Mavzu: mtt va oilada musiqa tarbiyasining maqsad va vazifalari. Fanning maqsadi,mohiyati va vazifalari. Musiqaning hayotdagi o’rni. Mttda va oilada bolalarni har tomonlana tarbiyalashda musiqa tarbiyasining maqsad va vazifalarini

Mavzu: Musiqada tovushni uzaytiruvchi belgilar va dinamik belgilar.
Dinamika (musiqada) - muayyan asarning nota yozuvida va bevosita uni ijro etishda tovushlar sadolanishi kuchi (baland-pastligi)ning oʻzgaruvchanligi; 2) shu oʻzgaruvchanlikni ifodalovchi belgilar majmui; 3) mazkur jarayonni oʻrganuvchi taʼlimot. D. musiqiy ifodaning muhim vositalaridan boʻlib, xalq va professional ijod va ijrochilikda qadimdan qoʻllanilib kelingan. D. atamasi ilk bor shveysar musiqa oʻqituvchisi X. Negeli tomonidan (1810) joriy etilgan degan taxmin bor. D.ning eng aniq, yaʼni kuchli, baland — forte, fortissimo; kuchsiz, past, sekin — piano, pianissimo (r, rr) va b. turlari qoʻllaniladi. Shu bilan birga, muayyan D.dan boshqasiga asta-sekin oʻtib boruvchi (sadoning kuchayishi — crescendo, sadoning pasayishi — diminuendo, va b.) turlari ham joriy etiladi. Ijodiy amaliyotda butun bir asarni muayyan D. xususiyatlariga izchil tayanib yaratish misollari uchrab turadi. Mas, O. Lassonit "Aks sado" xori "r"larning qarama-qarshiligiga, M. Ravelning "Bolero" simfonik manzarasi sadolanishining "rr"dan izchil kuchayishi, yaʼni D.ning asta-sekin orta borishi va crescendo orqali oʻz avjiga koʻtarilishiga asosla Musiqada tovushning balandligi, qattiqligi, tembri muhimdir.Musiqa tovushiningbaland yoki past holatda ijro etilishi kuyning ohang va yo’nalishiga qarab belgilanadi.
Ma’lumki, har bir cholg’u asbobi yoki kishi ovozi o’ziga xos tembrga ega bo’lib, ulardaeshitiladigan ma’lum bir baland-likdagi tovushlar o’zlarining rang-barangliklari bilanbir-biridan ajralib turadi.Har bir musiqiy tovush betakror o’ziga xos tembriga, yahnimusiqiy rangiga ega. Ovoz tembrlari xususiyatiga ko ‘ra mayin, jarangdor, nozik,yo’g’on, ingichka, bo’g’iq, yoqimli kabi his-tuyg’ularni ifoda etadi. Tembrlarningfarqlanishi har bir tovushga xos bo’lgan yuqori tonlarning tarkibiga, tabiiy aks sadolarga va ijro mahoratiga bog’liq.
Musiqaning ijrosida musiqiy bezaklarning o’rni ham kattadir. Musiqiy bezaklarkuyning asosiy tovushlarini bezatuvchi ohangdor figuralardir. Musiqiy bezaklargamusiqashunos olim V.Vaxromeev o’zining “Muzikaning elementar nazariyasi”kitobida shunday ta’rif bergan:“Muzika bezaklari o’lchovi o’zlaridan oldin keladigancho’zimlar yoki bezatuvchi tovush cho’zimiga teng keladi, shuning uchun ularningo’lchov hissalari mazkur taktning asosiy hissalari yig’indisiga qo’shilmaydi. Muzikabezaklarini asosiy tovushdan sekunda oralig’ida joylashadigan yordamchi tovushlarhosil qiladi.
Ular nota yozuvida maxsus belgilar yoki kichik shriftli notalar bilan ko’rsatiladi.
Musiqada quyidagi musiqiy bezaklar qo’llaniladi: forshlag, mordent, gruppetto vatrel va boshqalar. Bu musiqa bezaklari uzun yoki qisqa, asosiy yoki yordamchi tovushlar yordamida ijro etiladi. Ular notaning ust yoki quyi qismlariga yoziladi va o’qilishi orqali kuy ijro etiladi. Musiqiy bezaklar asosan sozandaga musiqa tovushlarini o’z o’rnida to’g’ri qo’llashi va notalarni to’g’ri anglab yetishi uchun muhim ahamiyatga egadir.
Xulosa o’rnida shuni aytish joizki, yoshlarni musiqa ijrochiligi san’ati bo’yicha tarbiyalashda o’zbek xalq cholg’ularining o’z o’rni bor. Bunda yoshlar o’zbek xalq cholg’ularining turlari, tarixi, yasalashi, cholg’ularning tuzilishi, qismlari, sozlanishi, diapozoni, tovush chiqarish madaniyati o’ng va chap qo’l harakati holati va qoidalari, ijrochilik uslublari, shtrixlar turini o’zlashtirish, applikatura,pozitsiya, sozandalik maktabi, cholg’u ijrochilar faoliyati, partitura bo’yicha cholg’ular joylashuvi va cholg’ularni saqlashni o’zlashtiradi. Har bir sozanda yoshlar xalq cholg’ularining rang-barangligini his qilishda dastlabki ijro malakalari, zarblari, temp,o’lchov, ritm, dinamika, ijro mahoratini oshirish uchun gamma, etyudlar, hamda kichik kuylar ijrosini egallashlari orqali o’z bilim va ko’nikmalarini hosil qiladilar. Bu esa o’zbek xalq kuy-qo’shiqlari va jahon klassik asarlari meroslari bilan tanishib, xalq cholg’ularinining rangbaranglidan foydalanish uchun ularning kelgusi faoliyatlarida muhim ahamiyat kasb etadi.


Mavzu: Musiqada tovush uzaytiruvchi belgilar. Uzaytiruvchi belgilarni joylashuvi. Uzaytiruvchi belgilarning tovushlarga ta’siri.Musiqiy dinamik belgilarining yozilishi va ma’nosi.Musiqiy dinamik belgilarining vazifasi. Musiqiy dinamik belgilarining musiqiy asardagi o’rni.
Kuy-ohang, qo‘shiqlar ijrosi yoqimli bo‘lishi yoki biror musiqiyobraz ta’sirini boyitib, tinglovchilarga eshittirish uchun musiqadadi nami k bel g i l ar qo‘ll ani l adi . Tovush qanday keng aytir il i s hiniko‘rsatuvchi, italyanchadan olingan bu belgilar nomlanishini vama’nosini butun dunyo xalqlari bir xil tushunadilar. Dinamik belgilarquyidagicha yoziladi va talaffuz qilinadi:

p (piano) –kuchsiz, ohista;
pp (pianissimo) – juda kuchsiz;
mp (metso piano) – kuchsizroq;
f (forte) – kuchli, qattiq;
ff (fortissimo) – juda kuchli;
mf (metse forte) – kuchliroq;
(krishchendo) – kuchaytirib borish, qisqa italyancha yozilishi – «cresc»;
(diminuendo) – kuchsizlantirib borish, qisqa italyanchayozilishi – «dim».
Ohanglar rang-barang chiqishi uchun bastakorlar quyidagi ayrimnotalar cho‘zimini «nuqtalar» va «ligalar» (notalarni ulovchi chiziqlar)yordamida uzaytiradi.
Nuqtalar(.) yordamida nota teng yarmiga uzayadi; yana-da tushunarli bo‘lishi uchun sonlar bilan ko‘rsatish ham mumkin:
w(4 chorak) — w.(6 chorak) = 4+2=6
h (2 chorak) — h. (3 chorak) = 2+ 1=3
q(1 chorak) — q.(3 nimchorak) = 1+0,5 = 1,5
L i g a yordamida esa nota cho‘zimini har qancha uzaytirsa bo‘ladi:
va hokazo.

Simfonik orkestrning zarbli cholg‘ular guruhida 20 dan ortiq butundunyoga tarqalgan urma-zarbli cholg‘ular ishlatilishi mumkin. Lekinlitavralar, baraban, tarelka kabi cholg‘ular hamisha ishlatiladi.Musiqa o‘zbekona yang rashi uchun O‘zbekiston bastakor larinog‘ora va doiralarni mohirona ishlatishlari qulog‘imizga singibketgan. Bu ohanglarda o‘zgacha zavq bor.

Musiqa san’atida janrlar ko‘pligini yaxshi bilasiz va sanab bera olasiz.
V o k a 1 - s i m f o n i k janrlari ham keng tarqalgan.
«Vokal-simfonik» deganda nimani tushunishimiz lozim?
«Vokal»– bu ashula aytishni anglatsa, «simfonik» degani – simfonik orkestr jo‘r bo‘lishini bildiradi. Ashulani yakkaxon ham, xorham aytishi mumkin. Bunday ko‘rinishda yaratilib, ijro etilayotganas ar l ar ni ng j anr l ar i ni ani q bel g i l ash mumki n. Bul ar v o k a ls i m f o n i k s y u i t a , p o e m a , q a s i d a , ka n t a t a yoki o r a t o r i y a larga ajratiladi.



Mavzu: Musiqada alteratsiya belgilari va ladlar. Musiqada alteratsiya belgilari,vazifalari va ularning yozilishi.Turg’un va noturg’un tovushlar. Lad. Ladning turlari. Major va minor ladlari.