Mavzu: Microsoft Access dasturida hisobotlar yaratish. Reja

Nazorat savollari
1. Ma‟lumotlar ombori deganda nimani tushunasiz?
2. Ma‟lumotlar ombori tuzishning asosiy usullari haqida ma‟lumot bering.
3. Jadvalni yarating va uni guruhingiz haqidagi ma‟lumotlar bilan to„ldiring.
4. MBda maydon va yozuv tushunchasi nimani anglatadi?

Mavzu: SQL tili haqida umumiy tushunchalar
Reja:
1. SQL haqida tushuncha
2. SQL Server da avtorizatsiya va autentifikatsiya
3. Foydalanuvchiga aloqasi bo‘lmagan sxemalar
Ma'lumotlar bazasi dunyosi tobora yagona bo‘lib bormoqda. Bu jarayon har xil
kompyuter muxitlarida faoliyat ko‘rsatuvchi axborot tizimlarini yaratishda
qo‘llanuvchi yagona standart til yaratishni talab qildi. Standart til bir komandalar
to‘plamini bilgan foydalanuvchilarga ularni shaxsiy kompyuter tarmoq ishchi
stantsiyasi yoki katta EXM da ishlashlaridan qat'iy nazar ma'lumotni yaratish,
izlash va uzatishga imkon beradi.
SQL (Structured Query Language, odatda "sikvel" deyiladi) ma'nosi
Tarkiblangan so‘rovlar tili. Bu relyatsion ma'lumotlar bazalarida ishlashga imkon
beradigan tildir. Bu til ifodalarining xususiyati shundan iboratki ular ma'lumotlarni
qayta ishlash protseduralariga emas natijalariga yo‘naltirilgandir. SQL o‘zi
ma'lumotlar qaerda joylashgani, qanday indekslar va hatto amallarning eng effektiv
ketma ketligini qo‘llash kerakligini aniqlaydi; bu detallarni ma'lumotlar bazasiga
so‘rovlarda ko‘rsatish kerak emas.
SQL tilining o‘zi IBM kompaniyasida MBBT DB2 yaratish jarayonida ishlab
chiqilgan va keng ko‘lamda RISC protsessorli mashinalarda UNIX tizimlar
asosida, hamda meynfreymlarda, superkompyuterlar asosida qurilgan katta
hisoblash tizimlarida qo‘llanilgan.
Shu bilan birga mustaqil bo‘lmasdan PL/SQL, va Transact-SQL kabi ichki
dasturlash tillariga inkapsulyatsiya qilinadi. 1986 yilda, ANSI (American National
Standart Institute) SQL tilining rasmiy standartini ishlab chiqdi, 1992 yil bu
standart kengaytirildi. Butun til 30 ga yaqin operatorlarga ega bo‘lib, ba'zi
versiyalarida sal ko‘proq, ba'zilarida sal kamroq. Har qanday MB har xil
ob'ektlarga ega, ya'ni jadvallar, protseduralar, funktsiyalar, tasavvurlar, ketma
ketliklar va xokazo.
"Klient-Server" texnologiyasiga ko‘ra, foydalanuvchi EXM (Klient) lar
so‘rovlari maxsus ma'lumotlar serverlarida (Server) qayta ishlanadi, foydalanuvchi
EXM larga faqat so‘rovni qayta ishlash natijalari qaytariladi.
Tabiiyki Server bilan muloqot qilish uchun yagona til kerak va bunday til
sifatida SQL tanlandi. Shuning uchun hamma zamonaviy relyatsion MBBT
versiyalari (DB2, Oracle, Ingres, Informix, Sybase, Progress, Rdb) va hattoki
norelyatsion MBBT versiyalari (masalan, Adabas) "Klient_Server" texnologiyasi
va SQL tilidan foydalanadilar.
SQL tilida Ma'lumotlarni jadval ko‘rinishda tasvirlashga yo‘naltirilgan
amallar kontseptsiyasini ko‘p bo‘lmagan (30 dan kam) ifodalardan iborat kompakt
til yaratishga imkon berdi.
Ikki xil SQL mavjud: Interaktiv joylashtirilgan. Ko‘p hollarda ikkala forma
bir xil ishlaydi, lekin ikki xil foydalaniladi: Interaktiv SQL ma'lumotlar bazasi
o‘zida faoliyat ko‘rsatadi va buyurtmachi foydalanishi uchun chiqish hosil qilish
uchun ishlatiladi. SQL bu formasida, siz komanda kiritsangiz, u darov bajariladi,
va siz darxol natijani(agar u mavjud bo‘lsa) ko‘rishingiz mumkin. Joylashtirilgan
SQL boshqa tilda yaratilgan dasturga joylashtirilgan SQL komandalardan iborat.
SQL Interaktiv, va joylashtirilgan formalarida ko‘p sonli guruhlar yoki sub
bo‘limlar mavjud. Ular ANSI tomonidan e'tiborga olingan va kontseptual darajada
foydali, lekin ko‘pchilik SQL dasturlar ularni aloxida qayta ishlamaydi, shuning
uchun ular aslida SQL komandalarining funktsional kategoriyalaridir.
* DDL ( Ma'lumotlarni Ta'riflash Tili ) - ANSI da Sxemani ta'riflash tili,
ob'ektlarni ( jadvallar, indekslar, tasavvurlar va xokazo) yaratuvchi komandalardan
iborat.
* DML (Ma'lumotlarni O‘zgartirish Tili) - bu ixtiyoriy daqiqada jadvallarda
qanday qiymatlar saqlanishini aniqlovchi
komandalar majmuasidir.
* DCD (Ma'lumotlarni Boshqarish Tili) foydalanuvchiga ma'lum ob'ektlar ustida
ma'lum ta'sir o‘tkazishga ruxsat berish yoki bermaslikni aniqlovchi vositalardan
iborat.
SQL Standarti ANSI (Amerikanskim Natsionalnim Institutom Standartov)
tomonidan aniqlangan va hozirda ISO (Mejdunarodnoy Organizatsiey po
Standartizatsii) tomonidan qabul qilingan. Lekin kommertsial ma'lumotlar bazalari
dasturlari ANSI ni ogohlantirmasdan SQL ni kengaytiradilar, Ya'ni foydali
hisoblagan har xil xossalar qo‘shadilar.
Kundalik hayotimizda barchamiz ma’lumotlar bazasidan foydalanamiz va
ular turli xil shaklda saqlanadi. Axborot texnologiyalarining rivojlanishi,
ma’lumotlar bazalarini kompyuter xotirasida saqlash, uni shakllantirish va undan
foydalanish imkonini berdi. Ayniqsa, kompyuter tarmoqlarining yaratilishi
ma’lumotlar bazalaridan ko‘pchilikning tarmoq orqali foydalanishiga yo‘l ochib
berdi. Ma’lumotlar bazalari bilan ishlashni tashkil qilish uchun maxsus dasturlar
majmuasi, ya’ni ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) ishlatiladi.
Hozirgi kunda ma’lumotlar bazalarining ko‘pchiligi relyatsion modelga asoslanib
qurilmoqda. O‘z navbatida bu modelga asoslangan MS Access, MS SQL Server,
Oracle, PostgreSQL singari MBBT lari eng ko‘p ishlatiladi. Ular bir-biridan
imkoniyatlari va himoyalanish darajasi bilan farq qiladi.