Мавзу: Кириш

Оғишган хулқ психик феноменлар қаторида ўзининг шахсий жавонини эгаллайди. У психик касалликлар, патологик ҳолат, неврозлар, психосоматик парокандалик ва ҳ.к. каби кўринишлар қаторида мавжуд. Ушбу феноменлар тиббий меъёрлар нуқтаи назаридан “соғлиқ – касаллик олди – касаллик” ўқида кўриб чиқилади. Шахснинг оғишган хулқини, бизнинг назаримизда, психопатология нуқтаи назаридан кўриб чиқиш маъносиздир. Оғишган хулқ “ижтимоийлашув – мослашмаганлик – яккаланиш” ўқида шахснинг ижтимоий-психологик мақомини акс эттиради.
Тушунчани таърифлаш кўринишнинг муҳим белгиларини ажратишни кўзда тутади. Шахснинг оғишган хулқининг шундай махсус хусусиятларини ажратиш мақсадга мувофиқки, у бизга бу хулқни бошқа феноменлардан фарқлашда, шунингдек, аниқ бир одамда унинг мавжудлиги ҳамда динамикасини аниқлаш заруратида ёрдам берсин.
1. Шахснинг оғишган хулқи – бу умумқабул қилинган ёки расман ўрнатилган ижтимой меъёрларга мос тушмайдиган ахлоқ.
2. Шахс ва девиант ахлоқ, унинг намоён бўлиши бошқа одамлар томонидан салбий баҳоланади.
3. Оғишган хулқнинг хусусиятлари шахснинг ўзи ёки атрофдагиларга аҳамиятли тарзда ҳаёт сифатини пасайтирган ҳолда реал зарар келтириши ҳисобланади.
4. Кўриб чиқилаётган ахлоқни муқим такрорланувчи (кўп маротаба ёки узоқ муддатли) деб характерлаш мумкин.
5. Ахлоқни оғишган деб квалификация қилиш учун у шахснинг умумий йўналганлиги билан мувофиқлашиши зарур
6. Оғишган хулқнинг хусусиятларидан бири у тиббий меъёрлар чегарасида кўриб чиқилади.
7. Оғишган хулқнинг хусусиятларидан бири у ижтимоий мослашмаганликнинг турлича кўринишлари билан бирга боради.
8. Оғишган хулқнинг охирги белгиси сифатида унинг ифодаланган индивидуал ва ёш-жинсий ўзига хослигини таъкидлаш мумкин.
Хусусан, оғишган хулқ шахсий даражада – бу шахснинг девиант усул ва ҳаёт тарзи шаклида юзага чиқувчи ижтимоий нуқтаи назари. Маълумки, кўпчилик одамлар истасалар жамиятга нисбатан ўз нуқтаи назарларини ўзгартиришлари мумкин.
В.Франклнинг фикрича махсус инсоний тавсифномалар – бу даставвал эътиқод, озодлик ва маъсулиятдир. Инсоннинг руҳий мавжудлиги ўз виждони ва Оллоҳ олдида маъсулиятни ҳис қилган ҳолда қадриятлар оламида эркин ўз-ўзини аниқлаш шаклида мазмунли мавжуд бўлишни кўзда тутади. Ахлоқ муаммолари у ёки бу даражада кўриб чиқилган ноёбликлар, яъни эътиқодсизлик кўринишлари билан боғлиқ.
В.Франкл фикрича одамлардаги фундаментал мотивация кучи мазмунга интилиш ҳисобланади. Мазмунга интилиш фрустрацияланганда экзистенционал фрустрация ҳолати туғилади. Экзистенционал фрустрация ва экзистенционал вакум алоҳида “нооген неврозлар”нинг бевосита сабабларидир. В.Франкл нооген неврозни “руҳий муаммо, маънави ёки этик низолар орқали чақирилувчи” омил сифатида таърифлайди. Суицидал ахлоқ ҳам 85% кўрсаткич билан шу омилнинг оқибатларидандир.
К.Роджерснинг қарашларида асосий ўринни ўзлик ва ўз-ўзини долзарблаштириш муаммоси эгаллайди. Аномал шахсда ўз-ўзини долзарблаштириш жараёни блокировка қилинган бўлади. К.Роджерснинг фикрича, асосий тўсиқ шартли қадриятлар деб номланувчи тизимда илдиз отган. Шартли қадриятлар оилада шакланада ва бола руҳиятига сингиб боради. Шундай экан, боладаги шартли қадриятлар тизимининг бузилишида оилавий муҳитнинг роли катта бўлганидек, девиант хулқни келиб чиқишида ҳам оиланинг ўрни аҳамиятга эгадир.
А.Маслоу эҳтиёжлар иерарҳиясини яратиб шахс хулқ-атворидаги оғишишлар сабаби сифатда ҳам улрнинг ролини изоҳлаб беради.
Э.Фромм фикрича, инсон ўзи ва табиат билан уйғунлашувга интилиб, одам экзистенционал қарама-қаршиликни енгишга мажбур. Э.Фромм авторитар ҳарактернинг биринчи механизмини белгилайди. Авторитар шахс ўз Менидан, озодлик ва автономликдан воз кечади, унинг охирги кўриниши садомазахистлик комплекси ҳисобланади. Қочишнинг иккинчи механизми – инсон индивидуалликни йўқотиб ижтимоий шаблонни тақдим этувчи шахс турини тўлиқ ўзлаштирувчи автоматлаштирилган комформизмдир. Учинчи йўл – деструктивлик – уни парчалаш орқали оламдн бегоналашиш билан боғлаш мумкин.
Хуллас, экзистенциал-гуманистик психология инсон шахсининг руҳий мавжудлиги ва ўз-ўзини долзарблаштириши каби олий кўринишларга урғу беради. Шунинг учун оғишган ахлоқни шахснинг экзистенциал муаммолари ва унинг руҳий ривожланишининг бузилиши ифатида кўриб чиқиш мумкин.