Mavzu: Mehnat va ish haqi bo’yicha hisob-kitoblarning mazmuni va ularni hisobga olishning vazifalari Reja: Mehnat va ish haqini hisobga olish vazifalari, xo’jalik yurituvchi sub’ektning shaxsiy tarkibi va turkumlanishi

Mehnatga to’lanadigan ish haqining vaqtbay shakli

Vaqtbay ish haqi shaklining mohiyati shundan iboratki, unda ish haqi ishlab chiqarilgan mahsulotning miqdori va sifatidan qat’i nazar, xodimlarning malakasiga, ishlagan vaqtiga qarab haq to’lanadi. Ish haqining vaqtbay shakli rejalashtirish va hisobga olish juda qiyin bo’lgan yoki ish vaqtining xarajatlanishi ishlab chiqarish texnikasi tomonidan yuqori darajada reglamentga solinadigan ishlar va uchastkalarda hamda ishchilarni ishbay shakliga o’tkazish maqsadga muvofiq bo’lmagan joylarda qo’llaniladi. Bunday ishchilarga, masalan, texnika nazorati bo’limining ishchilari, mahsulot saralovchilar, ba’zi bir sozlash, tuzatish ishlarini bajaradigan va shu kabilar kiradi.

Vaqtbay ish haqi ikki xil bo’ladi: oddiy vaqtbay ish haqi va vaqtbay mukofot ish haqi.

Oddiy vaqtbay ish haqi turida ish haqining miqdori ishlangan vaqt, soatli tarif bo’yicha ishhaqi yoki belgilangan lavzimli maoshga bog’liq bo’ladi. Bunday ish haqining summasi ishlangan soatlarning sonini bir soatli tarif bo’yicha ish haqiga yoki ishlangan kunlarning sonini ma’lum lavozim uchun belgilangan maoshning bir kunlik summasiga ko’paytirish yo’li bilan topiladi.

Ish haqining vaqtbay-mukofot shaklida ishlangan vaqt uchun to’langan ish

haqidan tashqari yana vaqtbay ish haqiga nisbatan mutloq summada yoki foiz bilan

belgilangan mukofot ham to’lanadi. Bunday mukofotlar ishlab chiqarishning miqdor va sifat ko’rsatkichlari uchun to’lanadi. Ishchilarga to’lanadigan mukofotning bu turi ish haqi fondining bir qismini tashkil etadi. Chunki ular mukofotlashning doimiy amaldagi qoidasiga ko’ra to’lanib, xo’jalik yurituvchi sub’ekt moddiy rag’batlantirish fondining mahsulot tannarxiga kiritiladigan qismi hisobidan tashkil topadi.

Muhandis-texnik xodimlar, xizmatchilar va kichik xizmatchi xodimlarga bir oylik lavozimli maosh belgilanadi. Bunday maoshni belgilashda mazkur lavozimdagi ishning murakkabligi, hajmi, uning uchun javobgarlik va boshqa shart-sharoitlar hisobga olinadi.

Mehnatga haq to’lash xarajatlarini hisobga olish bo’yicha amaldagi „Xarajatlar tarkibi to’g’risida"gi Nizomning 1.2 va 2.1 moddalarida ushbu xarajat turlarini qaysi birini tannarxga olib borish yoki davr xarajati sifatida qaysi xarajatlar olib borish tartibi ko’rsatib berilgan.

1.2. Ishlab chiqarishga aloqador mehnatga haq to’lash xarajatlari. Ishlab chiqarishga aloqador mehnatga haq to’lash xarajatlari tarkibiga kundagi moddalar kiritiladi.

1.2.1. Amaldagi bajarilgan ish uchun yozilgan ishlab chiqarishga aloqador ish haqi, bu xo’jalik yurituvchi sub’ektda qabul qilingan mehnatga haq to’lashning shakllari va tizimlariga muvofiq ishbay narxlaridan tarif stavkalari va lavozim maoshlaridan kelib chiqqan holda hisoblab chiqariladi.

1.2.2. Ishlar vaxta usulila tashkil etilganda, ish vaqti jamlama usulida hisobga olib borilganda va qonunlarda nazarda to’tilgan boshqa hollarda belgilangan ish vaqtidan ortiq ishlaganligi munosabati bilan ishchi, xizmatchilarga beriladigan dam olish kunlari uchun to’lanadigan haq.

1.2.3. Mehnat haqini o’rniga maxsulot berish.

1.2.4. Tushum nizomlari bo’yicha rag’batlantiruvchi to’lovlar, jumladan ishlab

chiqarishdagi natijalar uchun mukofotlar, kasb maxorati uchun tarif stavkalari va

maoshlariga ustamalar, amaldagi qonunlarga binoan ishlab chiqarishdagi xodimlarga belgili muddat xizmat qilganm uchun bir marotaba beriladigan mukofotlar.

1.2.5. Ish rejimi va mehnat sharoitlari bilan bogliq bo’lgan qoplov tarzidagi to’lovlar, xususan kunda ishlaganlik, ish vaqtidan tashqari ishlaganlik, dam olish va bayram kunlari ishlamaganlik, ko’p smenali tartibda ishlaganlik, bir yo’la ogir, zararli mehyaat sharoitida ishlaganlik uchun ustamalar, holda tarif va maoshlarga qo’shimcha haqlar.

1.2.6. Amaldagi qonunlarga muvofiq navbatdagi va qo’shimcha mehnat ta’tillariga, o’smirlarning imtiyozli soatlariga, onalarning bolasini boqish uchun ishida bo’ladigan tanaffuslariga, tibbiy ko’riklardan o’tish, davlat oldidagi burchlarini ado etish bilan bog’liq bo’lgan vaqtga to’lanadigan haqlar.

1.2.7. Ishchi va xizmatchilarga qisman ish haqi to’lanadigan zaruriy mehnat

ta’tillari va boshqalar.