Mavzu: Massalarni muvozanatlash. Mashina detallari fanining órni va ahamiyati, nazariy va metodalogik asoslari

Mexanizm va mashinalar nazariyasi rivojlanishining asosiy bosqichlari

MMN mexanizm va mashinalar haqidagi fan sifatida rivojlangan manufaktura ishlab chiqarish davrida – XVIII asr urtalarida shakllana boshladi.
Mashinasozlikning usish darajasi oshishi bilan mexanizmlar nazariyasining turli bulimlari ham rivojlani boshladi. Dastlab mexanizmlarni tahlil usullari, sungra XIX asr urtalarida kelib mexanizmlarning sintez usullari tarqiy eta boshladi, XXasr boshlarida mashinasozlikning rivojlanishi mexanizmlar tuzilishi nazariyasini ishlab chiqishga olib keldi.
Bu vaqtga kelib mexanizmlar kinematik sxemalarini murakkablashishi va ishchi tezlikning oshishi dinamik hisoblash usullarini takomillashtirishni talab qila boshladi. Bu esa Zamonaviy mashinasozlikda dastur asosida hisoblovchi moslamali boshqarish sistemalaridan iborat yuqori unumdor mashinalarni yaratish talablarini quya boshladi. Ayniqsa, robotlar va manipulyatorlar nazariyasiga yuqori talablar quyila boshlandi.
Zamonaviy mashinalar mexanikasida mexanizmlar bug’inlarining qayishqoqligi va ularning tebranishini mashina, inshoot va xizmat qiluvchi operatorlariga ta`sirini nazarga olib tashlil usullari qullanila boshlandi. Hozirda MMNning hamma masalalari axborot texnologiyalari qullanib echilmoqda.
Buyuk olimlarning ilmiy ishlari asosida mexanizm va mashinalar nazariyasi bir necha asrlar davomida rivojlandi va zamonaviy fanga aylandi.
Mashinalar shaqidagi fanning rivojlanishiga salmiqli hissa qushgan olimlarni: Rello, L.V.Asur, P.L.Chebishev, Burmestr, R.Villis, L.Eyler, X.I.Goxman, N.I.Mersalov, D.S.Zernov, F.Vitenbauer, N.E.Jukovskiy, R.Beyer, I.I.Artobolevskiy, S.A.Cherkudinov, K.V.Frolov, N.I.Levitskiy, S.N.Kojevnikov, A.P.Bessonov, U.A.Juldasbekov va boshqalar ni aloshida ta`kidlash lozim. Mashina va mexanizmlar nazariyasining riaojlanishiga O’zbekiston olimlari akademik Sh.Sh.Usmonxudjaev, akademik M.T.O’rozboev, Xalqaro injenerlik akademiyasi muxbir a`zosi A.J.Juraev, T.A.Abdukarimov, M.R.Mavliyaviev, R.Malikov, professor G.K.+uziboev, professor Sh.P.Yuldashbekov, professor R.I.Karimov, professor Sh.P.Alimuxamedov, akademik A.D.Glushenko va boshqalar katta hissa qushdilar.
O’zbekiston Respublikasi xududida qadimdan yashab kelgan olimlar mashinalar mexanikasi haqida keng ma`lumotlarga va bilimlarga ega bulganlar.
Bu bilimlar suv kutarivchi g’ildiraklarni yaratishda, zamonaviy yigiruv va tuquv dastgoshlariga oxshash turlarini ishlab chiqishda va turli ulchov moslamalari hamda uzatmalarni tayyorlashda foydalanilgan.
Qadimni Izbekiston olimlari orasida uz davrining buyuk olimi va muxandisi Ahmad al-Farg’oniy mashinalar mexanikasining rivojlanishiga ulkan hissa qushdi.
Umuman olganda, mexanizm va mashinalar mexanikasi asoslari buyuk allomalarimiz Abu Rayshon Beruniy (973-1048), Al-Farg’oniy (IX asr), Abu Ali ibn Sino (980-1037), G’iyosidin Koshiy (XV asr), Sidjisi (X asr), Ulug’bek kabilar tomonidan tegishlicha yaratilgani diqqatga sazovordir.Xususan, ibn Sino,
\ildiraklar tekis, muvozanatlangan bulishligini; richaglar uzunligi buyicha bir xil kesimga ega bulishligini; ilgakli (tishli) \ildiraklardagi tishlar bir xil shaklda bulishligini, Abu Rayshon Beruniy esa, uqi uzgaruvchan \ildirakli uskunalarda (epitsiklik mexanizmlarda) aylanish yunalishi ilashuvchi \ildiraklarga bo\liq (epitsikloida, gipotsikloida) bulishini; posangi richag elkasi kattalashgan sari, yukni kutarish engillashishini uz asarlarida ta`kidlab utganlar [2].
Shozirda sham Vatanimizning etakchi olimlari tomonidan yaratilgan richagli muftalarning Yangi konstruktsiyalari, ularni tashlil va loyishalash asoslari MMN yanada boyitmoqda

2.