Мавзу: Kuchsiz nitrat kislota ishlab chiqatish sexining kontakt apparati (absorbsiyalash minorasi) ni moddiy va issiqlik hisoblari

1	2	3	4	5	Тушунтирув йозуви	Химоя
Режада
Амалда

Курс лойиха: Маматқулов Н.Н.


KUCHSIZ NITRAT KISLOTA ISHLAB CHIQATISH SEXINING KONTAKT APPARATI (ABSORBSIYALASH MINORASI) NI MODDIY VA ISSIQLIK HISOBLARI.


Reja:
Kirish.
Asosiy qism.

1. 
   Azot kislotasi ishlab chiqarishning funksional sxemasi.
   
2. 
   Azot oksidining asborbsiyasi
   

Texnalogik qism.
2.1 Azot kislotasi ishlab chiqarishda energotexnologik tizim.


Hisobiy qism
3.1 Moddiy balans.
3.2 Issiqlik balansi.


Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.


KIRISH
Prezident asarlari va qarorlari:
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTINING Kimyo sanoati korxonalarini yanada isloh qilish va moliyaviy sog‘lomlashtirish, yuqori qo‘shilgan qiymatli kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi qaroriga muofiq.
O‘zbekiston Respublikasining innovatsion rivojlanishi ko‘p jihatdan ustuvor sohalarni, jumladan kimyo, biokimyo, gaz va neft-kimyo sanoati (keyingi o‘rinlarda — kimyo sanoati) taraqqiyotiga bevosita bog‘liqdir.
So‘nggi yillarda sohada yaratilgan poydevor kimyo sanoati salohiyatini yaqin 3 — 5 yil davomida barqaror o‘sish dinamikasini ta’minlay oladi. Biroq, kimyo sanoatining barcha yo‘nalishlarini uzoq muddatli barqaror rivojlanishiga mustahkam zamin yaratish uchun sohani transformatsiya qilish jarayonlarini, eng ilg‘or xorijiy tajribalardan kelib chiqqan holda jadallashtirish zarurligini taqozo etmoqda.
O‘zbekiston iqtisodiyotini isloh qilishning yangi sharoitida kimyo sanoatini rivojlantirishning strategik qayta shakllantirilishi maqsadida:
1. Kimyo sanoatini transformatsiya qilishning quyidagi uzoq muddatli asosiy muhim yo‘nalishlari belgilansin:
texnologik transformatsiya — mahalliy xomashyodan yarim tayyor mahsulotlarni, shu jumladan organik sintez va nanotexnologiyalar orqali ishlab chiqarishning yangi quvvatlari negizida xomashyodan tayyor mahsulotgacha bo‘lgan ko‘p pog‘onali qo‘shilgan qiymat zanjirlarini yaratish. Bunda, qayta ishlanmagan xomashyo (tabiiy gaz, sanoat tuzlari, paxta sellyulozasi, sirka kislotasi va boshqalar) resurslarini mamlakat hududida chuqur qayta ishlashni tashkil etish orqali ularni xomashyo sifatida eksport qilinishini bosqichma-bosqich qisqartirish;
xo‘jalik munosabatlari tizimini transformatsiya qilish — birinchi navbatda, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar bilan kimyo sanoati korxonalari o‘rtasidagi munosabatlar sohasida davlat tomonidan aralashuvga chek qo‘yish va eskicha reja-taqsimlash tizimidan batamom voz kechish;
mulkiy munosabatlar tizimini transformatsiya qilish — sohada yangi ishlab chiqarish quvvatlarini yaratishga xususiy kapitalni, shu jumladan xorijiy investitsiyalarni jalb qilish orqali kimyo korxonalarida davlat ulushini keskin kamaytirish va kimyo sanoati korxonalarini xususiylashtirish, shuningdek, korxonalar faoliyatiga davlat hokimiyati organlari aralashuvining oldini olish;
raqamli transformatsiya — moliyaviy, moddiy va kadrlarga oid resurslar harakatini boshqarish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni markirovkalash, moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlari asosida buxgalteriya hisobini yuritish tizimlarini joriy etish uchun sohaga zamonaviy dasturiy ta’minot tizimlarini tatbiq etish;
ilm-fan va ishlab chiqarish o‘rtasidagi munosabatlar transformatsiyasi — innovatsiya jarayonlarini tashkil etish, zamonaviy texnologiyalarni transfer qilish bo‘yicha ilg‘or xorijiy tajribalar asosida fan va ishlab chiqarish o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikning yangi tizimini yo‘lga qo‘yish;
kadrlar tayyorlash tizimining transformatsiyasi — sohada kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini tubdan takomillashtirish, shuningdek, mavjud va yangi barpo etiladigan ishlab chiqarish quvvatlarini yuqori malakali mahalliy va xorijiy mutaxassislar bilan ta’minlash.
2. Moliya vazirligi, Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi, “O‘zkimyosanoat” AJ bilan birgalikda 2021-yil 1-iyunga qadar Xalqaro moliya korporatsiyasi va konsultantlarning tavsiyalari asosida kimyo sanoatidagi islohotlarning o‘z vaqtida muvofiqlashtirilishini, zamonaviy korporativ boshqaruv tizimlari, jumladan axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ishlab chiqarish jarayonlari va tayyor mahsulotni sotishning barcha bosqichlarida joriy etishni ta’minlashni nazarda tutuvchi “Kimyo sanoatida islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar rejasi”ni Vazirlar Mahkamasiga kiritsin.
3. 2021-yildan boshlab, yangi ishlab chiqarish quvvatlarini yaratishda asosan xususiy, shu jumladan xorijiy investorlar va texnologik sheriklarni jalb qilishni nazarda tutuvchi “Kimyo va gaz-kimyo sanoatida texnologik klasterlarni yaratish bo‘yicha ochiq hamkorlik dasturi” (keyingi o‘rinlarda — Dastur) joriy etilsin. Bunda:
yangi ishlab chiqarish quvvatlarini (loyihalarini) klasterlarning tarkibida yirik texnologik majmualarga tutash hududlarda yoki bo‘sh maydonlarda tender (tanlov)lar asosida joylashtirish;
yuqori qo‘shimcha qiymatga ega tayyor mahsulot ishlab chiqarish quvvatlarini kimyoviy xomashyo va yarim tayyor mahsulotlar negizida yaratish inobatga olinsin.
Belgilansinki, Dasturga quyidagi texnologik klasterlar kiritiladi:
“Navoiyazot” AJ, “Qo‘ng‘irot soda zavodi” MChJ, Ustyurt va Sho‘rtan gaz-kimyo majmualari hamda sintetik suyuq yoqilg‘ini ishlab chiqarish zavodining ishlab chiqarish va unga tutash hududlari;
transformatsiya va xususiylashtirish jarayonlari tugagandan so‘ng, jamiyatlarning vakolatli boshqaruv organlari qarorlari asosida “Farg‘onaazot” AJ va Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodining ishlab chiqarish va unga tutash hududlari.
4. Kimyo sanoatini yanada rivojlantirish, uglevodorodlar va mineral resurslarni chuqur qayta ishlash orqali sohani diversifikatsiya qilish, yangi ishlab chiqarish obyektlarini yaratish hamda ichki va tashqi bozorda talab yuqori bo‘lgan mahsulot turlarini kengaytirish uchun to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish maqsadida:
O‘zbekiston Respublikasining 2021 — 2023-yillarga mo‘ljallangan investitsiya dasturiga kiritilgan va amalga oshirish muddatlari jadallashtiriladigan investitsiya loyihalarining ro‘yxati 1-ilovaga muvofiq;
umumiy qiymati 1 176 mln AQSh dollarga teng, shundan 700 mln AQSh dollari to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va kreditlar hisobidan moliyalashtiriladigan 2021 — 2025-yillarda kimyo korxonalarida ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish, mavjud xomashyo bazasidan samarali foydalanish orqali yuqori qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lgan kimyoviy mahsulotlarning yangi turlarini ishlab chiqarishni tashkil etishga qaratilgan 16 ta yangi investitsiya loyihalari ro‘yxati 2-ilovaga muvofiq;
kimyo sanoatida ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish, mavjud xomashyo bazasidan samarali foydalangan holda yuqori qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lgan eksportbop, import o‘rnini bosuvchi kimyoviy mahsulotlarning yangi turlarini ishlab chiqarishni tashkil etishga qaratilgan investitsiya loyihalarini amalga oshirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” 3-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
1914-yilda koks gazi ammiaki asosida azot kislotasi ishlab chiqarish ishlanmasi amalga oshirilib, 1916-yili hozirgi Donesk shahrida azot kislotasi ishlab chiqaruvchi sex foydalanishga topshirildi. Ishlanma rus muhandisi I.N. Andreyev rahbarligida olib borildi. Hozirda ammiakdan azot kislotasi olish - uni ishlab chiqarishning asosiy usuli hisoblanadi.

Azot kislotasi ishlab chiqarish uchun asosiy xomashyo sintetik ammiak, havo kislorodi va suv hisoblanadi. Bunda quyidagi reaksiyalar sodir bo‘ladi: Ammiakning havo kislorodi orqali oksidlanishi:

4NH₃ + 5O₂=4NO + 6H₂O + Q, (1)
Azot oksidining azbt dioksidigacha qo'shimcha ravishda oksidl­anishi:
2NO + O₂ = 2NO₂ + Q₂ (2)
NO gazinirrg suv orqali yutilishi, azot kislotasi hosil bo'lishi:
Uchinchi reaksiya bilan bir vaqtda ikkinchisi ham sodir etiladi, chunki NO₂ning barcha miqdori HNO₃ ga aylantirishi mumkin. Barcha reaksiyalar ekzotermik reaksiyalardir.
(1)-(2) kimyoviy tenglamalardan kelib chiqqan holda funksional sxema am-miakning oksidlanishi, gazlarning keyinchaliksovutilishi, azot oksidining oksid-lanishi hamda hosil bo’luvchi nitroz gazlarni suv bilan absorbsiyalash tizimchalarini o‘z ichiga oladi (1-rasm).
Bu yerda biz ishlab chiqarish ayrim bosqichlarining fizik- kimyoviy asoslanishlariga to‘xtalamiz.