Mavzu: Kosmik tadqiqotlarda infra qizil nurlar mundarija: kirish

1.1 Infraqizil nurlar va kosmik tekshiruv
Infraqizil nurlar elektromagnit to’lqinlar shkalasida radioto’lqinlar va ko’zga ko’rinuvchi qizil yorug’lik o’rtasida joylashgan. Uning to’lqin uzunligi 2 mm dan 760 nm gacha oraliqda bo’ladi. Bu nurlarning chastotasi qizil nurnikidan kichikroq bo’lgani uchun infraqizil , ya’ni qizildan pastroq chastotali deb nomlangan. U
1800- yilda ingliz olimi V. Gershel tomonidan kashf qilingan bo’lib , juda katta energiyaga ega.
Bu nurlar tushgan joyini juda qattiq qizdiradi va shu sababli unga issiq nur deb nom berilgan.
Bu nurlar tushgan joyini juda qattiq qizdiradi va shu sababli unga issiq nur deb nom berilgan.
Volfram tolali cho’g’lanma va gaz to’ldirilgan turli xil lampalar infraqizil nurlarning manbayi bo’ladi. Infraqizil nurning eng kuchli tabiiy manbayi- Quyosh. Quyosh nurlarining qariyb yarmi infraqizil nurlardan tashkil topgan. Infraqizil nurlar inson va jonli organizmlarning to’qimalariga singib , barcha biologik jarayonlarning borishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Uning qishloq ho’jaligidagi ahamiyati katta .
Shisha va shaffof plyonkalardan o’tgan infraqizil nurlar parnik ichida issiqlik energiyasiga aylanadi.Shuningdek, bu nurlar mevalar , sabzavotlar va boshqa narsalarni ko’rinuvchi tasvirlarga aylantiruvchi asboblar ham mavjud. Infraqizil nurlar yordamida qorong’ulikdagi narsalarning joyini aniqlash mumkin.
Shisha va shaffof plyonkalardan o’tgan infraqizil nurlar parnik ichida issiqlik energiyasiga aylanadi.Shuningdek, bu nurlar mevalar , sabzavotlar va boshqa narsalarni ko’rinuvchi tasvirlarga aylantiruvchi asboblar ham mavjud. Infraqizil nurlar yordamida qorong’ulikdagi narsalarning joyini aniqlash mumkin.
Infraqizil lazerlar Yerda va kosmosda aloqa o’rnatishda hamm ishlatiladi. Infraqizil to’lqinlarni Gershel bu to’lqinlarni Quyoshning spektrining qizil uchidan narida yotgan to’lqin uzunligiga ega bo’lgan nurlari tushayotgan sezgir termometrning isishini kuzatganda topgan. Bu nurlar ham ko’zga ko’rinadigan yorug’lik bo’ysunadigan qaytish va sinish qonunlariga bo’ysunishini ham Gershel 1801-yilda Ritter va u bilan baravar Vollaston Quyosh spektrida uning binafsha uchidan narida kumush xloridga himiyaviy ta’sir ko’rsatadigan ko’zga ko’rinmas nurlanish borligini kashf etdilar.
Infraqizil lazerlar Yerda va kosmosda aloqa o’rnatishda hamm ishlatiladi. Infraqizil to’lqinlarni Gershel bu to’lqinlarni Quyoshning spektrining qizil uchidan narida yotgan to’lqin uzunligiga ega bo’lgan nurlari tushayotgan sezgir termometrning isishini kuzatganda topgan. Bu nurlar ham ko’zga ko’rinadigan yorug’lik bo’ysunadigan qaytish va sinish qonunlariga bo’ysunishini ham Gershel 1801-yilda Ritter va u bilan baravar Vollaston Quyosh spektrida uning binafsha uchidan narida kumush xloridga himiyaviy ta’sir ko’rsatadigan ko’zga ko’rinmas nurlanish borligini kashf etdilar.
. Keyinchalik ultrabinafsha va infraqizil nurlanishni tadqiq etishni boshqa metodlari ham topildi. Maxsus ravishda ishlov berilgan fotoplastinkalar yordamida infraqizil nurlanishni ham fotosurat ga olish mumkin. Biroq bu yo’l bilan gacha bo’lgan nurlarnigina qayd qilish mumkin. 100 mkm gacha bo’lgan infraqizil nurlanishni qayd qilishga imkon beradigan zamonaviy fotoelement va fotoqarshiliklarda infraqizil nurlarga bo’lgan sezgirlik yanada anchagacha davom etadi.
. Keyinchalik ultrabinafsha va infraqizil nurlanishni tadqiq etishni boshqa metodlari ham topildi. Maxsus ravishda ishlov berilgan fotoplastinkalar yordamida infraqizil nurlanishni ham fotosurat ga olish mumkin. Biroq bu yo’l bilan gacha bo’lgan nurlarnigina qayd qilish mumkin. 100 mkm gacha bo’lgan infraqizil nurlanishni qayd qilishga imkon beradigan zamonaviy fotoelement va fotoqarshiliklarda infraqizil nurlarga bo’lgan sezgirlik yanada anchagacha davom etadi.
Infraqizil nurlarning fosforensstensiya ravshanligiga ko’rsatadigan ta’siridan foydalanib , spektrning 1,7 mkm gacha bo’lgan sohani tadqiq qilishga imkon yaratildi. Har qanday to’lqin uzunligi uchun qo’llaniladigan issiqlik metodi infraqizil nurlanish bilan ishlashda, ayniqsa, 2 mkm dan ortiq to’lqin uzunlikli nurlar bilan ishlashda xozirga qadar ham keng qo’llaniladi. Bunda juda sezgir termometrlar , ayniqsa gradusning milliondan bir ulushi (10-6K) qadar temperatura ko’tarilishini qayd qilishiga imkon beradigan elektr termometrlari ishlatiladi.
Infraqizil nurlarning fosforensstensiya ravshanligiga ko’rsatadigan ta’siridan foydalanib , spektrning 1,7 mkm gacha bo’lgan sohani tadqiq qilishga imkon yaratildi. Har qanday to’lqin uzunligi uchun qo’llaniladigan issiqlik metodi infraqizil nurlanish bilan ishlashda, ayniqsa, 2 mkm dan ortiq to’lqin uzunlikli nurlar bilan ishlashda xozirga qadar ham keng qo’llaniladi. Bunda juda sezgir termometrlar , ayniqsa gradusning milliondan bir ulushi (10-6K) qadar temperatura ko’tarilishini qayd qilishiga imkon beradigan elektr termometrlari ishlatiladi.
To’lqin uzunligi katta bo’lgan infraqizil nurlanishni o’rganishdagi asosiy qiyinchilik bu nurlanishning yetarlicha quvvatli manbaini topishdadir. Infraqizil nurlanishning odatdagi manbai qizdirilgan jism hisoblanadi. Temperatura uncha yuqori bo’lmaganda nurlanish intensivligi juda kichik bo’ladi; Temperatura ko’tarilganda esa nurlanayotgan energiyaning umumiy quvvati tez ortadi , biroq nurlanish maksimumi tobora qisqa to’lqinlarga to’g’ri keladi , shuning uchun uzun to’lqinli nurlar energiyasi uncha ko’p ortmaydi
To’lqin uzunligi katta bo’lgan infraqizil nurlanishni o’rganishdagi asosiy qiyinchilik bu nurlanishning yetarlicha quvvatli manbaini topishdadir. Infraqizil nurlanishning odatdagi manbai qizdirilgan jism hisoblanadi. Temperatura uncha yuqori bo’lmaganda nurlanish intensivligi juda kichik bo’ladi; Temperatura ko’tarilganda esa nurlanayotgan energiyaning umumiy quvvati tez ortadi , biroq nurlanish maksimumi tobora qisqa to’lqinlarga to’g’ri keladi , shuning uchun uzun to’lqinli nurlar energiyasi uncha ko’p ortmaydi
. Hozirgi vaqtda to’lqin uzunligi taxminan 1 mm bo’lgan infraqizil to’lqinlar kuzatiladi. Yanada uzunroq elektromagnitik to’lqinlar elektromagnitik tebranishlar hosil qilish metodi bo’yicha osonroq yaratilar ekan; birinchi bo’lib Gers ishlatgan bu metodni biz elektr to’g’risidagi talimotda o’rganamiz. Infraqizil to’lqinlar bilan Gers to’lqinlari orasidagi oraliqni to’ldirish borasidagi ishlarda rus tatqiqotchilarining ya’ni P.N.Lebedev, M.A.Levitskaya, A.A.Arkadeva-Glagolevalarning ishlari muhim rol o’ynaydi.
. Hozirgi vaqtda to’lqin uzunligi taxminan 1 mm bo’lgan infraqizil to’lqinlar kuzatiladi. Yanada uzunroq elektromagnitik to’lqinlar elektromagnitik tebranishlar hosil qilish metodi bo’yicha osonroq yaratilar ekan; birinchi bo’lib Gers ishlatgan bu metodni biz elektr to’g’risidagi talimotda o’rganamiz. Infraqizil to’lqinlar bilan Gers to’lqinlari orasidagi oraliqni to’ldirish borasidagi ishlarda rus tatqiqotchilarining ya’ni P.N.Lebedev, M.A.Levitskaya, A.A.Arkadeva-Glagolevalarning ishlari muhim rol o’ynaydi.