Mavzu: kompyuterli boshqarishning tarkibi va ish prinsiplari

ELEKTR APPARATLARINING UMUMIY XARAKTERISTIKALARI

Uzgaruvchan tok elektr kurilmalarida, yukori kuchlanish va toklarni kiymatini ulchash va turli ximoya kurilmalariga manba sifatida – ulchov transformatorlari (UT) keng kullanadi.
Ulchov asboblarini va relelarni UT larning ikkilamchi chulgamiga ulash, tarmokda yukori va past kuchlanishli zanjirlarni galvanik ajratishni ta’minlaydi. Bu bilan ulchov jixozlarga va relelarga xizmat kursatishda xavfsizlikni oshiradi.
UT larning ikkilamchi chulgamlarining bir uchi erga ulanadi. Bu xolat, UT larning chulgamlari urtasidagi izolyasiyaning shikastlanishida sodir buladigan xavflardan ximoya kiladi.
UT lar ikki xil buladi: kuchlanish ulchov transformatorlar va tok ulchov transformatorlari.
Bu transformatorlar 380 V va undan katta kuchlanishli uzgaruvchan tok elektr kurilmalarida, ulchov asboblarning (voltmetr, vattmetr) chulgamlariga mos kuchlanishga kamaytirish va kuchlanish relelarining chulgamlarini tarmokka ulash uchun ishlatiladi (7.8, a rasm).
Kuchlanish UT lar kuchli transformatorlarga uxshash bulib, magnit uzagidan (2), bir biridan ajratilgan birlamchi (W₁) va ikkilamchi (W₂) chulgamlardan tashkil topadi. Bu transformatorlar pasaytiruvchi bulgani uchun, ikkilamchi chulgamining uramlar soni (W₂), birlamchi chulgamning uramlar sonidan (W₁) kichik buladi. Transformatorning birlamchi chulgami tarmokka ulanadi, ikkilamchi chulgami esa, ulchov asboblar yoki rele chulgamlariga parallel ulanadi. Ikkilamchi chulgamiga ulangan asboblarning va relelarning ichki karshiligi katta bulgani uchun bu transformtorning ishi salt xolatga yakin buladi.
Transformatorning ikkilamchi chulgamidagi kuchlanish (U_2me) birlamchi chulgamning kuchlanish kiymatidan (U_1me) kat’iy nazar 100 V ga teng kilib olinadi. Bu munosabat transformatorlarning meyoriy transformatsiya koeffitsienti deb ataladi va kuyidagi ifoda orkali aniklanadi.

Transformatorlarning ikkilamchi chulgamiga asboblar yoki relelar ulanganda, chulgamda kuchlanish pasayadi. Birlamchi va ikkilamchi chulgamlardagi kuchlanishning ayirmasi

transformatorlarning absolyut xatosini kursatadi. Nisbiy xato esa, kuyidagi ifoda bilan aniklanadi

Transformatorlar nisbiy xatosiga nisbatan turtta aniklik sinfiga ega buadi: 0,2; 0:5; 1 va 3
Kuchlanish 3 kV gacha bulgan transformatorlar xavo yordamida sovutiladigan (kuruk), undan yukori kuchlanishga muljallanganlari esa, moy yordamida sovtiladigan (moyli) kurinishda buladi. Kuchlanishi 10 kV gacha bulgan tarmoklarda – bir va uch fazali 20 kV va undan yukori kuchlanishli tarmoklarda esa fakat bir fazali transformatorlar kullaniladi (7.8. b,v rasm).
Tok ulchov transformatorlari tarmoklardagi katta kiymatli (birlamchi) toklarni 5 A va undan kam tokga pasaytirish uchun ishlatiladi. Transformatorlarning ikkilamchi chulgamiga ampermetrlarning, vattemtrlarning tok va tok relelarining chulgamlari ketma-ket ulanadi (7.9, a rasm).
Tok UT lari (T.9. a, rasm) magnit uzakdan (2), birlamchi (1) va ikkilamchi (3) chulgamlardan iborat. Transformatorlarning kam sonli katta tokka muljallangan chulgam (W₁) tok zanjiriga ketma-ket ulanadi. Kup sonli ikkilamchi chulgami (W₂) esa, kichik karshilikka (1-20 Om) ega bulgan ulchov asboblarning yoki relelarning chulgamiga ulanadi. SHu sababli, transformatorning ishlashi kiska tutashish rejimiga yakin.
Bu transformatorlar 0,66 kV dan 750 kV gacha kuchlanishli tarmoklardan okayotgan 1 A dan 40.000 A gacha toklarni (1 5) A gacha pasaytiradi. Bu toklar munosabatini tok UT larning meyoriy transformatsiya koeffitsienti deb ataladi va u kuyidagi ifoda yordamida aniklanadi:

Tarmokdagi tokni ulchashni kulaylashtirish uchun ampermetrning shkalasi birlamchi tok kiymatlarini kursatadigan kilib bajariladi. Bunda shkalada maxsus yozuv buladi. Masalan: 200/5 tok transformatorlari bilan.
Tok transformatorlari – birlamchi chulgamining uramlar soniga karab: bir uramli va kup uramli buladi (7.9. b.v rasm). Agar transformatorga bir vaktda ulchash asbobi va rele chulgamini ulash kerak bulsa, u xolda aloxida magnit uzakgiga ega bulgan chulgam buladi. (7.9 g, rasm).
Ulchash jarayonida yul kuyilgan xatoliklarga karab, tok transformatorlari 0,2; 0,5; 1,0; 3,0; 10 aniklik sinflariga bulinadi. Aniklik sinfi uning nisbiy xatolik kursatgichi bilan belgilanadi va bu kursatgich kuyidagi ifoda yordamida aniklanadi.

Rele ximoyalarning ulash uchun muljallangan tok transformatorlarining aniklik sinfi 5 R va 10R buladi.

4.