mavzu. Milliy xisobchilik va makroiqtisodiy ko’rsatkichlar tasnifi

Yalpi milliy mahsulot (YaMM)

• ma’lum vaqt davomida, masalan, bir yilda yaratilgan va bevosita iste’molchilarga borib yetadigan barcha tayyor mahsulot va ko‘rsatilgan xizmatlarning bozor narxidagi qiymatidir.

Yalpi ichki mahsulot (YaIM)
YaMM va YaIM o‘rtasidagi tarkibiy nisbatlar
Xorijiy
korxonalar
mahsuloti
Chet ellardagi
milliy
korxonalar
mahsuloti
Milliy
korxonalar
mahsuloti
10 trln. so‘m
6 trln. so‘m
50 trln. so‘m
Mamlakat ichidagi ishlab chiqarish
М1
М3
М2
YaIM
YaMM
YaIM=10+50=60
YaMM=50+6=56
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari.
Manba. O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi ma’lumotlari
O’zbekiston Respublikasida YaIM ishlab chiqarish tarkibi
Manba: Surxondaryo viloyat statistika boshqarmasi ma’lumotlari (www.surxonstat.uz)
3. Yalpi ichki mahsulotni hisoblash usullari.
Milliy hisoblar tizimi (MHT)

• bu barcha asosiy iqtisodiy jarayonlarni, takror ishlab chiqarish sharoitlari, jarayonlari va natijalarini tavsiflovchi o‘zaro bog‘liq makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar, tasniflar va guruhlar tizimi.

MHT BMT tomonidan e’lon qilingan «Milliy hisoblar va yordamchi jadvallar tizimi» nomli hujjat asosida xalqaro statistikada standart tizim sifatida 1953-yildan boshlab qo‘llanila boshladi. Shu davrdan (1953-yildan) buyon to bugungi kungacha MHT to‘rt marta o‘zgartirilib, takomillashtirildi. Lekin u hali ham takomillashtirishga muhtoj. Hozirgi davrda dunyoning 100 dan ortiq mamlakatlarida, shu jumladan O‘zbekistonda mazkur tizimning takomillashtirilgan shakli qo’llanilmoqda.
O‘zbekiston 1993-yildan boshlab MHTdan foydalana boshladi.
1.

• ishlab chiqarish usuli;

2.

• xarajatlar usuli;

3.

• daromadlar usuli.

MHT asosida YaIM 3 xil usulda aniqlanadi:
Har uchala usul bilan hisoblangan YaIM ko‘rsatkichi hajmi statistik xatolar istisno etilganda o‘zaro teng bo‘lishi lozim.

• bunda YaIM barcha qo’shilgan qiymatlar yig’indisi sifatida aniqlanadi:
• YaIM = QQ

Ishlab chiqarish usuli

• bunda YaIM barcha qo’shilgan qiymatlar yig’indisi sifatida aniqlanadi:
• YaIM = QQ

Ishlab chiqarish usuli
Bunda milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlari bo‘yicha yaratilgan qo‘shilgan qiymatlar yig‘indisi hisoblab chiqiladi. Qo‘shilgan qiymatni aniqlash jami ijtimoiy mahsulotdan oraliq mahsulotlar va xomashyo, yoqilg‘i, materiallar qiymatini chegirish orqali amalga oshiriladi.

• bunda yakuniy iste’molchilarning xarajatlari yig’indisi sifatida aniqlanadi:
• YaIM = C + I + G + Xn
• bu yerda C - uy xo‘jaliklarining iste’mol xarajatlari, I - yalpi ichki xususiy investitsiya xarajatlari, G - tovar va xizmatlarning davlat xaridi, Xn - sof eksport

Xarajatlar usuli
Bunda mazkur yilda ishlab chiqarilgan barcha mahsulot (xizmat)lar hajmini sotib olishga qilingan hamma sarflar qo‘shib chiqiladi. Milliy iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan pirovard mahsulotlarni mamlakat ichida xo‘jalikning uchta sub’ekti – uy xo‘jaliklari, davlat, tadbirkorlar hamda tashqaridan chet ellik iste’molchilar sotib olishi mumkin.

• bunda YaIM barcha yakuniy iste’molchilarning daromadlari yig’indisi sifatida aniqlanadi.

Daromadlar usuli