Mavzu: mis boyitmasining ratsional tarkibini aniqlash

4-AMALIY ISH
MAVZU: MIS BOYITMASINING RATSIONAL TARKIBINI ANIQLASH
Ratsional tarkibi hisoblanayotgan mis boyitmasining kimyoviy tarkibi quyidagicha,%: Cu - 17; Fe - 34; S - 36; Zn - 6; SiO₂ - 4; Al₂O₃ - 1 va boshqa elementlar - 2. Asosiy minerallarga xalkopirit CuFeS₂, pirit FeS₂, pirrotin Fe₇S₈, sfalerit ZnS, silikatlar va boshqalar kiradi (bu yerda pirrotin monoklin formasida ishtirok etadi deb belgilaymiz).
Hisob-kitoblarni 100 kg shixta uchun olib boramiz.
Dastavval sfaleritdagi oltingugurt miqdorini topamiz:

X₁ (S) = 32  5 : 65 = 2,45 kg

Bundan kelib

chiqib, hammasi bo‘lib sfaleritning umumiy miqdori:
(ZnS) = 6 + 2,45 = 8,45 kg

bo‘ladi. Xalkopiritdagi temir va oltingugurt miqdorini hisoblaymiz:

oltingugurt miqdori mis miqdoriga, ya’ni 17 kg ga teng,
temir miqdori esa

X₂ (Fe) = 56  17 : 64 = 14,9 kg

Xalkopiritning umumiy miqdori:

(CuFeS₂) = 17 + 14,9 + 17 = 48,9 kg ga teng.

Oltingugurt va temirning qoldiq miqdorini topamiz:

(S) = 36 - 17 - 2,45 = 16,55 kg;

(Fe) = 34 - 14,9 = 19,1 kg.

Piritdagi temir miqdorini X₃ kg va pirrotindagi miqdori 19,1-X₃ kg deb belgilaymiz. Piritdagi bog‘langan oltingugurt miqdori X₃  64 : 56, pirrotindagi oltingugurtning miqdori esa

(19,1 - X₃)  (32  8) : (56  7) kg.

Ularning umumiy summasi oltingugurtning butun qoldig‘iga teng:
X₃  64 : 56 + (19,1 - X₃)  (32  8) : (56  7) = 16,54 kg
Tenglamani yechib, X₃=8,3 kg ekanligini topamiz. Bu yerdan piritdagi oltingugurt miqdorini topamiz:

(S) = 64  8,3 : 56 = 9,5 kg.

Piritni umumiy miqdori esa 8,3 + 9,5 = 17,8 kg ga teng.
Pirrotindagi temir miqdori G‘e = 19,1 - X₃ = 19,15 - 8,3 = 10,8 kg, oltingugurt miqdori esa S = 256  10,8 : 392 = 7,05 kg ga teng. Bundan kelib chiqib, pirrotinning umumiy miqdori 10,8 + 7,05 = 17,85 kg bo‘ladi. Hisob-kitoblar natijasini 1-jadvalga kiritamiz.
1-jadval.
Mis boyitmasining ratsional tarkibi, %

Minerallarning nomlanishi	Cu	Fe	S	Zn	Boshqalar	Hammasi
Xalkopirit	17	14,9	17	-	-	48,9
Pirit	-	8,3	9,5	-	-	17,8
Pirrotin	-	10,8	7,05	-	-	17,85
Sfalerit	-	-	2,45	6	-	8,45
Boshqalar	-	-	-	-	7	7
Jami	17	34	36	6	7	100