Mavzu: milliy iqtisodiyotni agrar sektoridagi islohotlarning ustuvor yo‘nalishlari mundarija

I-BOB. MILLIY IQTISODIYOTNI AGRAR SEKTORIDA IQTISODIY MUNOSABATLARNING TAVSIFI VA ULARNI ISLOH QILISH ZARURLIGI
1.1. Agrar munosabatlar va va ularning bozor tizimidagi xususiyatlari.
O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlaridan biri bo‘lib, mamlakat yalpi ichki mahsulotining 28 foizdan ortig‘ini, bandlikning qariyb 28 foizini ta’minlab, ijtimoiy ahamiyatga ega mahsulotlar – aholi uchun oziq-ovqat, sanoat uchun xom ashyo ishlab chiqaradi. Respublikamizning paxta tozalash, to‘qimachilik, yengil, oziq-ovqat, kimyo sanoati kabi ko‘plab tarmoqlarining rivojlanish istiqbollari, iqtisodiy va moliyaviy ahvoli, bu butun sanoat salohiyatining yarmiga yaqini bevosita qishloq xo‘jaligiga bog‘liq. Ko‘pgina tadqiqotchilar ushbu sohaning rivojlanishi va uning umuman ijtimoiy-iqtisodiy o‘sishga ta’siri muhimligini ta’kidlaydilar. Masalan, FAO tadqiqotchilari qishloq xo‘jaligidagi o‘sish iqtisodiyotning boshqa sohalariga qaraganda ko‘proq qashshoqlikni kamaytiradi, degan xulosaga kelishdi. multiplikator rolini o'ynaydi. Ushbu hisobot qishloq xo'jaligidagi iqtisodiy o'sishning har bir foizi umumiy qashshoqlik darajasining 1,5 foizga qisqarishiga teng ekanligini aniqladi.
Jahon qishloq xo'jaligi bozor sharoitlariga tobora ko'proq qaram bo'lib bormoqda, holbuki ilgari u asosan protektsionistik siyosat ta'sirida rivojlangan. Shu tariqa, hozirda rivojlanayotgan mamlakatlar ushbu mamlakatlarda oziq-ovqatga bo‘lgan talab ortib borayotganligi, ishlab chiqarishni ko‘paytirish salohiyati va ko‘plab jahon bozorlarida qiyosiy ustunliklarni hisobga olgan holda sarmoyadan foydalanish va iqtisodiy foyda olish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Shunga ko‘ra, qishloq xo‘jaligini barqaror rivojlantirish va modernizatsiya qilish mamlakatimizning har qanday makroiqtisodiy rivojlanish strategiyasining iqtisodiy o‘sish va aholi farovonligini oshirishga qaratilgan asosiy ustuvor yo‘nalishi hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasida mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq mamlakatimizning oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan qishloq xo‘jaligini rivojlantirish bo‘yicha puxta o‘ylangan strategiya izchil amalga oshirilmoqda. 1991-2016 yillarda qishloq xo'jaligi sohasidagi davlat siyosatining asosiy muhim yo'nalishlari quyidagilardan iborat edi:
- ekin maydonlari tarkibini o'zgartirish, g'alla ekinlari foydasiga paxta ekinlarini deyarli 2 barobar qisqartirish. Natijada avvallari g‘allaga bo‘lgan ehtiyojning 80% dan ortig‘ini chetdan keltirgan O‘zbekiston g‘alla mustaqilligiga erishdi;
- davlat va jamoa qishloq xo'jaligi korxonalarini tugatish va zamonaviy agrotexnologiyalar asosida mehnat unumdorligining o'sishini ta'minlaydigan fermer xo'jaliklarini tashkil etish;
- agrar tarmoq tarmoqlarini diversifikatsiya qilish, kartoshkachilik, uzumchilik, asalarichilik, parrandachilik va baliqchilikni rivojlantirish;
- qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini imtiyozli kreditlash tizimini kengaytirish;
- fermer va dehqon xo‘jaliklariga texnik xizmat ko‘rsatish tizimini yaratish, shuningdek ularning ehtiyojlari uchun zarur moddiy-texnika resurslari (yoqilg‘i-moylash materiallari, kimyoviy o‘g‘itlar, o‘simliklarni biologik va kimyoviy himoya qilish vositalari, urug‘lik) bilan ta’minlash;
- qishloq xo'jaligi mahsulotlarini saqlash va tashish, shuningdek uni sanoatda qayta ishlashning logistika tizimini shakllantirish.
Biroq 2016 yil oxiriga kelib qishloq xo‘jaligini yanada rivojlantirish xavf ostida qoldi, chunki o‘sishning avvalgi manbalari o‘z-o‘zidan tugab, mahsulot eksportida monopoliya, eksport narxlarini tartibga solish kabi qator to‘siqlarga duch keldi. , qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini davlat buyurtmasi boʻyicha qishloq xoʻjaligi ishlab chiqaruvchilari uchun nohaq narxlarda sotib olish.narxlar va h.k.Sh.M.Mirziyoyev Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti etib saylanganidan soʻng, umuman iqtisodiyotni ham, iqtisodiyotni ham erkinlashtirish boʻyicha islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshira boshladi. ayniqsa, qishloq xo'jaligi sohasi.
2017-yilda O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida yangi yo‘nalish – klaster tizimi paydo bo‘ldi. Turli yo‘nalishdagi klasterlar rivojlanmoqda: paxta-to‘qimachilik, bog‘dorchilik, urug‘chilik, boshoqli, go‘sht-sutchilik va boshqalar. Klasterlarni yaratishdan asosiy maqsad tayyor mahsulot ishlab chiqarishning barcha jarayonlarini birlashtiruvchi yagona zanjirni shakllantirishdan iborat. qayta ishlash va yakuniy mahsulotni ishlab chiqarish uchun xom ashyo. Albatta, ta’kidlash joizki, mazkur tizim endigina yo‘lga qo‘yilmoqda va zanjirning ayrim bo‘g‘inlarida muammolar mavjud, ammo uni yanada rivojlantirish istiqbollari O‘zbekiston qishloq xo‘jaligining ishlab chiqarish salohiyatidan maksimal darajada samarali foydalanish imkonini beradi.
Shuningdek, 2017-yildan boshlab fermer xo‘jaliklarini ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklariga aylantirish jarayonlari faol amalga oshirila boshlandi .
Koʻp tarmoqli fermer xoʻjaligi qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini yetishtirish bilan bir qatorda qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini qayta ishlash, saqlash va sotish, sanoat ishlab chiqarishi, ishlarni bajarish, xizmatlar koʻrsatish va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa faoliyat turlari bilan shugʻullanuvchi fermer xoʻjaligidir.Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarining tashkil etilishi qishloqlarda barqaror ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni ta’minlash, respublika bozorlarini zarur iste’mol tovarlari va xizmatlar bilan boyitishning asosiy omilidir. Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini keng ko‘lamda rivojlantirish asosida o‘tkir ijtimoiy muammo – aholining doimiy bandligini ta’minlash masalasini qisman hal qilish mumkin. 2021 yil oxiriga qadar barcha fermer xo‘jaliklari ko‘p profilli tizimga o‘tishi kerak.
2019-yilda “2020-2030-yillarda O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirish strategiyasi” tasdiqlandi., bu quyidagi strategik ustuvor yo'nalishlarni qamrab oladi: aholining oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash; qulay agrobiznes iqlimi va qiymat zanjirlarini yaratish; sohani boshqarishda davlatning rolini pasaytirish va investitsiya jozibadorligini oshirish; tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va atrof-muhitni muhofaza qilishni ta'minlash; zamonaviy davlat boshqaruvi tizimlarini rivojlantirish; sohani qo‘llab-quvvatlash uchun davlat xarajatlarini bosqichma-bosqich diversifikatsiya qilish; ilm-fan, ta’lim, qishloq xo‘jaligida axborot va konsalting xizmatlari tizimini rivojlantirish; qishloqni rivojlantirish; tarmoq statistikasining shaffof tizimini ishlab chiqish. Uning doirasida 2030 yilgacha quyidagi asosiy ko‘rsatkichlarga erishish rejalashtirilgan:
1,1 million gektar qishloq xo‘jaligi yerlarini o‘zlashtirish, 535,6 ming gektar lalmi, yaylov va boshqa yerlardan foydalanish samaradorligini oshirish;

•