Mavzu: Monopo‘listik birlashmalar shakllari ularning afzalliklari va ijtimoiy iqtisodiy oqibatlari kirish asosiy qism

Richard Pozdner esa monopolist monopol hokimiyatini ushlab qolish uchun qo‘shimcha keraksiz sarf-xarajatlar qilishini va bu harajatlar odatda iste’molchining zimmasiga tushishini, hamda natijada bu aholi daromadlarining kamayishiga olib kelishini aytib o‘tgan.

XULOSA

Ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar tizimini belgilaydigan, monopoliya va raqobat oʻrtasidagi munosabatni tavsiflovchi ilmiy iqtisodiy adabiyotlarni oʻrganish va tahlil qilish quyidagi xulosalarga asos beradi:

1) Raqobat - (lotincha concurrere - toʻqnashmoq) - mustaqil iqtisodiy sub'ektlarning cheklangan iqtisodiy resurslar uchun kurashi. Bu tovar ishlab chiqaruvchilar oʻrtasidagi tovarlarni ishlab chiqarish va sotish, eng yuqori foyda olish uchun eng yaxshi, iqtisodiy jihatdan qulay sharoitlar uchun raqobat;
2) mahsulotni farqlash darajasiga qarab raqobat bir hil, bir hil (farqlanmasdan) va heterojen, heterojen (farqlash bilan) ga boʻlinadi;
3) raqobat sohaga erkin kirib borish darajasini hisobga olgan holda ochiq, yopiq va yarim yopiq boʻlinadi;
4) Raqobatning uch turi mavjud: funktsional, oʻziga xos, ob'ektiv. Raqobat funktsiyalarining roʻyxati xilma-xil boʻlib, tartibga solish, tarqatish, innovatsiya, nazorat kabi funktsiyalarni ta'kidlash kerak;
5) raqobat mohiyati tovar ishlab chiqaruvchilarning kapital qoʻyilmalarning eng foydali yoʻnalishlari boʻyicha raqobatida, tayyor mahsulotlar bozorlarini, xomashyo manbalarini izlashda namoyon boʻladi;
6) Nomukammal raqobatbardosh bozorlarda, yuqori raqobatbardoshlikdan farqli oʻlaroq, sotuvchilar oʻz mahsulotlarini ishlab chiqarishni cheklash orqali narxlarini koʻtarishlari mumkin. Monopoliya - bu bitta sotuvchi mavjud boʻlgan va boshqalarga kirish imkoni boʻlmagan nomukammal raqobatning haddan tashqari holati;
7) Monopoliyalarning asosiy plyusi shundaki, ishlab chiqarish koʻlami xarajatlarni kamaytirishga va umuman resurslarni tejashga imkon beradi; monopolistik kompaniyalarning mahsulotlari yuqori sifatli boʻlib, bu ularga bozorda ustun mavqega ega boʻlishga imkon berdi.
Monopollashtirish ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga qaratilgan: himoyalangan bozorda faqat yirik firma tadqiqot va ishlanmalarni muvaffaqiyatli oʻtkazish uchun etarli mablag‘ga ega. Asosiy ahvolga tushgan narsa shundaki, monopolistlar narxlarni oshirib yuborishga va ishlab chiqarishni kam koʻrsatishga intilishadi; ular haddan tashqari koʻp foyda olishadi, ular tavakkal qilishni istamaydilar;
8) Monopoliyaning sof, sun'iy, qonuniy kabi turlari mavjud. Monopol korxonalarning vujudga kelishi ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi, yirik korxonaning kichik korxonaga nisbatan afzalliklarini anglashi bilan bog‘liq.