Мавзу: Кириш

Мавзу: Кириш. Ҳулқи оғишган болалар психологияси фанининг предмети.
Режа:

1. 
   Ахлоқ шахснинг психологик категорияси ва хусусияти сифатида.
   
2. 
   Хулқи оғишишнинг кўринишлари.
   
3. 
   Хулқи оғишганликнинг сабаблари.
   
4. 
   “Оғишган ҳулқ” тушунчасини аниқлаш мезонлари.
   

Ўқув машғулотининг мақсади: Талабаларда курс ҳақида дастлабки тушунчаларни шакллантириш.
Психологияда ахлоқ атамасидан тур ва инсон фаоллиги даражасини унинг фаолияти, мушоҳадаси, тафаккури, мулоқоти каби кўринишлари билан бир қаторда белгилаш учун кенг фойдаланилади. Инсон ахлоқи тўғрисидаги илмий тасаввурлар XX асрнинг бошларида бихевиористлар уни психологик фаннинг предмети [1] деб эълон қилган вақтдан бошлаб, айниқса, шиддатли ривожланиш тусини олди. Дастлаб ахлоқ тушунчаси остида шахснинг исталган ташқи кузатилувчи, “рағбат – реакция” схемаси бўйича ишлайдиган реакциясини (ҳаракатланувчан, вегетатив, нутқий) тушундилар. Эмпирик маълумотларнинг тўпланиш даражаси бўйича инсон ахлоқининг табиати янада чуқурлашди. 1931 йилда эса ахлоқий психологиянинг асосчиларидан бири Джон Уотсон ахлоқ тўғрисида “тухумни маҳсулдор қилиш лаҳзасида дунёга келувчи ва организмнинг ривожланиши даражаси бўйича янада мураккаблашиб борувчи фаолликнинг узлуксиз оқими” ҳақида гапирган каби гапирганди.
Ахлоқнинг замонавий тушунчаси ташқи рағбатга реакциялар тўплами доирасидан анча четга чиқади. Шундай қилиб, психологик луғатда ахлоқ “тирик мавжудотга хос бўлган, уларнинг ички ва ташқи фаоллиги воситасидаги атроф-муҳит билан ўзаро таъсирдир” [13, 276-б.]. Одамнинг ташқи фаоллиги остида ҳар қандай ташқи кўриниш: ҳаракат, фаолият, муомала, мулоҳаза, вегетатив реакциялар тушунилади. Қуйидагилар ахлоқнинг ички таркиби бўлиб ҳисобланади: мотивация ва мақсад қўйиш, когнитив ишлов бериш, ҳиссий реакциялар, ўз-ўзини бошқариш жараёнлари [12]. Келгуси муҳокамаларда ахлоқ тушунчаси остида биз шахснинг индивидуал хусусиятлари ва шахснинг ташқи ҳаракат ҳамда муомаласи шаклида ифодаланувчи ички фаоллиги билан опосредованный муҳит билан ўзаро ҳаракати жараёнини тушунамиз.
Ижтимоий оғишлар – бу муайян оммавийлик, турғунлик ва тарқалганлик билан характерланувчи ижтимоий меъёрдан оғиш [17]. Бу ерда пиёнисталик, жиноятчилик, бюрокра­тлик, диний ва ҳоявий фанатизм, тоталитаризм ва бошқа салбий оммавий ижтимоий кўринишлар назарда тутилади.
Шуни таъкидлаш керакки, икки қутб ўртасида – “ижтимоий маъқулланган” ва “ижтимоий оғишган” – ижтимоий меъёрлар билан бошқарилмайдиган кўринишларнинг кенг доираси ётади. Бу ижобий жараён (масалан, ижодкорлик) бўлганидей, салбий оқибатлар эҳтимолидаги (масалан, оммавий чекиш) кўриниш бўлиши мумкин. Айни дамда оғишнинг турли-туманлиги меъёрларнинг турли-туманлигидан ортади.
Ижтимоий оғишлар қуйидаги белгиларга эга: тарихий детерминизм; жамият учун салбий оқибатлар; вақтда нисбатан оммавий ва нисбатан турғун характер. Ижтимоий оғишлар йўналганлик ва мазмун билан характерланади. Жамият ижтимоий оғишларга улар билан курашнинг уюшган усулларини қарама-қарши қилиб қўяди: ҳуқуқий, иқтисодий, маънавий санкциялар.
Ижтимоий оғишлар қатор ҳолларда ўтувчи ха­рактерга эга. Ўтувчи ижтимоий оғишларга мисоллар: буюмларни олиб сотиш, ҳисоб-китоб бўйича никоҳ, диссидентлик.