Mavzu: Mahsulot ishlab chiqarish tannarxining tahlili Reja: I

Foyda, tushum va aktiv hajmining o‘sishidagi muvofiqlik

Foydaning o‘sishi	Tushumning o‘sishi	Aktivning o‘sishi	%
F1/F0*100	ST1/ST0*100	A1/A2*100	100
O‘sishning muvofiqligi
F1/F0*100>ST1/ST0*100>A1/A2*100>100 yoki
100

Realizatsiya hajmi, ishlab chiqarish xarajatlari va foyda ko‘rsatkichlari uzviy bog‘liqlikga ega. Realizatsiya hajmi orqali yalpi daromad, yalpi tushum ko‘rsatkichiga ega bo‘linadi. Uning ishlab chiqarish xarajatlari bilan taqqoslash asosida foyda, natija ko‘rsatkichiga chiqiladi. Buni matematik ifodada quyidagicha tasvirlash mumkin. F(D)=MSST-SMIChT(TSOQ) (3.1)
Bunda:
F(D)-foyda (daromad);
MSST-mahsulot sotishdan sof tushum;
SMIChT (TSOQ)-mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi (sotib olingan tovarlar qiymati).Buxgalteriya hisobida mahsulot chiqishi, xarajat va natija aloqadorligini quyidagi bog‘lanishda hisobga olish tartibi ham belgilanadi. Sotish hajmi - Xarajatlar=Natija198 Natijaviy ko‘rsatkich demakki, sotish hajmiga yoki tovaroborot ko‘rsatkichiga hamda, ishlab chiqarish xarajatlari yoki tovarlarni sotib
olish qiymatiga bog‘liq deb qaraladi. Uning birlik ifodasini esa quyidagicha tasvirlash mumkin:
N=D*B-D*T (3.2)
N=D* (B-T) (3.3)
Bunda:
N-foyda;
B-mahsulot birligini bahosi (so‘m);
D-mahsulot birligi (dona);
T-mahsulot birligini ishlab chiqarish tannarxi (so‘m).Yuqoridagi bog‘lanishdan natijaviy ko‘rsatkichni mahsulotning miqdori, bahosi va birlik tannarxiga bog‘liq ekanligi kelib chiqadi.Uning ifodasi bevosita natijaviy ko‘rsatkichni omilli tahlil etishimkonini ham beradi. Demak, natija o‘zgarishiga hisob-kitob qilinadigan
quyidagi omillar ta’sir etishini izohlash mumkin:
- ishlab chiqarilgan mahsulotlar birligini o‘zgarishi;
- mahsulotlar birlik bahosining o‘zgarishi;
- mahsulotlar birlik tannarxining o‘zgarishi.
Marjinal foyda kontributsiyasiga nisbatan oladigan bo‘lsak ishlab chiqarish xarajatlarini o‘zgaruvchan, o‘zgarmas xarajatlarga tarkiblanishi, bog‘lanishni yanada murakkablashtiradi. Bunda ishlab chiqarish xarajatlarining o‘zgarishida mahsulot (ish, xizmat)lar hajmini o‘zgarishi asos qilib olingan. Amaldagi tartib bo‘yicha shartli o‘zgaruvchan xarajatlar tarkibdan chiqarilgan. Ya’ni ishlab chiqarish xarajatlari shartli o‘zgaruvchan va doimiy (o‘zgarmas) xarajatlarga tarkiblanadi.Mahsulot ishlab chiqarish hajmini kompleks tahlili ikki yo‘nalishda olib boriladi:
a) mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishini baholash; b) bir necha yillar bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish dinamikasini tahlili.Hisobot davridagi mahsulot ishlab chiqarish hajmini reja ma’lumotlari bilan taqqoslash orqali rejaning bajarilishi, rejadan farqlanishi mutloq summada, o‘tgan yil bilan taqqoslash orqali esa mahsulot hajmini o‘sish sur’ati aniqlanadi.

2.