Mavzu: Monologik matnda mazmun izchilligi va ohang

Matn tahlili va tahriri. 
Badiiy tahlil - matn tahlilining murakkab turlaridan bo‘lib, unda xilma-xil vazifalar bajariladi. 
Chunki bu tahlildan kuzatiladigan maqsad asarning xususiyatlarini o‘rganishdir. 
Badiiy matnda kishilarning munosabatlar doirasida bir-biri bilan bog‘langan kishilar hayotining 
ma’lum davridagi voqealari tasvirlanadi. Bu voqealarda davrning siyosiy ijtimoiy, madaniy va 
ahloqiy hayoti o‘z aksini topadi. 
Matnning adabiy tahlilida quyidagi maslalarga alohida e’tibor berilishi lozim: 
1. Badiiy matn tahlilida tasvirlangan voqelik va shu voqelikka yozuvchining munosabati 
aniqlanadi. Masalan: Alisher Navoiyning "Farhod va Shirin" dostonida olijanob fazilatlarini 
ulug‘lash, adolat va xalqparvarlik, do‘stlik 
va qahramonlik
, muhabbat erkinligi va unga 
sadoqati asarni g‘oyaviy mazmunini tashkil qiladi. Asarda Xisrav, Yosumon kabi yovuz kuchlar 
bilan Farhod, Shirin, Mehnbonular o‘rtasidagi kurash ko‘rsatiladi. 
Shoir Farhod
, Mehnbonu, 
Shirinlarning barcha harakatlariga xayrixohlik bildiradi. Shohni adolatli bo‘lishiga undash 
g‘oyasini ilgari suradi. 

---

---

*
Tahlilda asarning mazmuniga ham shakliga ham e’tibor berish 
va mazmunning yetakchi rolini ta’kidlab o‘tish zarur. 
3. Asar tahlilida obrazlar asarning umumiy mazmuni bilan 
bog‘liq holda o‘rganiladi. 
4.Asar syujeti va kompozisiyasini o‘rganish ham adabiiy 
tahlilning asosiy vazifasidir. Badiiy asardagi mavzu, obraz, 
til, 
kompozisiya
, muayyan g‘oyani ifodalaydi. Mavzu va 
g‘oyaning aktualligi va xalqchiligi, mazmun va shaklning 
o‘zaro mosligi, obrazning tipikligi va xaqqoniyligi syujet va 
kompozisiyaning pishiqligi, badiiy tilning tasviriyligi va 
ekspressivligi adabiy tahlil jarayonida aniqlanadi. 
Matn tahlilida tahlilning yuqoridagi u yoki bu turidan 
foydalaniladi. Matnni sharhlash so‘z va so‘z shakllari badiiy 
tasvir vositlarining asar g‘oyaviy va estetik mazmunini 
oshirishdagi roli izohlanadi. Matnni sharhlashda lingvistik 
aspekt asosiy o‘rinni egallaydi. U traditsion adabiy 
tahlilda 
ham yetakchi sanaladi
, chunki u matnning estetik strukturasi 
va badiiy tasvir vositlarini o‘rganishga ko‘maklashadi. 
Badiiy matn murakkab va ko‘p qatlamdir. Uni tahlil qilishdan 
maqsad- ijodkor o‘ylagan ma’no va ichki kechinmalarni 
maksimum holda payqab olishdir. Ijodkorni o‘ylagan narsasi 
faqat badiiy asar orqali namoyon bo‘ladi. 

---

*
*
Monologik nutq — soʻzlovchining oʻziga qaratilgan, boshqa shaxsning tinglash va 
javob berishini eʼtiborda tutmaydigan nutq shakli. Ayrim dramatik asarlarda 
personajning Monologik nutqi tomoshabinga qaratilgan boʻladi. Monologik nutq 
nasriy asarlarda ham bor. Nazmda esa asosiy nutq shakllaridan biri hisoblanadi. 
Baʼzan Monologik nutqda asarning kulminatsion nuqtasi bayon etiladi. Monologik 
nutq uchun, odatda, tuzilish va mazmun jihatdan oʻzaro bogʻliq, oʻziga xos 
kompozitsion qurilishga va mantiqiy tugallikka ega boʻlgan matnning maʼlum 
boʻlagi xos boʻladi. Monologik nutq ogʻzaki (nutq bayon qilish) yoki yozma 
(publitsistika, memuarlar, kundaliklar) shaklida ifodalanishi mumkin. Monologik 
nutqning ogʻzaki shaklida ohang (intonatsiya) muhim oʻrin egallaydi, yozma 
Monologik nutqda esa ohang matnning sintaktik konstruk-siyasiga, mantiqiy urgʻu 
tushuvchi soʻzlarning joylashish oʻrniga bogʻliq. Monologik nutq notiqning asosiy 
nutqiy shakllaridan hisoblanadi; lingvo-stilistik usul boʻlib, bir qancha turlari 
mavjud. Mas, taʼsir qiluvchi (targʻib qiluvchi) Monologik nutq, dramatik 
Monologik nutq, lirik Monologik nutq, hikoya qiluvchi (axborot beru vch i) 
Monologik nutq Monologik nutqning ochiq nutq va ichki nutq kabi koʻrinishlari 
mavjud; ochiq Monologik nutqda personaj oʻz nutqini ovoz chiqarib bayon etadi; 
ichki Monologik nutqda monolog personajning ichki nutqi, oʻylari shaklida 
namoyon boʻladi. 

---

*
*
Arxiv uz 
*
Fayllar org 
*
MySlide 
*
Hozir org