Mavzu: Kichik va o`rta biznesni rivojlantirish iqtisodiy erkinlikni ta`minlash omili sifatida

I.BOB.Kichik biznes va tadbirkorlikning mohiyati va mazmuni.
1.1. Kichik biznes va tdbirkorlik tushunchasi
Respublika ijtimoiy iqtisodiy-rivojlanishi bozor munosobatlariga asoslangan bo‘lib mulkchilik munosobatlarida shakllanmoqda. Ijtimoiy ishlab chiqarishda nodavlat sektorining ulushi ortib unda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning tez sur’atlarda o‘sib borishi kuzatilmoqda. Respublika Prezidenti tomonidan kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda. Tadbirkorlik - ijtimoiy-iqtisodiy natijaga erishish maqsadida tovarlar va xizmatlami ishlab chiqarish va ayirboshlashni tashkil etish bo‘yicha mulkdorlaming yoki ular vakillarining ongli va maqsadli iqtisodiy faoliyatidir. 0 ‘zbekiston Respublikasi “Tadbirkorlik to‘g‘risida” gi qonunida (1992-y.) tadbirkorlikka quyidagicha ta’rif berilgan: “Tadbirkorlik - mulkchilik subyektlarining foyda olish maqsadida tavakkal qilib va mulkiy javobgarlik asosida amaldagi qonunlar doirasida tashabbus bilan iqtisodiy faoliyat ko‘rsatishdi”. Tadbirkorlikning mohiyati shundan iboratki birinchidan, 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi (1992-y.) va 0 ‘zbekiston Respublikasida “Tadbirkorlik to‘g‘risidagi” qonunga muvofiq balog‘at yoshiga yetgan har bir fuqaro o‘z mulki asosida yoki mulk egasining vakolati asosida o‘z ixtiyori bilan qonunga zid bo'lmagan faoliyat turi bilan shug‘ullanishi mumkin. Ikkinchidan, tadbirkorlik faoliyatini tanlash, uni tashkil etish va rivojlantirish davlat va jamiyat ahamiyatiga ega bo'lmasdan, balki erkin tanlanadigan faoliyatdir.
Tadbirkorlik faoliyatining uch turi bo‘lib, unga mos ravishda tadbirkorlaming 3 guruhini alohida ko‘rsatish mumkin:
1. Yangi tovar yoki xizmat loyihasini tashkil etish. Tadbirkorlikning bu turi bilan intellektual mulk egalari innovatsiya tadbirkorlari shug‘ullanadi.
2. Tovar ishlab chiqarishni tashkil etish bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlar. Tadbirkor tovami sotish, qayta sotish va tijorat ishlarini tashkil etish bilan shug‘ullanadi.
3. Maqsad jihatidan tadbirkorlikning ikki turi bo‘lib:
a) foyda olishni, iqtisodiy samaraga erishishni maqsad qiladi;
b) ijtimoiy samaraga (masalan, tabiat muhofazasi, yosh avlod tarbiyasi, sogiikni saqlash) erishishni maqsad qilib qo‘yadigan turlarini ko‘rsatish mumkin. Tadbirkorlikning o ‘ziga xos xususiyatlari bo‘lib ular quyidagi lardan iborat: shug‘ullanayotgan soha bo‘yicha ilm, bilim saviyaga egaligi; tavakkalchilikka asoslangan qarorlar qabul qilish bo‘yicha tashabbuskorlik qobiliyati; iqtisodiy jarayonlami chuqur fikrlay olish; qonunlardan samarali foydalanish; innovatsiyalami amaliyotga qo‘Hash; maqsad sari intilish; tashkilotchilik; tejamkorli bo‘lish, o‘z so‘zining ustidan chiqish; ruhiy pok va halol; jamoasi uchun fidoyi kurashuvchan bo‘lishi kerak. ' Tadbirkorlikni rivojlantirish uchun quyidagi shart-sharoitlar talab etiladi: Mulkiy munosabatlar bozor iqtisodiyoti sharoitida uch jihati bilan belgilanadi: egalik qilish, ya’ni mulk egasi sifatida mulkka to‘la xo'jayinlik qilish, sotish, (ijaraga berish), hadya etish; Mulkdan foydalanib turish, ya’ni mulk egasining nazorati asosida m a’lum shart va to‘lov evaziga mulkdan vaqtincha foydalanish; Tadbirkor o‘z qobiliyatini ko‘rsatish uchun quyidagi iqtisodiy erkinliklami; mahsulot assortimenti turlarini va ishlab chiqarish usulini tanlash erkinligi; hamkorliklami mustaqil tanlash; mablaglami qonunga zid bo‘lmagan sohalarga mustaqil sarflash erkinligini beradi. Bozoming ochiqligi, ya’ni tovarlar, sarmoyalar, m a’lumotlar, ish kuchi, xom-ashyolardan foydalanish uchun to‘siqlar yo‘qligi.
Bozor infratuzilmasining mavjudligi. Bunda tijorat banklari; tovar, fond, mehnat, valyuta birjalari; tijorat tavakkalchiligi va mulk sug'urtasi; m aium ot va reklama manbalari, ommaviy axborot vositalari, aloqa vositalari; ekspert byurolari, sertifikat markazlari, bojxonalar, soliq nazorati tashkilotlari, arbitrajlar va h.k. Tadbirkorda huquqiy kafolatning mavjudligi: tadbirkorlikni huquqiy himoya qiluvchi davlat korxonalarinig mavjudligi. Yangi tadbirkorlik korxonalarga kadrlar tayyorlash, kredit berish, soliq to‘lash, tabiiy boyliklardan foydalanish uchun davlat tomonidan imtiyozlar berilishi. Tadbirkorlik faoliyatini yuritishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik biznes yo‘li bilan amalga oshiriladi. «Biznes» so‘zi ingilizcha so‘z bo‘lib, tadbirkorlik faoliyati yoki kishilaming foyda olishga qaratilgan faoliyatidir . Bozor iqtisodiyoti subyektlarining xo‘jalik faoliyatida «tadbirkorlik» va «biznes» tushunchalari o ‘zaro yaqin bo‘lib, amaliyotda ular bir-birini almashtirishlari mumkin. Rus adabiy tili lug‘atida «biznesmen» so‘zi go‘yoki tadbirkor, ishchan deb yuritilsa, «biznes» bu - faoliyat, foyda keltiruvchi mashg‘ulot deb tushuniladi. «Tadbirkor» va «biznesmen» kabi tushunchalarda ishlab chiqarish, dallolchilik, savdo, moliyaviy va innovatsiya faoliyatlari bilan shug‘ullanuvchi va daromad olish niyatidagi inson ifodalanadi. Respublika va xorijiy davlatning iqtisodchi olimlari bozor iqtisodiyoti jarayonini o‘rganishda,tadbirkorlik va biznes tushunchasini iqtisodiy faoliyatning bir turi deb hisoblaydi. Bu tushunchalar xususiy shaxs, korxona va tashkilotlar tomonidan daromad olish maqsadida o'zining hamda shartnoma bilan hamkorlikda ishlaydigan sheriklarining manfaatlarini ko'zlab, ishlab chiqarish, sotish, servis xizmat ko'rsatish, tovar ayirboshlash kabi erkin xo'jalik yurituvchi faoliyatini bildiradi, deb hisoblaydi. «Tadbirkor» va «biznesmen» tushunchalari iqtisodiy faoliyat sohalarida ko‘rilayotganda m a’nodosh deb hisoblanmaydi. «Biznes» tushunchasi «tadbirkor»ga nisbatan kam m a’noga ega deb qaraladi. G‘arb davlatlarining bozor iqtisodiyoti haqidagi adabiyotlarida, biznes - jamiyatning talab va xohishlarini qondirishga qaratilgan ishlab chiqarish tizimi, deb tushuntiriladi. Biznes bozor iqtisodiyotining barcha ishtirokchilari orasidagi munosabatlarni qamrab oladi. Biznes - bu kishining bozor munosabatlari tizimidagi ishchanlik faolligidir. Tadbirkorlik faoliyati biznesning bir shakli sifatida namoyon bo‘ladi va turli sohalarda amalga o s h irila d i- «Tadbirkorlik to‘g‘risida»gi qonunga (1992-y.) asosan tadbirkorlik - fuqarolaming foyda yoki shaxsiy daromad o lis lig a yo naltirilgan mustaqil tashabbuskor faoliyatidir. Xorijiy tadqi^tehdar, kichik bizns korxonaiari deb, ishlovchilar soni 500 kishi va savdo-sotiq hajmi 20 min. dollardan oshmagan firmalami kiritadilar. Ammo bu ko‘rsatkichlar, 0 ‘zbekiston sharoitida m a’lum darajada shartlidir. Kichik biznes degan nomiga qaramasdan yirik ishlab chiqarish . Ijtimoiy ishlab chiqarishni barpo etishda agrar tarmoqning ahamiyati katta bo‘lib, mahsulot ishlab chiqarish turli subyektlar yordamida amalga oshiriladi. Subyektlami tash k il etish aholining talab va taklifiga asosan, har xil tadbirkorlik shakHarida amalga oshiriladi.
Tarbirkorlik faoliyatini yuritishning muhim 4 asosi 14 bo'lib,
1. Tadbirkorning ijtimoiy ishlab chiqarish asosi - insoniyatning mavjud bo‘lishi uchun eng oddiy va eng asosiy hayotiy ne’matlar yaratib berishdir.
2. Tadbirkorlik faoliyatining tashkiliy asoslari - korxonani (ashkil etish, korxonaning tashkiliy tuzilmasi, boiirn, bo‘g‘in, gumhlaming tizimli bog‘lanishi, faoliyatni bir ishlab chiqarish obyekti sifatida tuzilishidir.
3. Tadbirkorlik faoliyatining huquqiy asoslari - tadbirkor o‘z faoliyatini yuritish, korxonalar ochish, mahsulotni yetishtirib iste’molchiga yetkazib berish jarayonida qoMlaniladigan va qonunchilik idoralari tomonidan ishlab chiqilgan qonuniy hujjatlardan foydalanish tushuniladi.
4. Tadbirkorlik faoliyatining iqtisodiy asoslariga - tadbirkor tomonidan yaratiladigan moddiy boyliklami ishlab chiqarish uchun sarf qilinadigan moddiy, moliyaviy, mehnat va ijtimoiy resurslardan samarali foydalanish tushuniladi.
Qishloq xo'jaligida tadbirkorlik faoliyati - dehqonlarga o‘zlarining tadbirkorligi va tashabbuskorligini ro'yobga chiqarish uchun keng erkinlik berish, ishlab chiqarish vositalarining o'z xo'jayniga ega bo'lish, o'z mehnatlarining pirovard natijalari bo'yicha manfaatdorligini oshirib, ishlab chiqargan mahsulotlarini mustaqil tasarruf etish huquqini kafolatlash zarur. Qishloq xo'jalgida tadbirkorlik faoliyatining mazmunini tushunib olishda tarmoqdagi turli xil tadbirkorlik subyektlarining tashkiliy-huquqiy shakli sifatida ulaming tutgan o'm i, huquqiy maqomining o'ziga xos xususiyatlari mavjudligini e ’tirof etish ular faoliyatining samaradorligini oshirishning muhim sharti bo'lib hisoblanadi. Qishloq xo'jaligida iqtisodiy islohotlami amalga oshirishda tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish muhim ahamiyatga egadir.
Qishloq xo'jaligidagi tadbirkorlik mulkchilik subyektlarining ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish hamda foyda yoki daromad olislif-a qaratilgan amaldagi qonunlar doirasidagi tashabbuskorlik In I.m liioliyat ko'rsatishidir. Qishloq xo'jalik tadbirkorligining ikki xil ko'rinishi, hirmi hitlan, oddiy shakldagi, ya’ni yakka tartibdagi tadbirkorlik - (Irhqoit xo'jaligini yuridik shaxs tuzmasdan amalga oshirish; 15 ikkinchidan, murakkab shakldagi yuridik shaxs tuzgan holda, dehqon xo‘jaligini, fermer xo'jaligini, qishloq xo‘jalik kooperativi (shirkat xo‘jaligi), ijara korxonasi, aksiyadorlik jamiyatlari, chet el investitsiyasi ishtirokidagi qishloq xo‘jalik korxonaiari, kichik korxonalar, unitar korxonalar tashkil qilib xo‘jalik faoliyatini yuritishni nazarda tutadi.
Bizning fikrimizga ko‘ra, yer munosabatlari yer qonunchiligi bilan, mehnat munosabatlari mehnat qonunchiligi bilan, ishlab chiqarish bilan shug'ullanuvchi subyektlar faoliyati ular to‘g‘risidugi qonunlar (masalan “Fermer xo‘jaligi to‘g ‘risida”gi, “Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida”gi qonunlar) bilan tartibga solinishi maqsadga muvofiqdir. Qishloq xo‘jalik subyektlari deganda, qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish) bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlarda qatnashuvchi yuridik va jismoniy shaxslar yoki koxonalar tushuniladi. Qishloq xo‘jalik subyektlarining o‘ziga xos jihatlarini hamda umumiyligini ularning bevosita qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishi bilan shug‘ullanishlari izohlaydi. Agrar siyosatning asosiy maqsadi va vazifasi qishloq xo‘jaligida xilma-xil mulkchilik shakllarini joriy etish, xususiy mulk manfaatlarini himoya qilish, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash hamda qishloq xo‘jalik infratuzilmasini rivojlantirish asosida qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish va qayta ishlab xalqimiz chtiyojini qondirishdan iborat. Qishloq xo‘jaligida amalga oshirilayotgan tub islohotlar milliy xususiyat va qadriyatlar, demokratik qonuniyatlar hamda milliy dehqonchilik an’analari asosida qabul qilingan qonunchilik hujjatlari orqali amalga oshiriladi. Qishloq xo‘jalik huquqi - huquq tizimining majmualashgan (kompleks) huquq sohasi sifatida o‘z manbalari asosida rivojlanadi va agrar huquqiy munosabatlami tartibga soladi.
Qishloq xo‘jalik huquqi manbalari deb - agrar munosabatlami tartibga soladigan qonunchilik hujjatlarining yig'intlisiga aytiladi. Agrar munosabatlar deganda biz, qishloq xo‘jalik ekinlarini ekish, yetishtirish, ishlov berish, yig‘ib-terib olish, xom ashyo mnhsulotlarini qayta ishlash, qishloq xo'jalik oziq-ovqat mahsulotlarini sotish, ayirboshlash, daromadni taqsimlash bilan bogiiq agrosanoat majmui jarayonida subyektlar hisoblangan yuridik va jismoniy shaxslarning ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma’rifiy va tashkiliy-texnikaviy jabhalardagi faoliyatni tushunamiz. Aholini qishloq xo'jalik mahsulotlariga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish, qishloq xo'jalik infratuzilmasini rivojlantirish, mulkchilikni shakllantirish, mahsulotni yetishtirish va qayta ishlash tizimini takomillashtirish bilan ijtimoiy munosabatlami tartibga solishda qishloq xo'jaligiga oid xususiy tamoyillar, institutlar, qoida-talablar va tuzilmalar bilan birgalikda boshqa asosiy sohalarining m a’lum bir jarayonidagi munosabtlami tartibga solishga qaratilgan qoida-talablari keng qoilaniladi. Shuning uchun ham qishloq xo'jalik sohasi sifatida keng qamrovli, ko'p qatlamli tizimdan iboratdir.
Qishloq xo'jalik yersuvlaridan foydlanish va muhofaza qilish bilan bog'liq munosabatlar ekologiya, yer va suv qonunchiligi; qishloq xo'jaligida mehnat bilan bog'liq jarayonlar mehnat huquqi; mulkiy va xo'jalik yuritish jarayoni fuqarolik va xo'jalik qonunchiligi; agrosanoat majmuini boshqarish esa m a’muriy qonunchilik hujjatlari bilan tartibga solinadi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatining tashkiliy - huquqiy shakllari respublika mustaqilligining dastlabki yillaridayoq to'g'ri yo'lga qo'yilgan.
O'zbekiston Respublikasi «Tadbirkorlik to'g'risida»gi qonunga ko'ra kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi tadbirkorlikning tashkiliy shakllari quyidagilardan iborat: - yakka tartibdagi mehnat faoliyati; - ayrim fuqaro tomonidan yo'llanma mehnatni jalb etish asosida amalga oshiriladigan jamoa tadbirkorligi; - bir guruh fuqarolar tomonidan amalga oshiriladigan jamoa tadbirkorligi; - yuridik shaxslar va fuqarolar o'z mulklari va mulkiy huquqlarini birlashtirish asosida amalga oshiriladigan hamkorlikdagi tadbirkorlik.Tadbirkorlik faoliyatini tadbirkorlik subyektlari tomonidan (korxona) tuziladi.
0 ‘zbekistonda tadbirkorlik subyektlarini tashkil etish, ulaming faoliyat ko‘rsatishi, qayta tashkil etish va tugatishning huquqiy, iqtisodiy va ijtimoiy asoslari 0 ‘zbkiston Respublikasi « 0 ‘zbekiston Respublikasidagi Korxonalar to‘g‘risida»gi qonuni bilan tartibga solindi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning tashkiliy-huquqiy tizimida yakka mehnat faoliyati, xususiy tadbirkorlik faoliyatining eng oddiy shaklidir. Yakka mehnat faoliyati tarixda hunarmandchilik va oilaviy mehnat bilan shug‘ullangan. Yakka mehnat qiluvchining faoliyati qonun hujjatlarida soddalashtirilgan tartibda belgilangan. Yuridik shaxs maqomini olmay faoliyat yuritish qonun hujjatlarida ruxsat etilmagan. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslar faoliyati 0 ‘zbekiston Respublikasining «Tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslardan ro‘yxatdan o‘tkazish to‘lovini olish va ro‘yxatdan o ‘tkazish tartibi to‘g‘risida»gi qonunga (2011-y.) muvofiq amalga oshiriladi. Tadbirkor mahsulotlami tayyorlash va sotish bilan shug‘ullanish mobaynida yoilanm a mehnatdan foydalansa, u yuridik shaxs hisoblanib uni 0 ‘zbekiston Respublikasining «Korxonalar to ‘g‘risida»gi, (1994-y)
«Tadbirkorlik to‘g‘risida»gi, (1992-y)
«Mulkchilik to‘g ‘risida»gi (1990-y) qonunlari va boshqa me’yoriy hujjatlar asosida amalga oshiriladi.
Qishloq xo‘jaligida xususiy tadbirkorlikning tashkiliy-huquqiy shakllari O‘zbekiston Respublikasining 1998-yil 30-aprelda qabul qilingan «Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida», ((Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida», ((Qishloq xo‘jaligi kooperativi (shirkat xo‘jaligi) to‘g‘risida»gi qonunlarida o‘z ifodasini topgan. Ishlab chiqarish kooperativlari kichik biznes va xususiy tadbirkorlikda tadbirkorlik faoliyatining tashkiliy huquqiy shakli bo‘lib, yirik tovar xo‘jaligi ekanligi bilan ajralib turadi. Xo‘jalik shirkati umumiy nom ostida birgalikda tadbirkorlik faoliyatini olib borish uchun bir nechta shaxsning birlashuvidir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish muhim ahamiyatga egadir.Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishning asosiy maqsadi kam material va pul m ablagiari sarflab tadbirkorlikdan yuqori samara olishga qaratilgan faoliyatdir.
Tadbirkoming faoliyati turlicha boiib korxonaning yo‘nalishiga qarab belgilanadi. Masalan fermer xo‘jaligi faoliyatiga qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish, sotish va hokazo. Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishning asosiy vazifasi tadbirkorlikni rivojlantirishning o‘ziga xos xususiyatlarini, davlat tomonidan qoilab-quw atlash masalalarini,tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish, moliyaviy qoilab quwatlash, kreditlash, soliq imtiyozlaridan foydalanish, sohaga oid qonun va farmonlami tadbirkorlik faoliyatida keng foydalanishdir. 0 ‘zbekiston Respublikasining qishloq xo‘jaligida tadbirkorlik faoliyatini tartibga solish muhim o‘rin tutadi. Shu sababli, qishloq xojalik tadbirkorligining ikki xil ko‘rinishini, birinchidan, oddiy 20 sliiikklagi, yakka tartibdagi tadbirkorlik - dehqon xo‘jaligini yuridik shaxs tuzmasdan amalga oshirish; ikkinchidan, murakkab shakldagi yuridik shaxs tuzgan holda, dehqon xojaligini, fermer xo'jaligini, qishloq xo‘jaligi kooperativi (shirkat xo‘jaligi), ijara korxonasi, aksiyadorlik jamiyatlari, chet el investitsiyasi ishtirokidagi qishloq xo‘jalik korxonaiari, kichik korxonalar, unitar korxonalar tashkil qilib xo'jalik faoliyatini yuritishni nazarda tutadi. Fuqaro yakka tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan boshlab tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishga haqlidir. Qishloq xo‘jaligida yakka tartibda tadbirkorlik — mulkiy munosabatlarda foyda olish maqsadida har bir shaxs o‘z nomidan tavakkalchilik asosida faoliyat yuritishidan iboratdir. Tadbirkor kreditorlari oldida o‘z qarzlari bo‘yicha nafaqat tadbirkorlikni amalga oshirish bilan bogiiq mol-mulk hisobidan, shuningdek o‘ziga tegishli boshqa mol-mulklari bilan ham javob beradi. Qishloq xo‘jaligida tadbirkorlik faoliyati bilan 18 yoshga toigan fuqarolar shug‘ullanishlari mumkin.
0‘tmishda yuridik shaxsni tashkil etmasdan turib tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiradigan fuqaro yoilanm a mehnatni jalb qilish huquqiga ega emas edi. Hozirgi paytda yoilanm a mehnatni jalb qilishga ruxsat beriladi. Qishloq xo‘jaligida tadbirkorlik faoliyatini samarali yuritishning asosiy vazifasi korxonaning faoliyatini erkin rejalashtirish, boshqarish va rivojlantirishdan iborat. Qishloq xo‘jalik tijoratchi korxonalarining tadbirkorlik faoliyati muayyan prinsiplar va shartlarga asosan amalga oshiriludi. Shular jumlasiga quyidagilar kiradi. Birinchidan, har qanday tadbirkorlikning asosiy prinsipi boiib uning subyektlarining xususan, fuqarolar, ulaming birlashmalari, yuridik shaxslaming mustaqil tashabbus ko‘rsatish faoliyati hisoblanadi.
Qishloq xo'jaligida agar tadbirkor faoliyat yuritish uchun mustaqil tashabbus koisata olmasa, u o ‘z oldiga (|o'ygan maqsadga erisha olmaydi, raqobatga bardosh bera olmaydi, natijada bankrotga uchrashi muqarrar. Bunday tijoratchi korxonalarga nisbatan sanatsiya va bankrotlikka oid qonun normalarining qoidalari qo‘llaniiadi. Bozor sharoitida qishloq xo'jaligida faoliyat yurituvchi tadbirkorlik subyekti o ‘z faoliyatini mustaqil belgilaydi, rejalashtiradi va uyushtiradi. Uning faoliyatini yuqorida turuvchi davlat organlari tomonidan rejalashtirishga yo‘l qo'yilmaydi. Qishloq xo'jalik tadbirkorlik o'z faoliyatini yuridik shaxs yoki yuridik shaxs tashkil qilmasdan amalga oshirishidan qat’i nazar, o'zlari ishlab chiqarayotgan mahsulotga, xizmatga bo'lgan talablami hisobga olib, taraqqiyot istiqbollarini o'zlari mustaqil holda belgilaydi. O 'z-o'zidan ravshanki, tashabbussiz mustaqil tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga imkoniyat yaratilmaydi.
O'tmishda, iqtisodiyotdagi faoliyat tashabbusga asoslanmaganligi, mustaqillkdan mahrum bo'lganligi uchun m a’muriy buyruqbozlikka bo'ysundirilgan sotsialistik «kolxoz» va «savxoz» ishlab chiqarishini boshqaruv shakllari muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Shu sababli, agrar tarmoqda tadbirkorlik mustaqilligini amalga oshirilib, huquqiy jihatdan muhofaza qilingan taqdirda, qishloq xo'jalik ishlab chiqarishining samaradorligiga erishish mumkin. Ikkinchidan, qishloq xo'jaligida tadbirkorlik faoliyatining oqilona rivojlanish uchun nafaqat O'zbekiston Respublikasi miqyosida siyosiy, huquqiy va axborot maydoni zarur bo'lib qolmasdan, balki jahon bozoriga chiqish ham samarali huquqiy normalar bilan qat’iy mustahkamlangan bo'lishi shart. Umumbashariy tadbirkorlik faoliyati qaysi sohada amalga oshirilishidan qat’i nazar muayyan m a’muriy-hududiy, hatto davlat chegarasi bilan cheklanib qolmasligi kerak. Boshqacha aytganda, qishloq xo'jaligida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun davlat tomonidan har tomonlama keng imkoniyatlar yaratilishi iqtisodiy islohotlami tarmoqda jadallashtirishning muhim omili bo'lib hisoblanadi. Uchinchidan, qishloq xo'jaligida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishda belgilangan normalarda ifoda etadi. Salbiy oqibatlaming oldini olish choralarini ko'radi; alohida tadbirkorlik subyektlarining monopolistik faoliyatini cheklaydi. Tovar bozorlarida sog'lom raqobatni rivojlantirish va tadbirkorlikni kuloliillaydi.
Qishloq xo'jaligida tadbirkorlik faoliyatining muhim sharti Imlbirkorlami davlat ro'yxatidan o'tkazish hisoblanadi. Yakka liirlibdagi tadbirkorlik davlat ro'yxatidan o'tkazilgandan keyin lUquroga tadbirkorlik bilan shug'ullanish uchun huquq beriladi. O'zbekiston Respublikasining «Dehqon xo'jaligi to'g'risida»gi
Qonunining 6-moddasiga ko'ra, dehqon xo'jaligining boshlig'ini davlat ro'yxatiga olish doimiy yashash joyidagi tuman hokimligi tomonidan ariza berilgan paytdan e ’tiboran uch kun ichida amalga oshiriladi. Dehqon xo'jaligi boshlig'iga yer uchastkasiga umrbod egalik qilish va davlat ro'yxatidan o'tkazilganlik to'g'risidagi guvohnoma beriladi. Q o'rg'on, qishloq va ovul fuqarolar o'zini o'zi boshqarish organlari har bir dehqon xo'jaligini xo'jalik kitobiga kiritib, unda dehqon xo'jaligining tarkibi, xo'jalik boshlig'i yoxud uning vazifasini boshqaruvchi shaxs, shuningdek xo'jalikning tashkiliyhuquqiy (yuridik shaxs tashkil etgan holda yoki yuridik shaxs tashkil etmasdan) to'g'risidagi m a’lumotlami qayd etadi. Agar qishloq xo'jaligida tadbirkorlik subyekti yuridik shaxs sifatida tashkil qilinsa, ulami ro'yxatga olish belgilangan tartibga asosan amalga oshirilib, yagona davlat reestriga kiritiladi. Dehqon xo'jaligi davlat ro'yxatidan o'tkazilgan paytdan boshlab tashkil etilgan hisoblanadi.
Qishloq xo'jaligida tadbirkorlik faoliyatining mazmunini erkin amalga oshiriladigan, qonun bilan taqiqlanmagan faoliyat tashkil etadi. Shu sababli, hamnia qishloq xo'jalik tadbirkorlik subyektlariga moddiy, moliyaviy, mehnat, axborot va tabiiy resurslami olishda keng imkoniyatlar beriladi. Qishloq xo'jaligida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishda tarmoq ishlab chiqarishining o'ziga xos xususiyati, ishiab chiqarishning muhim vositasi sifatida yerdan foydalanishga usoslanadi. Bundan tashqari, ish davri bilan ishlab chiqarish vnqtining nomutanosibligi, tabiiy ob-havo sharoitiga bog'liqligi, tuproqning holati, yeming irrigatsiya va meliorativ holatini inobatga olish shular jumlasidadir. Dunyoda insoniyat yashashi va i-htiyoji uchun faqat qishloq xo'jaligi sohasida dehqon va fermer va boshqa xojaliklam i tashkil qilib, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqariladi. Shu sababli, qishloq xojaligida tadbirkorlik faoliyatini tartibga solishda qishloq xojalik ishlab chiqarishining biologik jarayoni, yer va boshqa tabiiy resurslardan foydalanishning o ‘ziga xos xususiyatlari, qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan tartibga solishning ustuvorligi, qishloq xo‘jaligining iqtisodiy raqobatbardosh!ik xususiyatlari, qishloq xojaligi ishlab chiqarishini sohalashtirish va ixtisoslashtirish tuzilmaviy o‘zgarishlarining alohida muhim o‘rin tutishi, dehqonchilikni rivojlantirish ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy ahamiyatga ega. Qishloq xojaligida xususiy biznes va tadbirkorlik faoliyatini tartibga solishda: birinchidan, yagona, qulay, samarali bozor xojaligini vujudga keltirib, qishloq xojalik ishlab chiqarishi tadbirkorlik tuzilmalari tuzilishini jahon davlatlari tajribasi va amaliyotiga muvofiqlashtirilishni; ikkinchidan, qishloq xojalik ishlab chiqarishi tuzilmalarining respublikamiz iqtisodiy mustaqilligini mustahkamlashda mavqei oshishi va ulaming tadbirkorlik faoliyat yuritishini ta’minlashni; uchinchidan, qishloq xojalik tijoratchi korxonalaming iqtisodiy qaramsizligi va xojalik mustaqilligini hamda ulaming tadbirkorlik va biznes sohasida faoliyatini rag‘batlantirish asoslarini mustahkamlashni: to‘rtinchidan, respublika qishloq xojaligining imkoniyatiga, qishloq xojalik tadbirkorlaming tashabbuskorligi va dehqonlami ijtimoiy himoya qilish tizimini shakllantirishga baho berishni talab etadi.
Qishloq xojaligida kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatining asosiy maqsadi dehqonlaming tadbirkorligi va tashabbuskorligini ro‘yobga chiqarish, o‘z iqtisodiy faoliyatini erkin boshqarish va iqtisodiy munosobatlami o‘matish, ishlab chiqarish vositalariga o‘zi xojayinlik qilish, o‘z mehnatlarining pirovard natijalariga manfaatdor bo‘lish, ishlab chiqargan mahsulotlarini mustaqil tasarrufdan iborat.