Mavzu: Mo’ynali hayvonlarni oziqlantirish va saqlash gigeyenasi Reja

Mavzu:Mo’ynali hayvonlarni oziqlantirish va saqlash gigeyenasi

Reja:
1. Mo’yna haqida ma’lumot

2. Quyonlarni saqlash va oziqlantirishda gigiyena talablari

3. Turli xil mo’ynali hayvonlarning bolalarini o’stirish gigiyenasi
4.Mo’ynali hayvonlarni saqlash va boqish gigiyenasi.

Moʻyna — moʻynali hayvonlar terisi. Suvsar, oq sichqon, sassiqkoʻzan, tiyin, tulki, tovushqon, norka, qunduz, ondatra, nutriya, sugʻur, yumronqoziq va boshqa moʻynasi qadrlanadi. Moʻynaning qishki va bahorgi xillari boʻladi. Sifati juni va terisiga karab belgilanadi. Junining asosiy xossalari: uzunligi, qalinligi, yoʻgʻonligi, elastikligi (mayinligi), rangi, yaltiroqligi, pishiqligi; terisining qalinligi, puxtaligi, tigʻizligi, oʻlchami, vazni, issiq oʻtkazuvchanligi va boshqa moʻyna terisi hamda junining xossalari hayvon tirik vaqtida, shuningdek, shilib olinganidan keyin ham oʻzgarishi mumkin. Hayvonning tirik vaqtidagi oʻzgarishlar iqlim, yil fasli, yashash muhiti, oziqlar va organizmning fiziologik holatiga bogʻliq. Mavsumiy oʻzgarishlarga qarab, I, II, III, baʼzan IV navlariga boʻlinadi. Qishki moʻyna I, kech kuzgisi II, erta kuzgisi va bahorgisi III hamda IV navlarga oʻtadi.
Terini dastlabki ishlash yogʻidan tozalash, eni-boʻyini tortib toʻgʻrilash va quritish, oshlash yoki maxsus reaktivlar bilan ishlab konservalashdan iborat. Koʻp qoʻllaniladigan konservalash usuli hech qanday kimyoviy modda ishlatmay, terini quritishdir. Bunda terilar ramalarga yoki yogʻochlarga tortib quritiladi. Qurigan teri namligi 16—18% boʻlishi kerak. Qalin terilar oshlanadi, keyin quritiladi. Terini hasharot (kuya va terixoʻr)lardan saqlash uchun teri hamda binoga xlorofosning 1% li eritmasi (1 m² ga 60—100 ml) sepiladi. Moʻyna sifati hayvonni soʻyish, terini shilish, dastlabki ishlov berish va uni saklash rejimiga ham bogʻliq.
Moʻyna sanoati — yengil sanoatning moʻynali hayvonlar va qoʻy terisini qayta ishlaydigan va turli moʻyna hamda poʻstin mahsulotlari ishlab chiqariladigan tarmogʻi. Oʻzbekistonda qadimdan moʻynadoʻzlik bilan shugʻullanadigan yakka hunarmandlar tulki, boʻri, boʻrsiq, quyon, suvsar terilari va oshlangan qoʻy terisidan poʻstin, telpak va boshqa buyumlar tikkanlar. XIX asrning oxiriga qadar Oʻzbekistonda moʻyna terilariga oddiy, xonaki usulda, asosan, kimyoviy moddalar qoʻllanilmay, oʻsimlik boʻyoqlari, mahalliy oshlovchi moddalar bilan ishlov berilgan. 20-asrning 20-yillar boshidan hunarmandlar artellarga birlashtirildi. Toshkent koʻn-moʻyna va Buxoro qorakoʻl teri zavodlari Moʻyna dagi yirik korxonalardir. Toshkent koʻnmoʻyna zavodi 1956-yil charmgalanteriya buyumlari kombinati nomi bilan tashkil qilingan. Ayollar va bolalar paltosi, bosh kiyimlar, astari moʻyna, avrasi gazlama boʻlgan buyumlar ishlab chiqaradi. Bu zavod Samarqand teri xom ashyosi zavodidan hamda respublika goʻsht kombinatlaridan keltiriladigan xom ashyodan foydalanadi. Buxoro qorakoʻl zavodida qorakoʻl terilariga ishlov beriladi. 1996-yildan Namanganda sunʼiy moʻyna fabrikasi (Oʻzbekiston-Germaniya qoʻshma korxonasi) ishga tushirildi. Keyinchalik moʻynali kiyim-kechak mahsulotlari ishlab chiqaradigan koʻplab sexlar va qoʻshma, kichik korxonalar ishga tushirildi. Oʻzbekiston qorakoʻl terilarining koʻpgina navlari jahon andozalariga mos va xalqaro bozorda yuqori baholanadi. "Oʻzbek qorakoʻli" kompaniyasi tarkibidagi xoʻjaliklar va korxonalar qorakoʻl teri yetishtirish, uni oshlash, qorakoʻldan tikilgan turli kiyimboshlar ishlab chiqarish va sotish bilan shugʻullanadi. Oʻzbekistonda 2002-yilda 685 ming (2000-yilda 743,5 ming) dona qorakoʻl teri tayyorlandi. Har yili 50 mingdan ortiq teri eksport qilinadi.
Respublikada moʻynali hayvonlar — ondatra, nutriya, qunduz kabi moʻynali hayvonlarni sanoat usulida boqish — darrandachilik yoʻlga qoʻyilgan. Ulardan olingan moʻynalardan ustki va bosh kiyimlar tikiladi
suvlari oqib kirmaydigan joylardan tanlanishi lozim. Ferma atrofi shamol esishidan saqlaydigan 2 m balandlikdagi devor bilan o’ralib daraxtlar ekiladi. Kirish - chiqish uchun bitta darvoza qilinib, dezobaryer jihozlanadi, dezomat qilinadi va veterinariya sanitariya kuzatuv punkti quriladi. Ferma hududida isitish qurilmasi, kanalizasiya, elektr tarmogi, vodoprovod bo’ladi. Quyonchilik fermasi aholi yashash joylaridan 300 m uzoqlikda, yirik ixtisoslashgan fermalar esa 1,5 km uzoqlikda quriladi.

Quyon asosan kataklarda boqilib, asosiy ish jarayonlarida mexanizasiyani keng joriy etish sohaning samaradorlik darajasini oshiradi. Quyonchilik fermalari 3 - 86 raqamli TLM buyicha qurilib, mo’ynachilik ilmiy tekshirish institutining tavsiyasiga asosan 2 qatorli kataklar qilinib, quyosh nurlari va yogin - sochindan saqlash uchun ayvon tagiga joylashtiriladi.

Quyonlar uchun qilingan kataklar uzunligi 120 - 140 sm, kengligi 65-70 sm bo’lib, katakning oldindan balandligi 55 sm, orqadan 40 sm qilinadi. Kataklar orasidan 120-140 sm kenglikda xizmat qilish yo’li qilinadi. Agar yosh quyonlar guruh holida ham kataklarda saqlanadi. Kataklar ichida osib qo’yilgan suv idishi bo’ladi. Quyonxona poli sim to’rdan yoki oraliq yorigi 2 sm bo’lgan panjaradan qilinadi.
Quyonchilik fermasida asosiy binolardan tashqari xizmatchilar, asbob-uskunalar uchun bino, ozuqa sexi, ozuqa ombori, so’yish va terini shilish, quritish xonasi bo’lishi lozim. Kasallangan quyonlar uchun izolyator bo’lib, u yerda quyonlarni alohida-alohida saqlash uchun kataklar bo’ladi. Kataklar doimo 10 % li issiq ishqor eritmasi yoki 1 % li formalin eritmasi bilan dezinfeksiya qilib turiladi. Kataklarni metaldan qilingan qismi olov yordamida zararsizlantiriladi.
Tugadigan ona quyonlar uchun kataklar mexanik tozalanib, dezinfeksiya qilib ichi moslashtiriladi. Katak ichiga uzunligi 50 sm, kengligi 40 sm va balandligi 25 sm lik yashikcha o’rnatilib ichiga to’shama solinadi. Yashikning bir devoridan diametri 25 sm lik teshikcha qo’yiladi. Yashikni ichiga sugorish va oziqlantirish idishlari o’rnatiladi. Quyonchilik xo’jaliklarida yozda katakchalar ochiq havoda o’rnatiladi. Qishda esa maxsus binolarga ko’chirilib, quyonxonada haroratni +3 +6⁰C da saqlash lozim.

Yosh quyonlar katagining pol yoriqlari 2 x 2 sm li zanglamaydigan sim to’rdan qilinib, har 6 - 7 kunda to’shamasi almashtirilib turiladi. Fermada o’sishdagi quyonlar guruh holida uzunligi - 2,5 m, kengligi – 1 m, oldidan balandligi 60 - 80 sm, va orqadan balandligi 30 - 50 sm bo’lgan kataklarda saqlanadi. Qo’zgatilmaydigan 1 - 2 o’rinli kataklar uzunligi 2 - 2,4 m, kengligi 60 - 75 sm, balandligi 50 sm qilib yogochdan yoki gishtdan qilinib yerdan 80 sm balandlikda o’rnatiladi. Ichki tomondan metall to’r bilan o’rab chiqiladi. Katta yoshdagii pat olish uchun mo’ljallangan quyonlar katakda 1 boshdan saqlanib, yosh quyonlar esa 3 - 4 boshdan yoki 14 - 15 boshdan poli sim to’r bilan qoplangan yopiq xonalarda saqlanadi.

Quyonlarni pati bir yilda 4 - 6 marta maxsus taroq bilan taraladi yoki qirqib olinadi. Patni uzunligi 6 sm dan kam bo’lsa quyonlar pati olinmaydi. Quyonlarni oziqlantirishda gigiyena talablari - Quyonlar ko’k o’t, ildizmevali ozuqalar va ularning poyalari, silos, shox, novda, poliz chiqindilari, daraxt tagiga tushgan mevalar, donli ozuqalar va boshqalar bilan oziqlantiriladi. Donli ozuqalardan suli, no’xat, soya hamda suli, kungaboqar, kanop kunjaralari berilsa yaxshi foydali hisoblanadi. Quyonlar rasioniga bugdoy kepagi, suyak-go’sht uni, baliq uni, omuxta yem, yogi olingan sut, qaragay, archa, lipa kabi daraxtlar shoxi ham qo’shiladi. Bugoz va emizadigan quyonlarga beriladigan ozuqalar sifatli, mogorlamagan, chirimagan va achimagan bo’lishi kerak. Ildizmevali ozuqalar tuprogi tozalanib, maydalab beriladi. Makkajo’xori, arpa, no’xat, kunjara va mineral moddalar eziladi. Agar ozuqa muzlagan bo’lsa pishirib beriladi. Har bir yangi beriladigan ozuqa oz - ozdan 5 - 7 kun davomida o’rgatib boriladi. Kunjara, shrot, hayvonot olamidan olinadigan ozuqalar, mineral moddalar, pishirilgan kartoshka, ivitilgan omuxta yem yoki kepak bilan aralashtirilib beriladi.
Qishki va bahorgi rasioniga vitaminlangan baliq yoglariga yosh quyonlarga 0,3-0,5 g, kattalariga 1-1,5 g, bugoziga 2-2,5 g va emizadigan ona quyonlarga 3-3,5 g kepakga qo’shib berib boriladi. Kuniga osh tuzidan yoshlariga 0,5-1 g va kattalariga 1-1,5 g beriladi. Quyonlarning tugishiga 20-30 kun qolganida qo’shimcha protein va mineral moddalarga boy ozuqalar berish boshlanadi. Bugoz quyonning qishki rasionida 60 g don, 15 g bugdoy kepagi, 10 g kunjara, 100 g pishirilgan kartoshka, 200 g sabzi, 150-170 g pichan bo’ladi, Yozgi rasionida esa 50 g don, 15-20 g no’xat va 700 grammgacha ko’k o’t beriladi.
Bugozlikning birinchi yarmida quyonlarga ko’proq dagal ozuqa va kamroq yem ozuqalar, ikkinchi yarmida esa aksincha berilishi zarur. Emizish davrida suvli va yem ozuqalar ko’p beriladi. Ona quyon tuqqandan keyin 20 kungacha 110-120 g har xil yemlar va 1 kg ko’k o’t, qish mavsumida esa 140 g don va 400-600 g silos va ildizmevali oziqalar hamda 150-200 g pichan beriladi.
Quyon bolalarini 20 - 45 kunligida har bir boshi hisobiga rasionga qo’shimcha 25 g dan yem, 70-100 g ko’k o’t, qish mavsumida esa 30 g yem, 30 g kartoshka yoki sabzi va 20 g pichan qo’shiladi. Bugoz va emizadigan quyonlar hamda yosh quyonlar kuniga 3 marta, boshqalari 2 marta oziqlantiriladi. Ozuqa tarqatishdan oldin oxurlari tozalanadi va yangi suv qo’yiladi. Shudring yoki yomgirda hullangan ozuqalar quritilib keyin beriladi.
Quyon bolalarini o’stirish gigiyenasi - Quyonlar isitilmaydigan yopiq binolarda tugdiriladi. Birinchi tugadigan quyonlarni pati yulinib, quyonchalar uchun qilingan uyalarga to’shaladi. Katta yoshdagi ona quyonlar buni o’zlari bajaradi. Quyonlar tuqqangacha va tuqqandan keyin doimo toza suv bilan ta’minlangan bo’lishi kerak. Agar suv yetishmasa mineral moddalar va vitamin bilan oziqlanishi bo’zilib, ular o’z bolalarini yeb qo’yadilar. Yangi tugilgan quyonchalar 40-90 g bo’lib, 6 - kunida 2 baravar, 1 oyligida esa 10 baravarga ortadi. Bunga sabab ona quyon sutida foydali moddalardan 15 % gacha oqsil, 10-20 % yog, 2% shakar va 2,5 % mineral moddalarni borligi hisoblanadi. Mana shunday sutni quyonchalarni 20 kunligigacha hyech qanday ozuqa bilan almashtirib bo’lmaydi.

Quyonchalar ko’r tugilib, ko’zi 10 - 11 kunligida ochiladi va 16 - 20 kunligida inidan chiqib oziqlanishni boshlaydi. Qish paytlari 1 bosh quyonchaga 10-20 g dan o’stirilgan don, antibiotiklardan biomisin yoki terramisindan 0,5 mg gacha beriladi. Antibiotiklar parchalanib ketmasligi uchun silosga yoki issiq oziqaga qo’shib berilmaydi. Quyonchalar 30 kunligida, nochorlari 40-50 kunligida onasidan ajratiladi. Agar quyon bolalari Soni ko’p bo’lsa yaxshi ona quyonga 8 - 9 bosh, yosh quyonlarga 5-6 bosh qoldirilib, qolganlari boshqa emizadigan quyonlarga o’tkaziladi. Ugay ona qabul qiladigan quyonchalar shu ona quyon pati bilan artilib, keyin boquvchi ona quyon chiqindilari o’rtasiga qo’yiladi. Quyonchalar va ugay bolalari yoshi orasidagi farq 3 - 4 kundan oshmasin.

Quyon go’shtini ko’paytirish uchun quyonchilikda broyler usuli ham qullaniladi. Bu usulda saqlaganda quyonchalar 56-60 kunligida tirik vazni 2 kg ga yetganda onasidan ajratiladi va jadal boqiladi. Ajratilagn quyonchalar 10 - 20 bosh, naslchilik xo’jaligida 3 - 4 boshdan kataklarda har biriga 0,12 va 0,17 m² hisobidan joy ajratilib saqlanadi. Erkak quyonlar bichilishi ham mumkin. Uch oyligida erkak quyonlar 1 boshdan, urgochilari 2 boshdan katakda qoldiriladi. Yosh quyonlarni yaxshi o’sishi uchun yoz paytlari har biriga 0,4 m² hisobidan yayratish maydoni qilinadi.

Mo’ynali hayvonlarni saqlash va boqish gigiyenasi - dunyoda 120 dan ortiq har xil mo’ynali hayvonlar bo’lib, shudan kumushrang qora tulki, zangori shimol tulkisi, sassiq ko’zan (norka), suv kalamushi (ondatra), nutriya, qunduz va boshqalar madaniy yo’llar bilan ko’paytirilmoqda. Ular uchun eng asosiy bino ayvon (shed) lar hisoblanib, usti ikki tomondan suv oqadigan ariqcha qilinib, pasti taxta bilan o’ralgan bo’ladi. Ayvon tagiga kataklar 2, 4 va 6 qatorli qilib qurilib, ko’pincha bir qavat joylashtiriladi. Kataklar oraligida 120 sm kenglikda xizmatchilar uchun yurish yo’li bo’ladi. Ayvon hayvonlarni qor – yomgirdan, quyosh nuri issigidan va mo’yna rangini o’zgarishdan saqlaydi. Quyonxonada kataklarni tozalash, ozuqa tarqatishda mexanizasiyani joriy qilish uchun qulay bo’ladi. Mo’ynali yirtqichlar uchun kataklar zanglamaydigan, mo’ynani buzmaydigan, diametri 2,2 mm li metall sim to’rdang qilinadi. Katak yonida ona yirtqichlar uchun uychalar qilinadi. Uychalar katak ichida yoki tashqarida ham qilinib, ularga maxsus teshik yoki egilgan yogoch truba orqali yo’l qilinadi.