Mavzu: Malyuskalar yoki yumshoq tanlilar tipining tavsilotini o’rganish Rеja: I. Kirish II. Asosiy qism

2.1.Yumshoq tanlilar tipining tavsifi va klassifikatsiyasi.
Mollyuskalar (lot. Mollusca) — umurtqasiz hayvonlar tipi. Gavdasi, odatda, bosh, tana va oyoq boʻlimlaridan iborat (ikki pallalilardan tashkari). Tanasi mantiya deb ataladigan teri burmasi bilan oʻralgan. Mantiya bilan tanasi oraligʻida mantiya boʻshligʻi boʻladi. Bu boʻshlikda jabralar va boshqa organlar joylashgan. Ayirish, orka chiqaruv va jinsiy teshiklar ham mantiya boʻshligʻiga ochiladi. Mantiya tananing orqa tomonida chigʻanoq hosil qiladi. Chigʻanoq tanani himoya qilib turadi. Harakat organi tananing qorin tomonidan hosil boʻladigan yassi yoki ponasimon yagona oyoqdan iborat. Ikkilamchi tana boʻshligʻi gʻovak biriktiruvchi toʻqima bilan toʻlgan; selom va uning qoldigʻi yurakoldi xaltasi (perikardiy)ni va jinsiy bezlar atrofidagi boʻshliqni hosil qiladi. Qon aylanish sistemasi tutashmagan; qon tomirlardan. hamda tana boʻshligʻi qoldikdari— lakunlar va sinuslar orqali oqib oʻtadi. Yuragi qorincha va boʻlmacha deb ataladigan 2 yoki 4 ta ka-meradan iborat. Nafas organlari ktenidiy deb ataladigan jabralardan, quruklikda va koʻpchilik chuchuk suvda yashaydigan M.da oʻpkadan iborat. Ayirish organi halqali chuvalchanglarnpnt metanefridiylariga oʻxshash tuzilgan bir juft naysimon buyraklardan tashkil topgan. Buyragi yurakoldi xaltasidan boshlanib, chiqarish sifoni deb ataladigan mantiya boʻshligʻiga ochiladi. Nerv sistemasi koʻpchilik M.da tananing turli qismida joylashgan 3 yoki 5 juft nerv tugunlaridan iborat. Tuban tuzilgan M. nerv sistemasi xalqum atrofi nerv halqasi hamda tana boʻylab joylashgan nerv stvollaridan tuzilgan. Ayrim M.ning bosh nerv tu-guni kuchli rivojlanib, bosh miyani hosil qiladi (boshoyokdilar). Faol hayot kechiruvchi turlarida sezgi organlari (koʻzlar, paypaslagichlar) rivojlangan. M. ayrim jinsli yoki germafrodit (qarang Germafroditizm). Dengiz Mollyuskalar tuxumidan troxofora yoki veliger (yelkancha) lichinkasi chiqadi. Boshoyoklilar, quruklik va chuchuk suv qorinoyokdilari metamorfozsiz (oʻzgarishsiz) rivojlanadi.
M. yonbosh nervlilar va chigʻanoklilar kenja tipiga boʻlinadi. 1-kenja tip 2 yoki 3 ta sinfga, 2tip 5 ta sinfga boʻlinadi. 130 mingga yaqin turi maʼlum. Yer yuzida juda keng tarqalgan; bir qancha turlari quruklikda va chuchuk suvlarda; koʻpchilik turlari dengizlarda hayot kechiradi. Koʻpchilik M. suv tubi (bentos)da yashaydi. M. suv xayvonlari uchun oziqsifatida katta ahamiyatga ega. Bir qancha turlari (ustritsalar, kalmarlar, midiyalar, dengiz taroqchalari, tok shilligʻi) isteʼmol qilinadi. Marvariddorlardan marvarid olinadi. Marvariddorlar, midiyalar maxsus koʻpaytiriladi (qarang Akvakultura). Quruklikdatarqalgan ayrim M. (tok shilliq qurti, yalangʻoch shilliq) ekinlarni yeb, katta ziyon keltiradi. Chuchuk suv shilligʻi jigar qurtining oraliq xoʻjayini hisoblanadi.
Genetik material xromosomalarga mos keladigan hujayra yadrosi tarkibida bo'lgan hujayralardan iborat.
Xuddi shunday, ularni tashkil etuvchi hujayralar ham o'zlarining embrional rivojlanish jarayonida differentsiatsiya jarayonini boshdan kechirishadi va shu orqali ular turli funktsiyalarga ixtisoslashgan. Shuning uchun ular ko'p hujayrali (ko'p turdagi hujayralar).Ular, shuningdek, triblastik hayvonlardir, chunki ular uchta jinsiy qatlamni taqdim etadi: ektoderm, mezoderm va endoderm. Ular shuningdek protostomdir.Ular koelom deb nomlanadigan ichki bo'shliqni taqdim etadilar, buning natijasida ular coelomed hayvonlarning bir qismidir va ikki tomonlama simmetriyaga ega, chunki ular hayvonning uzunlamasına o'qi chizilgan xayoliy chiziq bilan bo'lingan ikkita teng yarmidan iborat.Bular hamma joyda uchraydigan hayvonlardir, ya'ni ularni sayyoramizdagi deyarli barcha ekotizimlarda topish mumkin, faqat cho'llar kabi eng qurg'oqchil hayvonlardan tashqari.Reproduktiv nuqtai nazardan, ko'pchilik turlar ikki qavatli, ya'ni alohida jinslarga ega. Biroq, ba'zi istisnolar mavjud, masalan, germafrodit bo'lgan ba'zi gastropodlar.Ular faqat va faqat jinsiy yo'l bilan, ichki yoki tashqi urug'lantirish yo'li bilan ko'payadilar, ular tuxumdonlar (tuxumlar yordamida ko'payish) va ko'plari bilvosita rivojlanadi, to'g'ridan-to'g'ri rivojlanadigan sefalopodlar bundan mustasno.