Mavzu: Neftni qayta ishlash usullari Bajardi: Toshkent – 2021 Mundarija: Kirish

Uch fazali dekanter: 1 - baraban; 2 - shmek; 3 - taqsimlovchi; 4 - qayta ishlanmagan neft emulsiyasi; 5 - qayta ishlangan neft fazasining chiqishi;6 - tozalangan suvli fazani chiqishi; 7 - mexanik zarralarning (shlam) chiqarish


Uch fazali dekanterda 1 tonna neft shlamlarini qayta ishlash narxi ECROS Engineering kompaniyasining ma'lumotlariga ko'ra, energiya (taxminan 42 ming so’m), ishchi kuchi (taxminan 28 ming so’m), materiallar, reagentlar va boshqalarni (tonna uchun 28-42 ming so’m) o'z ichiga olgan holda 98000-112000 so’mni tashkil etadi. Ajratish paytida olingan neft mahsulotlarining narxi 1 tonna uchun taxminan 1120000 ni tashkil qiladi.
Xulosa. Yuqorida aytilganlarni tahlil qilib, neft shlamlarini qayta ishlash uchun uch fazali dekanterni ishga tushirish neft kompaniyalari uchun iqtisodiy foyda keltirishi, shuningdek, atmosferaga zararli chiqindilar miqdorini kamaytirishi va shu bilan atrof-muhitni yaxshilaydi degan xulosaga keldik.


Neftni birlamchi qayta ishlash jarayonini avtomatik rostlash tizimini shakllantirish

KIRISH
Neftni qayta ishlash sanoati og‘ir sanoat tarmog‘i, neftni qayta ishlash hamda neft maxsulotlari ishlab chiqarishni qamraydi. Neftdan turli maxsulotlar olish qadimdan ma‘lum bo‘lsada neft konlarini qidirish,undan sanoat usulida qimmatbaho maxsulotlar olish XIX asrning birinchi yarmida paydo boldi. O‘zbekistonda neftni qayta ishlash sanoatining eng birinchi korxonasi Van-novsk (hozirgi Oltiariq) neft zavodi 1904-yilda ishga tushirilgan.
2-jahon urishidan keying yillarda O‘zbekistonda yangi neft konlari ochilishi bilan neftni qayta ishlash sanoati jadal suratlar bilan rivojlandi,texnika darajasi va ishlab chiqarish ko‘lami o‘sdi. 1959-yilda Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodining birinchi navbati ishga tushirildi.
Ko‘kdumoloq neft-gaz koni ochilgandan keyin Fransiyaning TEKNEP firmasi bilan hamkorlikda Buxoro viloyatining Qoravul bozor tumanida BUxoro neftni qayta ishlash zavodi 1996-yilda qurib bitkazildi. 1997-yilda yuqori sifatli surkov moylari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan O‘zbekiston-AQSH ―O‘z-Teksako‖ qo‘shma korxonasi tashkil etildi. 2000-yilda Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodi toliq tamirlandi. Maskur zavod surkov moylari va yonilg‘I ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, ishlab chiqarish boyicha 30 dan ortiq texnologik qurulmaga ega, Oltiariq neft zavodi esa yonilg‘I yo‘nalishida.

Neftni qayta ishlash zavodlarida yuqori oktanli benzin,dizel,koks paraffin,mator moylariga qo‘shilmalar, yengil avtomashinalar uchun mator va surkov moylari (kamprissor,turbine urchuq moylari) kerosin ,bitum,mazut kabi ellik turdan ortiq neft maxsulotlari ishlab chiqariladi. Yangi maxsulot turlari ishlab chiqarishni uzlashtirish dasturiga muvofiq yangi texnologiyalar o,zlashtirilmoqda. Keyingi yillarda mamlakatimizda neft (gaz kandensat bilan birga )qazib olish xajmi keskin oshirildi. Neftni qayta ishlash sanoati AQSH,Yaponiya , Germaniya
,Italiya va Buyuk Britaniyada, ayniqsa rivojlangan hamda neft sanoatining infratuzilmasi xam vujudga keldi.1941- yilda 196 ming t, 1945- yilda 478 ming t neft qazib olindi 1950 yillarda dan neft konlarida telemexanizatsia vositalari qullanildi turbinali burg‘ulash joriy qilina boshlandi. Yurtimizda esa 1959- yilda Farg‘ona vodiysi va Surxondaryo viloyatidagi 9 ta neft konining uzidan 1460 ming tonnadan ziyod neft olindi shu davrda Buxoro-Xiva xududlaridan topilgan neft konlari ishga tushirildi, ularning negizida neft va gaz qazib olish boshqarmasi tashkil etildi.
70 yillar ayrim neft konlaridagi zaxiralarning tugashi natijasida neft qazib olish kamaydi. Yangi neft konalarini toppish uchun chuqur quduqlar qazish uzlashtirildi.
Bunga misol tariqasida CHust –Pop da 5805 m , Ming buloqda 6006 m uta chuqur burgulandi .
1985- yilda Buxoro Xiva provinsiyasida yaxshi tarkibli , neft-gaz kondensatli Ko‘kdumaloq koni ochildi.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan sung neft sanoatini rvojlantirish masalasi muxim ishga aylandi. 1992- yil 23- dekabrda neft va gaz sanoati xamda u bilan bog‘liq barcha korxona , tashkilot muassasalar yagona boshqaruvga birlashtirilib ―O‘zbekneftgaz‖ miliy korporatsiyasi tashki etildi.
1993- yil Farg‘ona botig‘ining uta chuqur qatlamlaridan (Mingbuloq tuzilmasidan) neft otilib chiqdi (qidiruvburg‘ulsh ishlari davom etmoqda ). Reespublika neft sanoati xalq xujaliginig neftga bulgan talabini tuliq qondirish imkoniyatlariga ega . Ayniqsa,Kukdumaloq koni jadal suratlar bilan ishga tushirildi.


1995- yilda O‘zbekistonda 7 mln tonnaga yaqin neft va kondensat qzib olindi. 1991 –yildan 2003- yilgacha O‘zbekistonda neft va gaz kondensatini olish 2,8 marta oshdi , 1995 yilda neft importini tugatib, Respublikaning neft mustaqilligini taminlashga imkon yaratdi .2001 yilning yanvar oyiga kelib O‘bekistonda 59 kondan neft olindi 17 ta kon ishlatishga tayyorlanga va konservatsiyada 13 ta kon qiduruv xolatida. Neft qazib olish va konlarni izlab tekshirish boyicha O‘zbekistin – Malayziya ko‘shma korxonasi (O‘z-Maloyl) (1994) tashkil etildi. O‘zbekiston neft mustaqilligiga erishgach , chetdan neft van eft maxsulotlari tashib keltirishga zarurat qolmadi.2000 –yilda O‘zbekiston neft sanoatida gaz kondensati bilan birga
7.53 mln t neft qazib olindi.
Neft-kimyo sanoatining rivojlanshi tufayli hozirgi zamon iqtisodiyotida neftning ahamiyati ortib bormoqda.Jahonda neft sanoati ADSH ,Russiya ,Buyuk Britaniya,Saudiya Arabistoni, Eron, Quvayt,Venesuela,Xitoy va boshqa mamlakatlarda rivojlangan.

Pirоliz jаrаyoni 19 аsr охiridаn bо0shlаb qo‘llanilа bоshlаdi. Bundа nеftni kеrоsin frаksiyasidаn gаz оlindi. 20 аsrning 50 yillаridаn esа pirоliz nаtijаsidа etilеn, prоpilеn, butеnlаr, butаdiеn, tsiklоpеntаdiеn, bеnzоl, tоluоl ksilоllаr vа х.k оlinа bоshlаdi. 1980- yilgа kеlib pirоliz yo‘li bilаn dunyo mikyosidа оlinаdigаn nеft vа gаzni 6% , 2000- yilgа kеlib 20% dаn turli uglеvоdоrоdlаr оlinа bоshlаdi. Pirоliz jаrаyonining аsоsiy xom-ashyosi nеftni qаytа ishlаsh nаtijаsidа hosil bo‘lаdigаn gаzlаr, nеftning bеnzin vа gаzоyil frаksiyalаri.

Pirоliz nаtijаsidа hosil bo‘lgаn mahsulot chikimi dеstruktsiyagа uchrаtishi xom-ashyoning uglеvоdоrоd tаrkibigа bоg‘lik. C2-C4 tаrkibli gаzlаr vа bеnzin frаksiyasidаgi n-pаrаfinlаrni pirоliz qilish nаtijаsidа, аsоsаn pirоgаz hosil bo‘lаdi buni esa quydagi jadvalda koramiz.Hosil bulаyotgаn pirоgаzni uglеvоdоrоd xom- ashyosi tаrkibigа bоg‘likligi

Uglеvоdоrоd xom-ashyosi	Hosil bo‘lish, % (mаssаsigа nisbаtаn)
	C2H4	C3H6	C4H8	C4H6
C2-H4	51,3	10,8	0,8	5,0
n- pаrаfinlаr	47,2	14,0	1,2	4,7
C5 vа undаn yuqоri mоnоmеtilli pаrаfinlаr	12,5	27,1	11,4	2,0
Dimеtilli pаrаfinlаr- C7 vа undаn yuqоri	11,7	20,7	14,6	2,8
Аlkilsiklоpеntаnlаr	20,5	11,5	1,9	4,5
Аlkilsiklоgеksаnlаr	26,2	6,1	0,4	9,6
Аlkilbеnzоllаr	4,0	9,2	-	0,3