bir tizimli asosda va samarali harakat qilish, 
oqilona yechimlarni qabul qilish qobiliyatini egallagan mutaxassislarga muhtojligi. 
Keysda har xil hayotiy vaziyatlar bayoni beriladi va ularning oqibatlari xususida 
mushohada yuritish yoki qatnashchilar harakatlarining samaradorligini baholash 
yoxud muammoni hal etish usullarini taklif qilish talab etiladi. Lekin har qanday 
holatda ham amaliy harakat modeli ustida ishlash ta’lim oluvchilar – bo’lg’usi 
mutaxassislarda mehnat bozori talab qiladigan kasbiy jihatdan muhim xususiyatlarni 
shakllantirishning samarali vositasi hisoblanadi. 
Uchinchidan, jahon tajribasi ko’rsatib turganidek, keys-stadi tinglovchilarda 
ijtimoiy yetuklikni rivojlantirish, o’qishga qiziqish va motivlarni hosil qilish, ularni 
haqiqiy professionallar sifatida yetishtirishga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Keys-
stadining bo’lg’usi mutaxassis shaxsining kasbiy va ijtimoiy jihatdan muhim 

---

fazilatlarini shakllantirishga ta’sir ko’rsatadigan usullari va vositalari, bizningcha, 
quyidagi 6-jadvalda ishonarli tarzda aks ettirilgan. 
Keys-stadining shaxsiy fazilatlarni shakllantirishga ta’sir ko’rsatadigan usul va 
vositalari Mutaxassis fazilatlari Keys-stadining usul va vositalari 
Mavhum sharoitlarda vaziyatni his etish va adekvat baholash, oqilona 
yechimlarni topish qobiliyati. Vaziyat sub’ektining fazilatlari va kamchiliklarini 
taqqoslash va baholash, vaziyatning rivojlanish mantiqini ajratib olish, 
muammoning oqilona yechimini izlash. 
Bir tizimli fikrlash, mulohazakorlik, bozor vaziyatidagi parametrlar va o’zaro 
aloqalarni tushunish. 
Vaziyat xususida har tomonlama fikr yuritish, uni 
maqsadli tahlil etish, sub’ektlarni ularning tuzilmaviy-funkstional ifodasida 
yaxlitligicha idrok etish. 
Mustaqillik va tashabbuskorlik. Mavhumlik sharoitida vaziyatlar tahlili, 
oqilona yechimni ishlab chiqishda o’qituvchi tomonidan rag’batlantiriladigan va 
qo’llab-quvvatlanadigan mustaqillik va faollik. 
O’zgarishlarga tayyorlik, moslashuvchanlik. Muntazam o’zgarib turadigan 
vaziyatlarda optimal fe’l-atvorning ishlab chiqilishi. 
Amaliy yo’nalganlik. 
Muammoli vaziyatning hal etilishida nisbatan 
amaliy natijaga erishish uchun doimiy izlanish. 
Axborotlar bilan ishlash mahorati. 
Doimiy ravishda asosiy axborotni 
izlash va tanlash, uni tuzilmalarga ajratish, yana qayta tuzilmalash, uni tahlil etish, 
tasniflash, bir taqdimot shaklidan boshkacha shaklga o’tkazish, o’zaro axborotlar 
almashish. 
Kommunikativlik,empatiya. 
Muammoli vaziyat yechimi va uning 
maqsadga muvofiq tarzda hal etilishini tanlash yuzasidan o’z pozistiyasini har doim 
aniq bildirish, dalillash va o’zining nuqtai nazarini himoya qilish; keys bilan guruh 
bo’lib ishlash, munozaralar va o’z fikrini o’tkazish paytida jamoaning oshkora 
muloqot va axborot almashish, adolatli, konstruktiv va taktikali tanqidga hamda uni 
qabul qilishga, birgalikdagi faoliyatda ishonchga va hamfikrlilikka asoslangan 
bahamjihat harakat. 

---

Muammoli, mantiqiy fikrlash. Muamoning izlanishi va ifodalanishi hamda 
uning asosiy tavsifnomalari belgilanishi, uni hal etish usullari va vositalarining 
asoslanishi. Konstruktivlik. 
Muammoni hal etish modelining ishlab chiqilishi, 
konstruktiv yechimlarning izlanishi va ifodalanishi. 
Nazokatlilik. Jamoaning o’z fikrini o’tkazish, munozaralar, guruh bo’lib 
ishlashga asoslangan doimiy bahamjihat harakati. 
Va, nihoyat, keys-stadi interfaol metod bo’lgani sababli tinglovchilar 
tomonidan unga nisbatan ijobiy munosabat bo’lishiga erishiladi, ular ushbu 
metodnini o’quv axborotini o’zlashtirish va undan foydalanish yuzasidan amaliy 
ko’nikmalarni ta’minlaydigan amaliy qo’llanma (praktikum) sifatida qabul qiladilar. 
Keys-stadi metodining umumiy tavsifnomasi bu metodning mohiyati, belgilari 
va didaktik o’ziga xos xususiyatlarini o’z ichiga oladi. Ularni qisqacha ko’rib 
chiqamiz. 
Keys-stadining mohiyati shundan iboratki, ko’rib chiqilayotgai muammoli 
vaziyat bo’yicha maslahatchilar rolini bajarishi kerak bo’lgan tinglovchilarga 
quyidagilar taklif qilinadi: 
keysda bayon qilinganida ayni bir paytda tashkiliy hayotdagi tipik amaliy 
muammoni aks ettiradigan va amaliyotda ushbu muammoning hal etilishida 
o’zlashtirilishi va qo’llanilishi lozim bo’ladigan muayyan bilimlar majmuini 
dolzarblashtiradigan vaziyatni idrok etish va tahlildan o’tkazish; 
muammoli vaziyatni maqsadga muvofiq tarzda hal etadigan usullar va 
vositalarni izlash; 
taklif etilgan muqobil jihat(alternativ)larni baholash va ular orasidan qo’yilgan 
muammoga nisbatan eng qulay variantini tanlash; 
tanlangan muqobil usul (alternativ)ni amalga oshirish bo’yicha aniq; yechimni 
butun tafsilotlari bilan ishlab chiqish. 

---

Xulosa 
Keys-stadi texnologiyasining asosiy maqsadi o‘quv guruh o‘quvchilarning 
bilim olish jarayonini faollashtirish, mavjud muammoli vaziyatlarni hal qilish orqali 
ularning ilmiy–ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishdan iboratdir. Shuningdek 
texnologiya talabalarning bilim, ko‘nikma, malakalarini hamkorlikda qo‘llashga, 
taklif qilingan yechimlarni tahlil qilish orqali muqobil yechimini izlashga 
o‘rgatuvchi ta’lim texnologiyasidir. Birinchi bobda keys-stadi texnologiyasining 
vujudga kelish tarixi to‘laqonli ochib berilgan. Shuningdek keys-stadi 
texnologiyasining vujudga kelishida Suqrot maktabining ahamiyati kattaligi 
ko‘rsatilib o‘tilgan. 
Umuman olganda keys-stadi texnologiyasi texnologiyasi ilk marotaba 1870 
yilda Garvard biznes maktabida qo‘llanila boshlangan. “Muammo” (situatsiya) 
atamasiga keladigan bo‘lsak, ushbu so‘z ko‘proq tibbiyot va huquqshunoslik 
sohalarida qo‘llanilib kelingan, ta’lim tizimida bu so‘z yangicha talqin qilinadi. 
Keys-stadi texnologiyasi asosan iqtisod fanlarini o‘qitishda qo‘llanilib kelingan. 
Amaliy iqtisodiy masalalarni yechishda qo‘llaniluvchi bu texnologiya keyinchalik 
barcha sohalarda foydalanilib borilgan. Shuningdek hozirda dunyo bo‘yicha maxsus 
keyslar ishlab chiquvchi Garvard biznes maktabi, Virjiniya universitetining Darden 
maktabi, Michigan universitetidagi Ross biznes maktabi, Richard Ivey biznes 
maktabi, Osiyo menejment instituti, Hindiston menejment instituti, Ahmedobod va 
Kong universitetidagi Osiyo keys tadqiqot markazlari mavjud. 
Dissertatsiya ishining birinchi bobida shuningdek keyslarning o‘rganilish 
manbalari, turlari ham tahlil qilingan. Keys-stadi texnologiyasining tarixi va nazariy 
ahamiyati to‘liq ochib berilgan. 
Keys-stadi texnologiyasi hozirgi kunda o‘zining innovatsion texnologiya 
sifatida ta’lim tizimida samarali qo‘llanilib kelinmoqda. Aynan birinchi bobning 
ikkinchi rejasida texnologiyani qo‘llashning maqsad va vazifalari tahlil qilingan. 
Sosium keyslarning manbaidir, degan fikr hech kimda shubha tug’dirmasligi 
aniq. Faqat uning keysning mazmuni va shaklini qay darajada oldindan belgilab 
berishi mumkinligi haqida turlicha fikrlar bo’lishi mumkin. Ijtimoiy hayot butun 

---

turli-tumanligi bilan keys syujeti, muammolari va faktologik bazasining manbai 
bo’ladi. 
Ta’lim va tarbiyaning keysda jamlangan maqsadlari va vazifalari, shuningdek 
ta’lim texnologiyasini belgilaydigan ta’lim keysning yana bir manbaidir. 
Fan keysning uchinchi manbaidir. U tahliliy faoliyat va bir tizimli yondashuv 
bilan belgilanadigan ikkita asosiy metodologiyani, shuningdek, keysni hal etish 
jarayonida qo’llaniladigan boshqa ilmiy uslublarni yaratib beradi. 

---