Mavzu: Moliyaviy natijalar toʻgʻrisidagi hisobot tavsifi va uning qoʻllanilishi va kamchiliklari Reja: Kirish

Hisobot va moliyaviy hisobotni ayrim belgilari bo’yicha taqqoslash
1-jadval

№	Тaqqoslash belgilari	Hisobot	Moliyaviy hisobot
1	Foydalanuvchilarga mo’ljallanganligiga qarab	Ichki va yuqori organlar	Тashqi foydalanuvchilar
2	Тijorat sirini fosh qilish bo’yicha	Fosh qiladi	Fosh qilmaydi
3	Reja ko’rsatkichlariga bog’liq	Reja ko’rsatkichlariga bog’liq	Bog’liq emas.
4	Hisobotni tuzishda foydalaniladigan manbalari bo’yicha	Buxgalteriya hisobi, statistik va tezkor hisob ma’lumotlari	Moliyaviy hisob ma’lumotlari
5	Shakli bo’yicha	Хalq xo’jaligi tarmoqlari va mulkchilik shakli bo’yicha har xil	Barcha xo’jalik yurituvchi su’yektlar uchun bir xil

1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, hisobot va moliyaviy hisobot shaklan va mazmunan, foydalanuvchilar, tijorat sirini mujassam qilishi, foydalaniladigan manbalari va reja ko’rsatkichlariga bog’liqligi nuqtai nazaridan bir-biridan farq qiladi. Buning sababi markazlashtirilgan rejali iqtisodiyot sharoitida uning talablari asosida tuzilgan bo’lsa, moliyaviy hisobot bozor iqtisodiyoti amal qilayotgan sharoitda vujudga kelgan.

Iqtisodiy adabiyotlarni o’rganish «hisobot» va «moliyaviy hisobot» tushunchalariga berilgan ta’riflarda ham tub farqlarning mavjuddigini ko’rsatdi, hamda ushbu ta’riflar ularning iqtisodiy mazmunini ochib beradi.
Ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, «hisobot» tushunchasiga berilgan ta’rifda asosan buxgalteriya hisobi va uning natijaviy ko’rsatkichlarini aks ettiruvchi hisobotning markazlashtirilgan rejali iqtisodiyot sharoitidagi vazifalaridan kelib chiqqan holda yondoshilgan. Ushbu ta’riflarda buxgalteriya hisobi va hisobotiga qo’yilgan talablar va ularning o’ziga xos tamoyillariga asoslanilgan.
«Moliyaviy hisobot» tushunchasi bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqqan holda, shuningdek uning asosiy vazifalaridan kelib chiqqan holda yoritilgan.
«Hisobot» va «Moliyaviy hisobot» tushunchalariga ta’rif berishda har bir muallif uning qaysidir jihati va tomonlarini asos qilib olgan va unga tayangan holda ta’rifni shakllantirgan. Ammo «Hisobot» tushunchasi yoritilganda asosan rejani bajarilishiga e’tibor qaratilgan bo’lsa, «moliyaviy hisobot» tushunchasiga ta’rif berishda esa bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy hisobot ko’rsatkichlarining ahamiyati asos qilib olingan.
Iqtisodiy adabiyotlarda moliyaviy hisobotga berilgan ta’riflar uning mazmunini to’la ochib bera olmagan. Fikrimizcha moliyaviy hisobotga quyidagicha ta’rif berish mumkin: «Moliyaviy hisobot har bir mamlakatda qabul qilingan tartib-qoidalar asosida buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini umumlashtirish natijasida su’yektning mol-mulki, mablag’lari, majburiyatlari, kapital, daromaddari, xarajatlari, foydasi (zarari)ning umumiy qiymati hamda ularning tarkibi to’g’risidagi, shuningdek, foydalanuvchilar uchun zarur boshqa iqtisodiy ko’rsatkichlarni o’zida mujassam qilgan maxsus hisobot shakllarining yig’indisidir». Chunki, har bir mamlakatda xo’jalik yurituvchi su’yektlarning moliyaviy hisobot shakllari va ularning ko’rsatkichlari belgilab qo’yiladi.
Bizning mamlakatimizda «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonunga muvofiq moliyaviy hisobotda quyidagi axborotlar bo’lishi lozim:
-investitsiya qarorlari va kreditlar berish to’g’risida qarorlar qabul qilishda kerak bo’ladigan axborot;
-su’yektning bo’lajak pul oqimlarini baholashda foydali axborot;
-su’yektga berilgan resurslar, majburiyatlar va ulardagi o’zgarishlar to’g’risida axborot.
Yuqoridagi axborotlardan tashqari, moliyaviy hisobotda batafsilroq ma’lumotlar ham beriladi. 1-BHMA «Hisob siyosati va moliyaviy hisobot»ga asosan, moliyaviy hisobot foydalanuvchilarga pul mablag’lari harakati oqimini taxmin qilishga yordam beradigan, korxonaning mulki va ixtiyoridagi resurslari to’g’risida quyidagi ma’lumotlarni o’z ichiga olishi zarur:
-korxonaning nazorati ostida bo’lgan aktivlar haqida;
-korxonaning passivlari haqida;
-korxonaning taqsimlanmagan daromadi, korxonaning bir davrdan boshqa davrga o’tishdagi iqtisodiy imkoniyatilari va majburiyatlaridagi o’zgarishlar haqida;
-pul mablag’larining harakati haqida.
Ushbu ma’lumotlar moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar uchun xo’jalik yurituvchi su’yekt faoliyati to’g’risida batafsilroq va to’la axborot olish imkonini beradi. Moliyaviy hisobot ma’lumotlari hisobot davri tugagandan keyingi sanaga shakllantiriladi va unga qo’shimcha ma’lumotlar, izohlar va tushuntirishlar berilishini talab qilinadi.
Shunday qilib, moliyaviy hisobot xo’jalik yurituvchi su’yektning faoliyati to’g’risidagi asosiy ko’rsatkichlarni o’zida mujassamlashtiradi. Uning ko’rsatkichlari unda su’yektning tijorat sirini fosh qiluvchi ma’lumotlar mavjud emas. Shu bilan birgalikda moliyaviy hisobot uning ko’rsatkichlarini o’rganuvchilarning axborotlarga bo’lgan barcha talab va ehtiyojlarini to’la qondirish imkoniyatiga ham ega emas.