Mavzu: Mustaqillik yillarida O’zbekiston iqtisodiyotining tarmoqlar tarkibidagi o’zgarishlar Reja: Kirish Asosiy qism

Mavzu: Mustaqillik yillarida O’zbekiston iqtisodiyotining tarmoqlar tarkibidagi o’zgarishlar

Reja:
Kirish
Asosiy qism
1. O‘zbekistonning Sovet Ittifoqidan mustaqillikka erishgandan so‘ng iqtisodiyoti va bozor tizimiga o‘tishi haqida umumiy ma’lumotlar.
2. Mustaqillikkacha O‘zbekiston iqtisodiyotiga umumiy nuqtai nazar
3. Mustaqillikning dastlabki yillarida amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar
4. Sanoat sektoridagi o'zgarishlar
Xulosa
Foydalangan adabiyotlar ro’yxati


Kirish
Markaziy Osiyodagi eng yirik va aholisi eng ko‘p davlatlaridan biri bo‘lgan O‘zbekiston 1991-yilda Sovet Ittifoqidan mustaqillikka erishdi. O‘shandan beri mamlakatda markazlashgan rejali iqtisodiyotdan bozorga yo‘naltirilgan iqtisodiyotga o‘tishga qaratilgan muhim iqtisodiy va siyosiy islohotlar amalga oshirildi. . Bozor iqtisodiyotiga o'tish an'anaviy ravishda qishloq xo'jaligi va xomashyo eksporti ustunlik qilgan O'zbekiston iqtisodiyoti tarkibida sezilarli o'zgarishlarga olib keldi. Ushbu kurs ishi mustaqillik yillarida O‘zbekiston iqtisodiyoti tarkibidagi o‘zgarishlarni o‘rganishga qaratilgan bo‘lib, alohida e’tiborni tortmoqda.
So‘nggi o‘ttiz yillikda O‘zbekistonda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va o‘z iqtisodiyotini paxta va tabiiy gazga tarixiy qaramlikdan xalos qilish maqsadida bir qator iqtisodiy islohotlar amalga oshirildi. 2017-yilda iqtisodiyotni liberallashtirish va tadbirkorlar uchun yanada qulay ishbilarmonlik muhitini yaratishga qaratilgan “Tuzilmaviy islohotlar dasturi”ning qabul qilingani eng muhim islohotlardan biri bo‘ldi.
Ushbu islohotlar samarasida O‘zbekistonda so‘nggi o‘n yil ichida o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati 5-6 foizni tashkil etgan holda barqaror iqtisodiy o‘sishni boshdan kechirdi. Mamlakat qashshoqlikni qisqartirish va ta’lim va sog‘liqni saqlash kabi ijtimoiy ko‘rsatkichlarni yaxshilash borasida ham muvaffaqiyatlarga erishdi.
Biroq, mamlakatning bozor iqtisodiyotiga o‘tish yo‘lidagi muammolar, jumladan, qonun ustuvorligini takomillashtirish, moliya sektorini mustahkamlash, davlat boshqaruvida shaffoflik va mas’uliyatni oshirishga ko‘maklashish zarurati saqlanib qolmoqda. COVID-19 pandemiyasi Oʻzbekiston iqtisodiyoti, xususan, turizm va xizmat koʻrsatish sohalari uchun ham jiddiy muammolarni keltirib chiqardi.
Umuman olganda, mustaqillik yillarida O‘zbekiston iqtisodiyoti tarkibida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berdi, biroq mamlakat o‘z iqtisodiy salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish uchun hali ko‘p ish qilishi kerak. Ushbu kurs ishi ushbu oʻzgarishlarni batafsilroq oʻrganish va ularning Oʻzbekiston iqtisodiyoti va jamiyatiga taʼsirini tahlil qilishga qaratilgan.

1.Albatta! O‘zbekistonda 1991-yilda Sovet Ittifoqidan mustaqillikka erishgandan so‘ng markazlashgan rejali iqtisodiyotdan bozorga yo‘naltirilgan iqtisodiyotga o‘tishga qaratilgan muhim iqtisodiy va siyosiy islohotlar amalga oshirildi. O‘tish davri xususiylashtirish, davlat boshqaruvini bekor qilish va xususiy tadbirkorlikni rag‘batlantirishga o‘tish bilan belgilandi.
Mustaqillikka erishgan dastlabki yillarda O‘zbekiston giperinflyatsiya, asosiy tovarlar va xizmatlar taqchilligi, sanoat ishlab chiqarishining pasayishi bilan kurashdi. Biroq, 1990-yillarning oxirlarida hukumat tomonidan amalga oshirilgan bir qator iqtisodiy islohotlar tufayli mamlakatning iqtisodiy ahvoli yaxshilana boshladi.
1996 yilda qabul qilingan “Korxonalar to‘g‘risida”gi qonunning qabul qilinishi eng muhim islohotlardan biri bo‘lib, u xususiy korxonalar tashkil etish va davlat korxonalarini xususiylashtirish imkonini berdi. Hukumat 1994 yilda davlat mulkini sotishni osonlashtirish maqsadida Toshkentda fond birjasini ham tashkil etdi.
Yana bir muhim islohot 1996 yilda iqtisodiyotni erkinlashtirish va yanada qulay ishbilarmonlik muhitini yaratishga qaratilgan “Iqtisodiy islohotlarning milliy dasturi”ning qabul qilinishi bo‘ldi. Dastur tadbirkorlikni ro‘yxatdan o‘tkazish tartib-taomillarini soddalashtirish, soliqlarni kamaytirish va kredit olish imkoniyatini yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlarni o‘z ichiga olgan.
Ushbu islohotlar natijasida O‘zbekistonda 1990-yillarning oxiri va 2000-yillarning boshida jadal iqtisodiy o‘sish davri kuzatildi, YaIMning yillik o‘sish sur’atlari o‘rtacha 8 foiz atrofida bo‘ldi. Mamlakatning iqtisodiy o'sishi asosan uning tabiiy resurslar sektori, xususan, paxta va tabiiy gaz hisobiga ta'minlandi.
Biroq 2008-yilda jahon moliyaviy inqirozi natijasida O‘zbekiston iqtisodiyoti qiyinchiliklarga duch keldi, bu esa uning eksportiga bo‘lgan talabning pasayishiga va kredit bozorlarining keskinlashuviga olib keldi. Bunga javoban hukumat iqtisodiyotni barqarorlashtirishga qaratilgan qator chora-tadbirlarni amalga oshirdi, jumladan, milliy valyutaning qadrsizlanishi va import tariflarini joriy qildi.
Bunday qiyinchiliklarga qaramay, O‘zbekiston bozor iqtisodiyotiga o‘tish yo‘lida izchil islohotlarni amalga oshirib, ishbilarmonlik muhitini yaxshilash, xorijiy sarmoyalarni jalb etish va iqtisodiyotni tabiiy resurslarga bog‘liqlikdan uzoqlashtirishga qaratilgan islohotlarni davom ettirmoqda.
Yuqorida aytib o‘tilgan islohotlardan tashqari, O‘zbekistonda moliya sektorini modernizatsiya qilish va kredit olish imkoniyatini yaxshilash bo‘yicha ham qator chora-tadbirlar amalga oshirildi. Bu chora-tadbirlar orasida markaziy bankni tashkil etish, foiz stavkalarini liberallashtirish, kredit reestrini joriy etish kiradi.
Shuningdek, hukumat tomonidan xorijiy investitsiyalarni rag‘batlantirishga qaratilgan qator chora-tadbirlar, jumladan, maxsus iqtisodiy zonalar tashkil etish va xorijiy investorlarga soliq imtiyozlari va boshqa imtiyozlarni nazarda tutuvchi investitsiya to‘g‘risidagi qonunlar qabul qilindi. Natijada 2000-yillarda O‘zbekistonga xorijiy investitsiyalar sezilarli darajada oshdi, asosiy sarmoyalar tog‘-kon sanoati, telekommunikatsiya va transport kabi sohalarga kiritildi.
Biroq, O‘zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o‘tishi muammosiz bo‘lgani yo‘q. Mamlakat korruptsiya, shaffoflikning yo'qligi, qonun ustuvorligining zaifligi kabi iqtisodiy rivojlanishga to'sqinlik qilgan va xorijiy sarmoyalarni to'xtatgan muammolarga duch keldi.
Bundan tashqari, O'zbekiston iqtisodiyoti tabiiy resurslarga, xususan, paxta va tabiiy gazga qattiq bog'liqligicha qolmoqda. Natijada, mamlakat iqtisodiy o'sishi tovar narxlari va talabning o'zgarishiga zaif bo'ldi.
Ushbu vazifalarni hal qilish uchun O‘zbekiston hukumati iqtisodiy islohotlarni, jumladan, boshqaruv tizimini takomillashtirish va qonun ustuvorligini mustahkamlash bo‘yicha chora-tadbirlarni, shuningdek, iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, innovatsiyalar va tadbirkorlikni rivojlantirish tashabbuslarini amalga oshirishni davom ettirdi.

2. Albatta! 1991-yilda Sovet Ittifoqidan mustaqillikka erishgunga qadar Oʻzbekiston iqtisodiyoti markazlashgan rejali sovet iqtisodiy tizimiga kuchli integratsiyalashgan edi. Natijada iqtisodiyot og‘ir sanoat va qishloq xo‘jaligiga yo‘naltirilganligi, xususiy tadbirkorlikning cheklanganligi va bozor rag‘batlarining yo‘qligi bilan ajralib turdi.
Sovet hokimiyati davrida Oʻzbekiston paxtaning asosiy ishlab chiqaruvchisi boʻlib, mamlakat eksportining salmoqli qismini paxta yetishtirardi. Hukumat shuningdek, tog‘-kon sanoati, energetika va transport kabi boshqa tarmoqlarni rivojlantirishga ham katta mablag‘ ajratdi.
Biroq sovet iqtisodiy modeli samarasizlik, byurokratiya, innovatsiya va tadbirkorlikni rag‘batlantirishning yo‘qligi bilan ajralib turardi. Natijada O‘zbekiston iqtisodiyoti unumdorlikning pastligi, yomon infratuzilma va zamonaviy texnologiyalardan foydalanish imkoniyati cheklanganligi kabi qator muammolarga duch keldi.
Bundan tashqari, Sovet iqtisodiy tizimi ko'p tarmoqli va raqobatbardosh xususiy sektorni rivojlantirishga imkon bermadi, bu esa iqtisodiy o'sish va rivojlanishni cheklaydi.
Umuman olganda, mustaqillikka qadar O‘zbekiston iqtisodiyoti asosan sovet tuzumiga tayangan va barqaror iqtisodiy o‘sish va rivojlanish uchun zarur bo‘lgan rag‘bat va institutlarga ega emas edi.
Sovet hokimiyati davrida, , sanoat rivojlanishining past darajasi va asosan agrar iqtisodiyoti bilan. Og'ir sanoatga katta miqdorda sarmoya kiritilishiga qaramay, mamlakat iqtisodiy faoliyatining asosiy qismi qishloq xo'jaligiga, xususan, Sovet hukumati tomonidan katta miqdorda subsidiyalangan paxta yetishtirishga qaratilgan edi.
Oqibatda O‘zbekiston iqtisodi ham savdo, ham moliyaviy ko‘mak borasida Sovet Ittifoqiga qattiq qaram bo‘lib qoldi. Respublika Sovet markaziy hukumatidan uning iqtisodiy rivojlanishini moliyalashtirish va ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishga yordam beradigan katta transfertlarni oldi.
Biroq sovet xo‘jalik tizimi O‘zbekiston uchun ham bir qancha qiyinchiliklar tug‘dirdi. Markazlashtirilgan rejalashtirish tizimi ko'pincha egiluvchan va samarasiz bo'lib, bu, ayniqsa, qishloq joylarida asosiy tovarlar va xizmatlarning tanqisligiga olib keldi. Bozor rag‘batlarining yo‘qligi ham innovatsiyalar va tadbirkorlikka to‘sqinlik qilib, iqtisodiy o‘sish imkoniyatlarini cheklab qo‘ydi.
Qolaversa, 1991 yilda Sovet Ittifoqining parchalanishi O'zbekiston iqtisodiyotiga katta ta'sir ko'rsatdi. Respublika savdo va moliyaviy oqimlarda katta uzilishlarga, shuningdek, sanoat ishlab chiqarishining qisqarishiga va inflyatsiyaning keskin o'sishiga duch keldi.
O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng bozor iqtisodiyotiga o‘tishga qaratilgan iqtisodiy islohotlarni amalga oshira boshladi. Biroq sovet tuzumi merosi, jumladan, bozor institutlarining yo‘qligi va boshqaruvning zaifligi mamlakat iqtisodiy taraqqiyoti uchun qiyinchiliklar tug‘diraverdi.
Sovet davrida Oʻzbekiston xomashyo va sanoat mahsulotlari, jumladan, paxta, gaz, metall ishlab chiqaruvchi yirik davlat edi. Paxta yetishtirish ayniqsa muhim edi, chunki u mamlakat eksportining salmoqli qismini tashkil etar va butun sovet iqtisodiyotida asosiy rol oʻynadi.
Biroq, xomashyo ishlab chiqarish va og'ir sanoatga e'tibor boshqa tarmoqlar, masalan, engil sanoat va xizmat ko'rsatish sohalari hisobidan amalga oshirildi. Natijada O‘zbekiston iqtisodiyoti bu sohalarda nisbatan rivojlanmagan edi, bu esa uning diversifikatsiya va o‘sish imkoniyatlarini cheklab qo‘ydi.
Bundan tashqari, Sovet iqtisodiy tizimi ko'pincha qarorlar qabul qilish va resurslarni taqsimlashda sekin va moslashuvchan bo'lmagan markazlashtirilgan yondashuvga tayangan. Bu O‘zbekistonning o‘zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarga javob berishini va paydo bo‘layotgan imkoniyatlardan foydalanishni qiyinlashtirdi.
Bunday qiyinchiliklarga qaramay, O‘zbekiston iqtisodiyoti sovet davrida, xususan, Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda ma’lum darajada o‘sishga erishdi.

3. . O'zbekiston 1991 yil 31 avgustda o'z mustaqilligini e`lon qildi va o'zining chinakam yangi taraqqiyot davrini boshladi. Respublikamizning siyosiy mustaqillikka erishuvi, mamlakatimiz iqtisodiy hayotida ham keskin o'zgarishlar bo’lishiga sabab bo’ldi. Mustaqillikka erishilgan dastlabki kunlardan boshlab, bir tomonlama rivojlanishga qaratilgan planli iqtisodiyotdan voz kechib, bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyat qurish yo’liga o'tildi.
Bizga ma`lumki mamlakatimiz iqtisodiyoti ko’p tarmoqli hududiy ishlab chiqarish majmuidan iborat bo’lib, uning poydevorini ixtisoslashgan tarmoqlar tashkil etadi. Yoqilg’i, mashinasozlik, rangli va qora metallurgiya, kimyo, yengil va oziq-ovqat sanoati kabilar ana shunday makroiqtisodiy tarmoqlar turlariga kiradi.
O'zbekiston O'rta Osiyo davlatlari orasida iqtisodiy taraqqiyot uchun zarur bo’lgan imkoniyatlar mavjudligi jihatidan ajralib turadi. Eng avvalo tabiiy geografik sharoitning qulayligi zaminimizda Mendeleev davriy jadvalining deyarli barcha elementlarining topilganligi, serunum yerlarimiz borligi va ayniqsa xalqimizning mehnatsevarligi milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini rivoj topishiga olib kelgan.
Respublika iqtisodiyoti o'zining ma`lum tarixiga ega. Sobiq Ittifoq mavjudligida hayotning barcha jabhalari markaz tomonidan "tartibga" solinib turilar edi. Har qanday katta-kichik masalalar markaz aralashuvisiz bajarish mushkil edi. Qator asosiy boyliklarimiz, jumladan, oltin, paxta kabilarning taqdiri markaz ixtiyorida edi.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishuvi tufayli yuqorida aytib o'tilgan kamchilik-nuqsonlarni tugatish borasida muhim chora-tadbirlar amalga oshirildi. Hayotimizning barcha jabhalarida, shu jumladan iqtisodiyotda katta ijobiy o'zgarishlar ro’y berdi.
Respublikamizda bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos modeli shakllantirildi. Ushbu modelning eng asosiy tomonlari mamlakatimiz Prezidenti asarlari va farmonlarida, davlat tomonidan qabul qilingan qonunlar, hukumat qarorlarida o'z aksini topgan.
I.A.Karimov tomonidan olg’a surilgan besh tamoyil o'z mohiyatiga ko’ra katta o'rin tutadi. Bu tamoyillar iqtisodiyotning siyosatdan ustivorligi; davlatning bosh islohotchi bo’lishi; hayotning barcha sohalarida qonunning ustuvorligi; kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirilishning zarurligi; bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o'tishdan iboratdir. Mazkur tamoyillar davlatimiz va iqtisodiyot tarmoqlari taraqqiyotining negizini tashkil etadi. Ularni hayotga tadbiq qila borish tufayli turli jabhalarda, shu jumladan iqtisodiy rivojlanish borasida sezilarli ijobiy natijalar qo’lga kiritilmoqda. Sanoat va qishloq xo’jalik tarmoqlari rivoj topmoqda.
Bozor iqtisodiyoti talablari Respublikada o'rta va kichik biznes faoliyati, tadbirkorlik, ishbilarmonlik keng tus olmoqda, mulkchilikning turli shakllari vujudga kelmoqda, ishlab chiqarishda davlat tasarufidagi faoliyatlar doirasi toraya borib nodavlat sohasi keng rivojlanmoqda.
Endilikda mamlakat iqtisodiy salohiyatida turli xil mulkchilik formalari shakllanmoqda. Xo’jalik yurituvchi sub`ektlar tarzida faoliyat ko’rsatayotgan ushbu korxonalarning soni yil sayin ortib bormoqda. 2001 yilda respublika hududida 99,8 ming o'rta va kichik biznes korxonalari mavjud bo’lib, ularning ko’pchiligi Toshkent shahri (15,3 %), Samarqand (10,2 %), Toshkent (8,5 %), Farg`ona (8,5 %) va Andijon (8,2 %) viloyatlarida joylashgan. Xo’jalik yurituvchi sub`yektlarning mulkchilik va tashkiliy-huquqiy shakllari tarkibida davlat korxonalari 11,2, jamoa korxonalari 40,3, xususiy korxonalar 45,1, qo’shma va chet el korxonalari 1,9 foizni egallaydi.
Davlat tasarrufidan chiqarilgan va xususiylashtirilgan korxonalarning ko’pchiligi qurilish (35,7 %), sog`liqni saqlash (14,9 %), sanoat (10,4 %) hamda qishloq xo’jaligi (8,9 %), savdo (8,4 %) sohalariga to’g`ri keladi. O'zbekiston iqtisodiyoti tubdan isloh qilinishi bilan uning yetakchi tarmoqlarida, bir tomondan, yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmida keskin o'zgarishlar kuzatilmoqda, ikkinchi tomondan esa, yil sayin davlat sektorining hissasi nodavlat sektoriga nisbatan tushib borishi kuzatilmoqda.

4. 100 ga yaqin qonuniy qonun hujjatlari qabul qilingan. Iqtisodiy islohot, tadbirkorlik va chet el investitsiyalari bo‘yicha Prezident huzurida maxsus Idoralararo kengash tuzildi.
Bozor munosabatlariga o‘tishning mulkiy shartlaridan biri mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish amalga oshirildi. Bu bilan davlat monopoliyasi tugatilib, ma’muriy boshqaruvbozlik tizimi buzildi va bozor iqtisodiyotiga asos solindi, xususiy mulkdorlarning keng shakllantirildi va sarmoya olindi, ishlab chiqarishni yaxshilash orqali aholining turmush darajasi yaxshilana boshladi.
Mulkni xususiylashtirish va ko‘p ukladli iqtisodni kuzatish yo O‘zbekistonda o‘ziga xos‘l bilan amalga oshirildi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishdagi maqsad: 1. Davlat monopoliyasini tugatib ma’muriybozlik tizimiga barham berish va bozor iqtisodiyotiga asos solish; 2. Xususiy mulkdorlarning kengni kuzatish; 3. Xorijiy sarmoyadorlarga keng yo‘l ochish, ishlab chiqarishni nazorat qilish va aholining turmush tarzini yuksaltirishdan iborat.
1992-1993-yillar xususiylashtirishning birinchi bosqichida “Kichik xususiylashtirish” amalga oshirildi. Buning uchun asosan mayishiy xizmat va savdo yordami, transport va qurilishning kichik yordami, davlat sanoat va mahsulot qayta ishlagan mulk shaklini oʻzgartirdi. Bular mulkning ijarasi, jamoa va aksiyadorlik shakliga aylantirildi. Uy-joylar keng miqyosda xususiylashtirilib, aholining ayrim qismiga tekin, boshqa qismiga esa arzon narxda xususiy mulk qilib beriladi.
yilgi davrda agrar sohada ham amalga oshirildi. qishloq xo‘jaligida 770 kolxoz va davlat xo‘jaliklari xususiylashtirildi, jamoa va ijara xo‘jaliklariga aylantirildi. Lekin qishloqda bu jarayon sekin va qiyinchliklarni bartaraf etishdan to‘g‘ri keldi. I.A.Karimov ta’kidlaganidek, agrardagi byurokratik soha boshqaruv har xil to‘siqlari qishloqda islohotning borishiga xalaqit berardi. Mulk davlatning tasarrufidan chiqarish jarayonining birinchi bosqichidagi eng muhim shakldorlar sinfining mulkiga mulki, xususiylashtirish mexanizmining ishlab chiqilishi, iqtisodiy rivojlanishiga nisbatan kishilar psixologiyasi va munosabatining o‘zlashtirish bo‘ldi. Mustaqillik yillari yuz bergan tub o‘zgarishlardan biri mamlakatda ikki yo‘l bilan mulkdorlar sinfi shakllana boshladi. boshqa, kichik va xususiy tadbirkorlikni keng rivojlantirish, pul mablag'larini omonat banklariga qo'yish, qimmatli qog'ozlarga korxona yo'li bilan. Iqtisodiy erkin erkin bo‘lgan mulkdor “o‘z boyligini ko‘paytirishdan manfaatdor bo‘libgina qolmay, balki butun mamlakatni boyitishga ham qodir bo‘ladi”-deydi Prezident Islom Karimov.
Davlat mulkini xususiylashtirishning yanvar oyida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 1994 yil 21 yildagi “Iqtisodiy taraqqiyotni yanada chuqurlashtirish, xususiy mulkni himoya qilish va tadbirkorlikni rivojlantirishning chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori asosida olib borildi. Bu davrda ochiq shakldagi aksiyadorlik jamiyat qurilishi, ochiq aksiyasining chiqarish, auksion (kim oshdi savdosi) orqali davlat mulkini sotish, qimmat qog‘ozlarni chiqarish va xususiylashtirishni yoppasiga olib chiqish uchun sharoit yaratish.
Aloqa, transport geologiya resurslarini rejalashtirish‘i-energetika komplekslari xususiylashtirilmadi. Ayrim sohalarda-kimyo, oltin qazish, paxta tozalash, tog‘-kon sanoatida 51% aksiya davlat ixtiyorida qoladigan bo‘ldi.
1994-yil oxirigacha 54.00 korxona mulk shaklini oʻzgartirdi. ishtirok, 34%-xususiy, 48% aksiyadorlik, 16%-jamoa, 1% ijara xo‘jaligiga aylandi. Iqtisodiy muammolarning borishi, uning to‘rt yil respublikasi fevraldagi Oliy majlis muvaffaqiyatlari va muammolari IV sessiyasi (1995-yil dekabrda) va Vazirlar mahkamasining majlisida (1996-yil), Prezident I.A. Karimovning nutqlarida keng yoritildi.
1995-yil mamlakatning barcha sohalarini isloh qilishda tub burilish yili bo‘ldi. Eng muhimi islohiy jarayonlarga kishilarimizning ishonchi ortdi. Ishlab chiqarish jarayoni keskin to‘xtadi, jamiyatimizda iqtisodiy-ijtimoiy va siyosiy iqtisodiy yuz berdi. Moliyaviy vaziyat o‘nglanib, inflyatsiyani 1994-yilga nisbatan uch barobarga erishildi. Narxning o‘sishi yil boshidan 16,9 foizni tashkil etgan bo‘lsa, yil boshidan 2,2 foizni tashkil qildi. Valyuta bozorida joriy yilda o‘tgan yilga nisbatan 11 marta ko‘p, ya’ni 1,3 mlrd dollar sotildi.
Ichki yalpi mahsulot 1995-yilda 1994-yilning darajasiga nisbatan 96 foiz o‘rniga 98,8 foizni tashkil qildi. Ishlab chiqarish milliy daromad 98,5 foizga yetdi. Sanoat ishlab chiqarish hajmi shu yili o‘tgan yilga nisbatan 100, 2 foizga teng bo‘ldi.
Respublikada kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va rivojlantirishni ta’minlovchiiy huquqiy asos. Amal qonunchilik hujjatlarida, Respublikaning farmonlarida, xususiy tadbirkorlikdan soliq olish, undagi prezidentlik yordam ko‘rsatish, moddiy-texnika va xom ashyo resurslari bilan ta’minlash.
Ana shu sa’yi yil xo‘jaligi 1995-yilda o‘rtasida Respublika xalq‘ xo‘jaligida 3077 kichik korxona va kooperativ, 20115 xususiy korxona ishlab chiqarish turdi. 15600 fermer xo‘jaligi tashkil etildi, ularga 200 ming gektarga yaqin yer biriktirib berilgan bo‘lib, 67,5 ming kishi mehnat qilmoqda. Fermer xo‘jaliklarining tasarrufida 190 mingga yaqin qoramol va boshqa hayvonlar mavjud. 1995-yilning faqat birinchi choragidagina fermer xo‘jaliklari tomonidan o‘tgan mahsulot ishlab chiqarishga nisbatan ikki barobar ko‘p go‘sht va sut mahsulotlari tayyorlandi.
Kichik va o‘rta tadbirkorlikni rivojlantirishga ko‘maklashuvchi jamg‘arma‘ respublikaning 187 tuman va shaharida bank bo‘limlari ochildi. 1994 yil va 1995-yilni olti o'ylab kichik va ijaraga olish uchun, shirkat va tadbirkorlarga jami 1.222.3 million so'm miqdorida kredit beriladi.
Ikkinchi bosqichda I.A. Karimovning “Oʻzbekiston iqtisodiy rivojlanishini chuqurlashtirish yoʻlida” (1995-yil) asarida qoʻyilgan quvvatni, xususiylashtirish va xususiylashtirish muhitini rivojlantirish jarayonlarini chuqurlashtirish, makroiqtisodiylashtirishga, milliy valyutani, iqtisodiy harakat-strukturasini tubdan oʻzgartirish chora-tadbirlarini amalga oshirish. - jarayoni amalga oshirildi. 2000 yilda xususiylashtirish davlat dasturi boʻyicha koʻzda tutilgan 167 obyekt oʻrniga 374 obyekt qurilgan. Ularning negizida 152 ta xissadorlik jamiyati, 103 xususiy korxona tashkil etildi. Shu yili davlat tasarrufidan va xususiylashtirishdan 14,3 milliard so‘m mablag‘ tushdi. Bu 1999-yilgi koʻrsatishdan 1,6 barobar koʻpdir.
Umuman olganda o‘tgan o‘n yil bozor munosabatlarini kuzatishda tub o‘zgarishlar yuz berdi. Hozirgi vaqtda 87,4 foiz mulk nodavlat, 12,6 davlat mulki koʻrinishida ish yuritilmoqda. Respublikada jami 60 mingga yaqin korxonadan 50,5 mingga yaqini xususiylashtirilgan. Mulkning tizimi 19,5 mingga yaqini davlat, 105 mingta xususiy, 3,4 mingdan ortiq chet el investorlari ishtirokida, 44 mingga yaqin korxona, 3,5 mingga yaqin aksionerlik jamiyati, 1,2 mingga yaqin jamoa va 34 mingdan ortiq boshqa amalga oshiradi.
Iqtisodiy rivojlanishning borishida o‘rta va kichik biznesni rivojlantirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Hozirgi kunda 180 mingdan ortiq kichik va oʻrta biznes subʼyektlari va 200 mingga yaqin yakka tartibdagi tadbirkorlar faoliyat koʻrsatmoqda.
Yangi parlamentning ko‘shma majlisida (2005-yil 28.01.) I.Karimov 2005-yilning iqtisodiy taraqqiyotining eng muhim ustuvor yo‘nalishlaridan biri kichik biznes va fermerlikni rivojlantirishni chuqurlashtirish va ishlab chiqarishdan iborat. 2007-yil yarmida kichik biznesni 45% ga yetkazish, hozir 36%ni tashkil qiladi, bu ko‘rsatkich ilg‘or joylarda 60-65% ni tashkil qiladi. Fermer xo‘jalikni rivojlantirish uchun shirkat xo‘jalikning 2005-2007 yillarda 1100 tasini, 2005-yilda esa 406 tasini qayta tashkil etish kerak. Fermerlarga yer ustida ishlash, urug‘-aymoqchilikka poraxo‘rlikka mas’ulni qo‘ydi.
2004-yilda qishloq xo‘jaligida yalpi o‘sish 10%ni tashkil qildi. Shu bosh beshoqli don ekinlari million tonnaga yaqin, paxta 3,5 million tonani tashkil qildi.
Kichik va o‘rta biznes iste’mol mollar manbayi daromad va foyda manbayi bo‘lib, yangi ish o‘rnini rivojlantirish. Kichik va o‘rta biznes Yaponiyada 80%, Yevropa Ittifoqida 67%, Germaniyada 65%, AQShda 52% ni tashkil qiladi.
1995-yil 5-yanvarda Xususiy tadbirkorlikda tashabbus ko‘rsatish va uni rag‘ harakat to‘g‘risida Prezident farmoni, 1995 21fevralda «Kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish to‘g‘risida» qonunlar qabul qiladi.
1995-yil Xususiy tadbirkorlik va kichik biznesni qoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasi tuzilib, bu tadbirkorlarga 10 mlrd.soʻm. yordam ko‘rsatadi.
Kichik va o‘rta biznesga chet ellik investitsiyalar jalb qilindi. 2003-yil 450 mln. dollar mablag' investitsiya sarf sarf. 1992-1996 85 mln dollarga yaqin 2001-yil boshlarida 190 mln. dollardan oshdi. 2003-yil 1-iyulga kichik va o‘rta biznes tufayli 200 mingdan oshdi.

Xulosa
O'zbekiston 1991 yilda Sovet Ittifoqidan mustaqillikka erishgach, iqtisodiyotida jiddiy o'zgarishlar ro'y berdi. Hukumat bozorga yo'naltirilgan tizimga o'tish va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratilgan qator islohotlarni amalga oshirdi. Natijada, iqtisodiyot tuzilmasi xizmatlar va ishlab chiqarishga e'tibor kuchayib borayotgan tarmoqlarning ko'proq diversifikatsiyalangan aralashmasiga o'tdi. Asosiy islohotlar savdo va investitsiya siyosatini liberallashtirish, fond birjasini tashkil etish va yanada moslashuvchan valyuta kursini joriy etishdan iborat edi. Biroq, O‘zbekiston bozor iqtisodiyotiga o‘tishda muammolarga duch kelmoqda, jumladan, boshqaruvning zaifligi va biznes muhitida shaffoflikning yo‘qligi kuzatilgan.


Foydalangan adabiyotlar ro’yhati
1.Mirzakarimov I.M. O’zbekiston va yevropa ittifoqi savdo-iqtisodiy aloqalarining asosiy yo’nalishlari / Bituruv malakaviy ish. Toshkent:2015.
Internet manbaalari:
2.wikipwdia.org
3.Guldu.uz
4.Fayllar.org