Mavzu: Ma’lumotlar bazasining axborot mantiqiy modelini qurish. Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash

Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot

texnologiyalari universiteti


Amaliy ish

Bajardi: Tavboev B

Tekshirdi: Anorova Sh


Mavzu: Ma’lumotlar bazasining axborot mantiqiy modelini qurish.
Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash.
Ma’lumotlar bazasini (MB) ishlab chiqish (loyihalash)ning asosiy maqsadi
uning mantiqiy tuzilishini aniqlashdan iboratdir. MBni ishlab chiqish predmet
sohasini tavsiflash asosida amalga oshiriladi. Bu tavsiflash MBga kiruvchi
hamma ma’lumotlarni o‘z ichiga oluvchi hujjatlar majmuini va predmet
sohasini ifodalovchi ob’ekt va jarayonlar haqidagi boshqa ma’lumotlarni o‘z
ichiga oladi.
MBni yaratishni uni loyihalashdan boshlash lozim. Loyihalash natijasida
relyasion bazaning tuzilishi, ya’ni relyasion jadvallar tarkibi, ularning tuzilishi
va mantiqiy aloqadorligi aniqlanadi. Relyasion jadvalning tuzilishi esa uning
ustunlari tarkibi, ularning ketma-ketligi, ustun ma’lumotlarining turi va
o‘lchami, shuningdek jadval kaliti bilan aniqlanadi.
Predmet sohasini tahlil qilish
Ixtiyoriy tipdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichi predmet sohasini
aniqlash bo‘lib, u axborot tuzilmasini (konseptual sxemalar) tuzish bilan
yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so‘rovlari tahlil qilinadi, axborot
ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o‘tkazilgan tahlil asosida
predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilish umumiy
bosqich bo‘lib, MB ishlashini amalga oshiradigan dasturiy va texnik
vositalardan bog‘liq emas.
Predmet sohasini tahlil qilishni uch pog‘onaga bo‘lish maqsadga muvofiq:
1. Konseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish;
2. Axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash;
3. Predmet sohasining konseptual modelini qurish va MBni konseptual
sxemasin loyihalashtirish.
Konseptual talablar va axborot extiyojlarini tahlil qilishda qyidagi
masalalarni hal qlish kerak:
·foydalanuvchilarning MBga bo‘lgan talablarini tahlil qilish (konsepsial
talablar);
·MBdan o‘rin olishi lozim bo‘lgan axborotlarga ishlov berish bo‘yicha mavjud
masalalarini aniqlash (tadbikni tahlil qilish);
·kelajakda hal qilinishi lozim bo‘lgan masalalarni aniqlash (perespektiv tadbiqni
tahlil).
·tahlil natijalarini hujjatlashtirish.
Ishlab chiqarilayotgan MBga foydalanuvchilarning talablari so‘rovlar bilan
ularning intensivligi ko‘rsatilgan ro‘yxat va ma’lumotlarning hajmidan iborat.
MBni ishlab chiqaruvchilar bu ma’lumotlarni uning bo‘lajak foydalanuvchilari
bilan suhbat o‘tkazish natijasida aniqlaydilar. SHu erda axborotlarni kiritishga,
yangilashga va o‘zgartirishga bo‘lgan talablar ham aniqlanadi. Mavjud va
perespektiv tadbiqlarni tahlil qilish natijasida foydalanuvchilar talablari aniqlashtiriladi va to‘ldiriladi.
Turli predmet sohalarini tahlil qilishda so‘rovnomaning taxminiy tarkibini
quramiz:
1-misol. Institut talabalarini hisobga olish uchun MBni ishlab chiqish taklif
qilinayapti.
Predmet sohasining tahlil qilish:
1.Institutda qancha talaba ta’lim oladi?
2.Institutda qancha fakultet va kafedralar bor?
3.Fakulьtet bo‘limlari va kurslari bo‘yicha talabalar qanday taqsimlanagan?
4.O‘ar bir kursda har bir mutaxassislik bo‘yicha qancha fanlar o‘qitiladi?
5.Institutda qancha o‘qituvchi bor?
6.Boshqa shahardan kelgan qancha talaba yotoqxonada, xususiy xonadonlarda
(ijarachi sifatida) yashaydi?
8.Ma’ruza va amaliy mashQulotlar o‘tkazish uchun qancha auditoriyalar, hamda
qancha laboratoriyalar bor?
8.Va boshqa.
Predmet sohasini tahlil qilishning ikkinchi poQonasi axborot
ob’ektlarini tanlash, har bir ob’ekt uchun zarur xossalarini berish, ob’ektlar
orasidagi aloqalarni aniqlash, axborot ob’ektlariga qo‘yiladigan cheklashlarni
aniqlash, axborot ob’ektlari orasidagi aloqalarning turlarini va axborot
ob’ektlarining tasifnomalarini aniqlashdan iborat.
Masalan, axborot ob’ektlarini tanlayotganda quyidagi savollarga javob berish
kerak bo‘ladi.:
1.MBda saqlanishi lozim bo‘lgan ma’lumotlarni qanday sinflarga ajratish
mumkin?
2.O‘ar bir ma’lumotlar sinfiga qanday nom berish mumkin?
3.O‘ar bir ma’lumotlar sinfi uchun qanday eng muhim tasifnomalarni
(foydalanuvchining nuqtai nazaridan) ajratish mumkin?
4.Tanlangan tasifnomalar to‘plamlariga qanday nomlarni berish mumkin?
Axborot ob’ektlarini aniqlash itaratsion jarayon. U axborotlar oqimining tahlili
va iste’molchilar bilan suhbat o‘tkazish asosida amalga oshiriladi. Axborot
ob’ektlarning tavsifnomalari ham xuddi shu usullar bilan aniqlanadi.
Predmet sohasining axborot ehtiyojini va tizimdan foydala-nuvchilarning
axborot bilan ishlashdagi manfaatini hisobga olgan holda predmet sohasini
tuzilmalashtirish uchun konseptual model qo‘llaniladi.
Har bir MB miqyosida konseptual talablar konseptual modelda
umumlashtiriladi. Konseptual model abstrak vositalar yordamida quriladi va
predmet sohasidagi hamma axborot ob’ektlarini qurish imkoniyatini beradi.
Bunda predmet sohasini qanchalik keng, aniq va chuqurroq qurishimiz biz
tanlagan modelga bog‘liq bo‘ladi. Minimal imkoniyatlarga ega bo‘lgan model
ma’lumotlar va ular orasidagi o‘zaro aloqalarni berish imkoniyatini ta’minalashi
zarur. Konseptual modelning semantik quvvati uning yordamida aniqlanishi
mumkin bo‘lgan qo‘shimcha xarakteristikalarning sonini ortishiga mos ravishda ortadi.
Ma’lumki, har bir model ma’lum bir cheklanishlarga ega bo‘lib, o‘zida faqat
ma’lum bir xossalarni aks ettiradi. SHu sababli konseptual loyihalashtirish
uchun model tanlashda, real dunyoni o‘zida to‘liq aks ettiradigan ideal modelni
topish juda katta muammo ekanligini hisobga olish zarur. Avvalambor
predmet sohasining xususiyatlari va MBga bo‘lgan foydalanuvchining talablari
modelni tanlash uchun asos bo‘ladi. Boshqa muhim talab sifatida konseptual
modelning MBBTdan boQliq emasligi, chunki u konseptual sxema qurilgandan
so‘ng tanlanishi kerak. Predmet sohasini tahlil qilishda qo‘llaniladigan model
xilma-xil bo‘lishi mumkin.