Mavzu: Mehnat va ish haqi bo’yicha hisob-kitoblarning mazmuni va ularni hisobga olishning vazifalari Reja: Mehnat va ish haqini hisobga olish vazifalari, xo’jalik yurituvchi sub’ektning shaxsiy tarkibi va turkumlanishi

Ish haqi fondi, mehnatga haq to’lash turlari
Ish haqi ikki turga bo’linadi: asosiy ish haqi va qo’shimcha ish haqi.

Ish haqi sanoat xo’jalik yurituvchi sub’ektsidagi xodimlar daromadlarining eng muhim manbaidir. Lekin ish haqidan tashqari jamiyat a’zolarining daromadlari jamiyat iste’mol fondlari, davlatning sug’urtasi, nafaqa ta’minoti, maorif va sogliqni saqlash, bolalar muassasalarini saklash, sanatoriylar, kurortlarga va shu kabilarga qilinadigan xarajatlari bilan ham belgilanadi.

Asosiy ish haqi deb ishchi va xizmatchilarga ishlangan ish vaqti yoki bajarilgan ishlariga va mehnatkashlarning aybisiz ish to’xtab qolgan vaqtga to’lanadigan ish haqiga aytiladi. Asosiy ish haqiga tarif bo’yicha haq to’lash, ishbay ishlarning narxi bo’yicha haq to’lash, lavozimlar, oylik maoshi va ularning ustiga mukofot tarzida to’lanadigan qo’shimcha haq ish vaqtidan tashqari ishlar uchun to’lanadigan qo’shimcha haq, brigadirlarga to’lanadigan qo’shimcha haq, ishning normal sharoitidan chetga chiqish paytlaridla bajarilgan ishlar uchun qo’shimcha haq to’lash kiradi.

Qo’shimcha ish haki deb ishchi va xizmatchilarga ishlamagan vaqt uchun beriladigan to’lovlarga aytiladi. qo’shimcha ish haqi mehnat to’g’risidagi qonunchilikda ko’zda to’tilgan bo’lib, ularga ta’til vaqtida to’lanadigan haq, davlat va jamoa topshiriklarini bajarish vaqtiga to’lanadigan haq, onalarning bolalarni emizish davri uchun to’lanadigan haq va boshqalar kiradi.

Asosiy ish haqi qo’shimcha ish haqi bilan birgalikda ish haqi fondini tashkil etadi. Unga rahbar, muhandis texnik xodimlarga va xizmatchilarga moddiy rag’batlantirish fondidan to’lanadigan mukofotlar, ixtiro tashabbuskorlik va takomillashtirish uchun to’lanadigan mukofotlar, podyomniylar (yo’l puli), sutkalik pullar, talabalarga beriladigan stipendiyalar kirmaydi.

Mehnatga to’lanadigan haqni to’g’ri belgilash maqsadida tarif tizimi qo’llaniladi.

Tarif tizimi uch qismdan iborat: tarif stavkasi, tarif setkasi, tarif-malaka bildirgichi.

Tarif stavkasi deb vaqt birligi (soat, kun, oy) uchun to’lanadigan ish haqiga aytiladi. Ishchilarning tarif stavkasi ularning malakasi, mehnat sharoiti, haq to’lash shakli hamda sanoat tarmoklari bo’yicha markazlashtirilgan ravishda differentsiatsiya qilingan bo’ladi.

Ishchilarning tarif stavkasi 1- razryadli ishchilar uchun kun yoki soat bilan, krlgan razryadli ishchilar uchun esa tegishli koeffitsient bilan belgilanadi. Boshqa yuqori razryaddagi ishchilarning ish haqini aniklash uchun ularga belgilangan koeffitsientni 1- razryad ishchisining tarif stavkasiga ko’paytirish kerak.
Bir xo’jalik yurituvchi sub’ektning ichida ishning og’ir-engilligiga qarab 1- razryadli ishchi uchun har xil ish haki belgilangan bo’lishi mumkin.

Tarif setkasi mehnatga haq to’lashda malakani hisobga olish, ya’ni har xil malakali ishchilarning ish haqida bo’lgan tafovutni belgilashda qo’llaniladi. Tarif setkasida razryadlar ro’yxati va har bir razryadga tegishli koeffitsient keltirilgan bo’ladi. Tarif koeffitsienta ma’lum razryadning stavkasi 1- razryadningstavkasidan ortiqligini ko’rsatadi. 1- razryadga 1 ga teng bo’lgan koeffitsient belgilanadi, krlgan razryadlarniki esa mehnatning malakasiga qarpab oshib boradi. Sanoat xo’jalik yurituvchi sub’ektlarida hozir asosan 6 razryadli tarif setkasi qo’llaniladi.

Tarif-malaka bildirgichi deb sanoatning ma’lum tarmog’ida bajariladigan ishlar turi va shu ishlarni bajarishda ishchilarning oldiga qo’yiladigan talablar ro’yxatiga aytiladi. U barcha tarif tuzimining asosi bo’lib sanoat tarmoklari bo’yicha tuziladi.