Мавзу: Кимё ва озик-овкат саноати корхоналарида ишлаб чикаришни

Korxonalarda mahsulotning sifatini nazorat qilish usullari

Sifatiga korxona jamoasining davlat olidagi javobgarligi barcha ishlab chiqarish bo‘limlarida, texnologik jarayonlarning barcha bosqichlarida (dastlabki xom ashyo, materiallar, yarimfabrikatlar, detallar va buyumlar kelib tushganidan, to buyurtmachilarga tayyor mahsulot sifatida yuborilguncha) ishlab chiqariladigan buyumlar ustidan texnikaviy nazoratni olib borish uchun maxsus bo‘limlar tashkil qilinishi va shuningdek, mahsulot sifatini qoniqarli darajada ta’minlashni taqozo etadi.
Bu bo‘lim zimmasiga ishlab chiqarishning barcha jarayonlarini nazorat qilish bilan birga, tegishli bo‘limlarning ma’lum darajada sifatli mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlashdagi javobgarliklarini aniqlash vazifasi ham yuklanadi.
Texnikaviy nazorat bo‘limlarining vazifalari faqatgina tayyorlangan mahsulotning talablarga mosligini tekshirish bilan cheklanib qolmasdan, texnologik intizom darajasi, dastgohlar, asbob-uskunalarning davlat, tarmoq va korxona standartlariga mosligini ham nazorat qilishdir.
Texnikaviy nazorat bo‘limlari ishlab chiqarilgan qismlardan foydalanish davrida ularning xususiyatlari o‘zgarishini nazorat qilib boradilar, nuqsonlar va kamchiliklar to‘g‘risidagi axborotlarni tekshiradilar, buyumlarning tuzilishini, ularni tayyorlash texnologiyasini va texnikaviy nazorat usullarini, takomillashtirish tadbirlarini ishlab chiqadilar.
Sanoat korxonalarida, odatda, texnikaviy nazorat tashkilotlari ustidan rahbarlik markazlashtirilgan bo‘lib, direktorga bo‘ysunuvchi bo‘lim boshlig‘i tomonidan boshqariladi. Sex va bo‘limlarda texnikaviy nazorat byurosi tashkil etilgan, u nazorat bo‘limining boshlig‘iga bo‘ysunadilar.
Ular korxonaga keltirilgan xom ashyo, materiallar, turli mahsulotlarga mexanik ishlov berish, sexlarda tayyorlangan qismlar, tayyorlov bo‘limlarida bajarilgan ishlar, mahsulotlarning yig‘ilishini, bo‘yalishini, sinalishini, asbob-uskunalarning sozligini muntazam nazorat qilib boradilar.
Texnikaviy nazorat bo‘limining tarkibiga turli materiallarni, o‘lchov asboblarini sinaydigan laboratoriyalar kiradi. Texnikaviy nazorat bo‘limining asosiy vazifasi ishlab chiqariladigan mahsulotlarda nuqsonlar bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik, texnologik jarayonlar loyihalashtirish asosida borishini nazorat qilish, ulardan cheklangan holni payqalsa, zudlik bilan asbob-uskuna va dastgohlarni tekshirish, sozlash hamda zarur bo‘lgan ta’mirlashni talab qilishdir.
Ishlab chiqarish sharoitlariga binoan sanoat korxonalarida turli texnikaviy nazorat usullari qo‘llaniladi.
O‘tkazilishi joyiga binoan nazoratning «turg‘un» (tayyorlangan buyum yoki bajarilgan ishni maxsus nazorat qilish joyida tekshirish) va «siljuvchan» (texnologik jarayon bajarilayotgan ish joyida tekshirish) turlari shakllangan.
Texnologik jarayon bosqichlariga qarab «dastlabki nazorat» (bunday nazorat mahsulot tayyorlashdan yoki yig‘ishdan oldin, uning tarkibiga kiruvchi materiallar va qismlar bo‘yicha o‘tkaziladi), «jarayonlararo nazorat» (mahsulotni tayyorlash jarayonning turli bosqichlarida o‘tkaziladigan nazorat) va «yakunlovchi nazorat»dan iborat bo‘lib, bunda so‘nggi texnologik jarayondan o‘tgan barcha buyumlar hamda ularning qismlari nazorat qilinadi.
Tekshiriluvchi manbalarini qamrab olish bo‘yicha «sidirg‘a nazorat» (bunda barcha buyumlar va uning qismlari tekshiriladi) va nuqsonlarni bartaraf qilishda eng samarali hisoblangan «statistik nazorat» o‘tkaziladi. Bunday nazoratlar mahsulotning sifatini, texnologik jarayonlarning borishini va dastgohlarning holatini tekshirish hamda ularni moslashtirish maqsadida qo‘llaniladi. Ular nazorat tanlash usuliga asoslangan bo‘lib, ehtimollar nazariyasi hamda matematik statistikaga tayanadi. YUqorida ko‘rilgan nazoratlardan «tanlanma»si mahsulotni qayta tekshirish yoki undan foydalanish sharoitlarida ham qo‘llaniladi.
Texnologik jarayonlarni qamrash bo‘yicha «jarayonma-jarayon» (navbatdagi jarayonning sifati oldingisiga bog‘liq bo‘lgan har bir jarayondan so‘ng uning bajarilishi tekshiriladi), sodda jarayonlarning bir nechtasi bajarilgandan so‘ng yoki texnologik jarayonlar uzluksiz bajarilsa yalpi nazoratlar o‘tkaziladi. Texnikaviy nazoartni «sirtqi» (mahsulotning sirtqi ko‘rinishini tekshirish), «geometrik» (buyumning o‘lchamlarini tekshirish) va «tarkibiy», ya’ni uning tarkibini, qattiqligini va boshqa xususiyatlarini tekshirish usuli orqali olib boriladi.
Nazoart o‘tkazishning maqsadga muvofiq «ogohlantiruvchi», ya’ni ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida, nuqsonlarning oldini olish maqsadida hamda «ishlab chiqarish», ya’ni ishlab chiqarishning ma’lum bosqichi yoki ayrim jarayonlaridan so‘ng o‘tkaziladigan tekshirishdir.
Buyumlarning geometrik o‘lchamlarini, fizikaviy va mexanik xususiyatlarini hamda boshqa sifatlarini tekshirish uchun sanoat korxonalarida qo‘llaniladigan o‘lchov vositalarini avtomatlashtirish darajasi bo‘yicha ular: mexanizatsiyalashtirilgan asboblar va o‘lchov vositalari (ular nazoratni qo‘shimcha ishlardan ozod qilib, faqatgina jarayonga moslashtirishni talab qiladilar); qisman avtomatlashtirilgan tekshiruv asbob va vositalar (ular yordamida barcha o‘lchash, sinash hamda saralash jarayonlari avtomatik ravishda bajarilib, nazoratchidan faqatgina o‘lchanuvchi yoki sinaluvchi buyumni o‘rnatishni talab etadi xolos); avtomatlashtirilgan o‘lchov asboblari va vositalari (ular avtomatik ravishda o‘lchanuvchi buyumni uzatish, o‘rnatish, o‘lchash va saralash jarayonlarini nazoratchi yoki operatorning ishtirokisiz bajaraveradilar)ga bo‘linadilar.
Texnologik jarayonga ta’sir ko‘rsatish nuqtai nazaridan qaraganda barcha o‘lchov asboblari va vositalarini passiv va aktiv turlarga bo‘lish mumkin.
Passiv tekshiruv vositalari buyumning o‘lchamlarini va xususiyatlarini texnologik jarayonlarni bajarib bo‘lgandan so‘ng aniqlaydilar. Ular qatoriga tayyorlanayotgan buyumning o‘lchamlarini yoki texnologik jarayonining borishini tekshiradigan, lekin dastgohning boshqaruv qismlariga tekshiruv natijalarini bermaydigan asbob va vositalar ham kiradi.
Aktiv tekshiruv vositalari esa buyumlarning o‘lchamlarini va texnologik jarayonni aniqlash bilan bir qatorda tekshiruv natijalarini boshqaruv buyruqlariga aylantirib, dastgohning boshqaruv hamda bajaruvchi qismlariga yuboradi.