Mavzu: Materialshunoslik asoslari zanglash va himoya. Reja

Nometall ashyolar va ularni tibbiyotda ishlatilishi.


Nometall ashyolar sirasiga anorganik va organik ashyolarning katta assortimenti kiradi: shisha va sopol, plastmassa, rezina, yog'och ashyolar. Nometall ashyolar ko‘pdan buyon, ayniqsa, metallar ega bo'lmagan xususiyatlar talab qilingan hollarda mustaqil ishlatib kelinadi. Shisha Tibbiy buyumlar yasashda nometall ashyo hisoblangan shisha juda ko‘p ishlatiladi. Shisha kimyoviy chidamliligi, sathining qattiqligi, tiniqligi, arzonligi 'oo‘yicha u boshqa ashyolar orasida tengi yo‘qdir. Undan laboratoriya idishlari, dori-darmonlarni qadoqlash, saqlash idishlari, ko’zoynak linzalari, shprislar, termometrlar va hokazolar tayyorlanadi. Shisha — turli oksidlarning gomogen qotishmasidan tashkil topgan. Tibbiy buyumlar uchun shishani — tibbiy, kimyoviylaboratoriya, optik va maxsus turlarga boMish mumkin. Tibbiy shisha. Tibbiy shishaning rusumlarini va ularning fizikkimyoviy xossalarini belgilaydigan ГОСТ 19808-80 mavjud. Unga termik chidamlilik va ishqoiga bardoshlilik kabi katta talablar qo'yiladi. Tibbiy shishalarning suv va ishqorlarga nisbatan chidamliligini sinash usullari, standart bilan belgilangan (ГОСТ 19808-80). Kimyoviy-laboratoriya shishasi laboratoriya idishlarini tayyorlashda ishlatiladi. U termik va kimyoviy chidamli boMishi kerak. Kimyoviy chidamlilik — shishaning turli reagentlarga qarshi o‘zini saqlashga, ya’ni suvga, ishqor va kislotaga chidashga qodirligidir. ГОСТ 21400-75 shishani kimyoviy va termik chidamlilik bo‘yicha 6 guruhga ajratadi: XS-1, XS-2, XS-3, -1, 2, 3 toifali kimyoviy chidamli, termik va kimyoviy bardoshli 1 va 2-toifali (T X S-1 va -2), termik chidamli — TCh. (XS) Shishaning barcha 3 toifasi kamida 120°C, TX S-190, TS-250°C dan kam boMmagan termik chidamlilikka ega boMishi kerak. Optik shisha optik linzalar va tibbiy asboblaming optik qismlarini tayyorlashda ishlatiladi. “Kron” va “flint” turidagi 7 navli shishalar ishlab chiqariladi. Bu esa istalgan ko‘rsatkichli shishalarni tanlash imkonini beradi. Maxsus shisha. Maxsus shishalar sirasiga odamlarga yoM qo‘yiladigan belgilargacha ta ’sir etadigan, rentgen va gammanurlanish quwati hamda miqdorini kamaytiradigan va pasaytiradigan himoya niqoblarga moMjallangan katta miqdordagi qo‘rg‘oshin oksidli maxsus himoya shishalar kiradi. 63 Sopol ashyolar Far/or va fayans (ganch aralash loy) — kvars qum va dala shpati qo‘shilgan loydan tayyorlangan aralashm ani yuqori haroratda kuydirish natijasida olinadigan sopol ashyolar. Farfor — chinni o‘z tarkibida 45—50 % loy, 30—35 % kvars va 18—22 % dala shpatiga ega boMadi. Fayans tarkibida esa 5—16—0 % dala shpati mavjuddir. Chinni fayansga nisbatan 3—5 marta chidamlilik xossasiga ega. Chinni va fayans buyumlar kuydirilganidan keyin dolomit (16 %) qo‘shi!ib o‘sha komponentlardan tayyorlangan qiyom-sir bilan qoplanadi va yanada yuqori haroratda (1500°C gacha) kuydiriladi. Davolash muassasalarida chinni va fayans buyumlar — bemor tagiga qo'yiladigan idishlar, ichirgichlar, hovonchalar va shu kabilar ishlatiladi. 4.5. Polimer ashyolar Tibbiy mahsulotlarni tayyorlashda asosini tabiiy ashyolar tashkil qiladigan polimer ashyolar qatorida sun’iy, ya’ni sintetik polimer ashyolar ham keng ishlatiladi. Tabiiy polimer ashyolardan ko'plab bogMash vositalar tayyorlanadi: momiq, doka va ulardan tayyorlangan mahsulotlar — alignin, shuningdek choklash iplar Oarrohlik ipagi). Polimerlar turli asboblar, tibbiy apparatura va asbob-uskunalar qismlarini tayyorlashda asos boMib xizmat qiladi. Elastomerlar. Kauchuk va rezina Kauchuklar endilikda “elastomerlar” deb ataladi. Yuqori haroratlar oraligMda yuksak egiluvchanlik — qiyosan katta boMmagan bosimlarda sezilarli qaytish deformatsiyalar (bir necha yuzdan 1000 % cha va undan ortiq) ga chidaydigan polim erlar elastomerlardir. Bunday egiluvchan ashyo tabiiy kauchuk boMib, bugungi kundagi elastomerlar ishlab chiqarishda, shu jumladan bezararligi bilan o‘zining ahamiyatini yo‘qotmagan. Kauchuk ushbu lateksda 34—37 %, 25—27 % oqsil, 1,65— 3,4 % smola, 1,5—4,92 % qand bor, suvda yarmidan ortiq eritilgan 64 lateks (braziliya geveyasining sut sharbati) dan olinadi. Lateksdagi kauchuk — sharsimon diametri 0,15—3 mkm boMakchalar (o‘rtacha hajmi 0,17—0,26 mkm) ko‘rinishida bo‘ladi. Lateks buyumlami botirish yo‘li bilan ishlab chiqarishda birlamchi ashyo sifatida muhim ahamiyatga ega ( jarrohlik qoMqoplari, so‘rg‘ichlar, barmoqg‘iloflar). Hozirgi vaqtda sintetik kauchuk, shu jum ladan tabiiy kauchukdan kam farq qiladigan rangsiz izopren turi va bir necha xillari ishlab chiqarilmoqda. Tibbiy maqsaddagi buyumlar uchun siloksan (silikon) kauchuk istiqbolli hisoblanadi. Sintetik kauchuklarni tayyorlash uchun neft, tabiiy gaz, toshko'm ir xomashyo bo'lib xizmat qiladi. Elastomerlar. Kauchuk yoki “xom ” kauchuk aralashmani egiluvchan rezina (foydalanish uchun xossalari zarur ashyo) ga aylantirish vulqonlashtirish yo‘li bilan am alga oshiriladi. Vulqonlashtirish metallar va qotishmalarga termik ishlov berilishiga o ‘xshab, kauchuk tarkibini o‘zgartiradi. Vulqonlashtirish paytida elastomer molekulalari 3 o‘lchovli kenglik to‘rga kimyoviy aloqalar bilan qo‘shilishi (tiqilishi) bilan amalga oshadi, natijada zarur egiluvchan va mustahkam xususiyatlar (pishiqlik, taranglik, qattiqlik, uzilishga qarshilik va shu kabilar)ga ega boMgan ashyo — material hosil boMadi. Asosiy vulqonlashtirish moddasi oltingugurt boMib, shuningdek tellur va selen ham ishlatiladi. Kauchukka qanchalik ko‘p oltingugurt qo‘shilsa, u shunchalik qattiq va egiluvchan elastomer hosil qiladi. Oltingugurt miqdori 35 % dan yuqori boMsa, undan qattiq ebonit olinadi. Shaklga solish qulay boMgan egiluvchan ashyo va rezina buyumlar ishlab chiqarish uchun qayishqoqlangan kauchuk vulqonizator, toM diruvchilar, bo‘yoqlar, eskirishga qarshi moddalar, yumshatkichlar bilan aralashtiriladi. Hosil qilingan rezina yoqimsiz hidli boMmasligi kerak. Tozalanadigan rezina buyumlar o‘zining mexanik sifatlarini yo‘qotmasligi lozim. Plastik ashyolar. Muayyan sharoitlarda plastik holatga o'tadigan va ko‘zda tutilgan shaklni kasb etadigan, organik va anorganik moddalar bilan aralashgan polimer ashyolarga plastik massalar deyiladi. Plastmassalar asosini tashkil etadigan ayrim 65 polim er ashyolar tibbiy buyum lar ishlab chiqarishda o'rnini bosolmaydigan xossalar (biologik m uhitlarga nisbatan zararsizlik, m o‘rtlik, tozalovchi va dezinfeksion reagentlar ta ’siriga qarshilik ko‘rsatishga qodirlik) ga ega bo‘ladi. Plastmassani hosil qiladigan asosiy m odda bo‘lib, 2 turdagi sintetik smola xizmat qiladi: termoplastik va termofaol smolalar. Takroriy qizdirilganda erish qobiliyatni saqlab qoladigan va sovuti'iganda qotadigan sm oialar termoplastik smolalar deyiladi. Yuqori haroratda qotadigan va quyilmaydigan ham da erimaydigan holatga o ‘tadigan smolalar termofaol smolalar deyiladi. Ba’zida pastmassani kerakli rangda b oiishi uchun smolaga bo‘yoqlar yoki mineral pigm entlar aralashtiriladi. Bunday plastmassadan faqat batafsil toksikologik sinovlardan keyin tibbiy buyumlar tayyorlanadi.