Toshkent kimyo texnologiya instituti shahrisabz filiali

Toshkent kimyo texnologiya instituti shahrisabz filiali

Oziq-ovqat texnologiyasi yo‘nalishi 15-22 guruh talabasi Ismatova nozimaning Analitik, fizik va kolloid kimyo fanidan mustaqil ishi

Mavzu:Dispers muhiti Qattiq bo‘lgan Dispers sistemalar.

Reja:

• 1. Dispers faza.
• 2. Dispers faza turlari.

Kоllоid kimyo yuqоri mоlеkulyar vа yuqоri dispеrs sistеmаlаrning fizikkimyoviy хоssаlаrini fizikа qоnun-qоidаlаri аsоsidа o‘rgаnаdigаn mustаqil fаndir.
Kolloid kimyoga yaqin vaqtlargacha fizikaviy kimyoning dispers sistemalarga oid bo‘limi sifatida qarab kelindi. Keyinchalik u mustaqil fan sifatida shakllana boshladi.
Kolloid kimyoda tekshiriladigan obyektlar prof. N.P. Peskov
tomonidan 1930 yillarda ta’riflangan ikki belgi bilan tavsiflanadi. Ulardan
biri disperslik va ikkinchisi geterogenlikdir.
Erish jarayoni fizik-kimyoviy jarayon, eritmalar esa fizikkimyoviy sistemalardir.
Dispers sistemalar. „Dispers“ so‘zi lotincha bo‘lib,
tarqalmoq ma’nosini bildiradi. Bir modda zarrachalarining
ikkinchi modda zarrachalari orasida bir tekis tarqalishi dispers
sistema deyiladi.
Dispers sistema eritma kabi ikki qismdan iborat. Eritmada
ko‘p qismi erituvchi va kam qismi eruvchi, dispers sistemalarda esa ko‘p qismi dispers muhit, kam tarqalgan qismi
dispers faza deb yuritiladi. (Masalan, tuproq zarrachalarining
suvda tarqalib, loyqa suv hosil qilishi. Bunda suv — dispers
muhit, tuproq zarrachalari — dispers faza hisoblanadi.)
Eritmalar ikki toifaga bo’linida. Bunday sistemalardan biri chin eritmalar (ko‘p komponentli va bir jinsli) bo‘lsa, ikkinchilari esa kolloid eritma­larni tashkil etadi. Ba’zi shunday eritmalarda dispers faza (eritmada tarqal­gan modda) zarrachalarini ko‘z yoki ultramikroskop yordamida ko‘rish mumkin.
Dispers sistemalarda agregat holatlari uch xil (gaz, suyuq yoki qattiq) bo‘ladi.
Dispers faza zarrachalarining katta-kichikligiga qarab,
dispers sistemalar uch xil bo‘ladi.
1. Chin dispers sistema — bunda faza zarrachalarining kattaligi 1 nanometrdan kichik bo‘ladi (1 nm — 10-7 sm = 10-9 mm).
Chin dispers sistema dispers fazani tashkil qiluvchi moddalarning xususiyatiga qarab ikkiga bo‘linadi:
Agar faza elektrolitmas moddalar (mochevina, qand,
glukoza, spirt va boshqalar) dan iborat bo‘lsa, molekulardispers sistema deyiladi.
Agar faza elektrolit moddalar (tuzlar, asoslar, kislotalar
va boshqalar) dan iborat bo‘lsa, ionli-dispers sistema deb
ataladi.
Chin dispers sistema tiniq, filtrlanadigan, pergament
qog‘ozdan o‘tadigan, gomogen, optik jihatdan bo‘sh, barqaror va eskirmaydigan xossalarga ega.
2. Kolloid dispers sistemada dispers faza zarrachalarining
o‘lchami 1 nm dan 100 nm gacha bo‘ladi (masalan,
gummiarabik, jelatina, oltin, kumush va boshqa moddalar
eritmalari).
Kolloid dispers sistemalar — tiniq (tovlanadigan), filtr
qog‘ozdan o‘tadigan, o‘simlik va hayvon membranalaridan va pergament qog‘ozdan o‘tmaydigan, geterogen, yorug‘lik
o‘tganda Òindal konusini hosil qiladigan, nisbatan barqaror va
vaqt o‘tishi bilan o‘zgaradi.
3. Dag‘al dispers sistema — bunda dispers faza zarrachalarining o‘lchami 100 nm dan katta bo‘ladi. Dag‘al dispers
sistemalarga emulsiya, ko‘pik, suspenziya, kukun va aerozollar kiradi. Bu sistema tiniqmas, filtrlanganda qog‘oz filtrdan
va pergamentdan o‘tmaydigan, beqaror, geterogen, yorug‘-
likni qaytarish va sindirish hamda o‘zgartirish xususiyatlariga
ega.
Sistеmаlаrdаn eng аhаmiyatlisi kоllоid dispеrs sistеmаdir. Bu sistеmа
kоllоid eritmаlаr yoki zоllаr hаm dеyilаdi. O‘simliklаrning turli а’zоlаridаgi to‘qimа suyuqliklаri kоllоid dispеrs sistеmаdаn ibоrаt. Ulаr o‘simlikdа suv аlmаshinish vаоziqlаnish jаrаyonlаridа ishtirоk etаdi. Mаsаlаn, muhit suv bo‘lsа –gidrоzоl, bеnzоldа– bеnzоzоl, spirtdа – аlkоzоllаr vа hоkаzо. Аyrim shаrоitlаrdа kоllоid dispеrs sistеmаlаr suyuq hоlаtdаn qаttiq hоlаtgа o‘tib, gеllаr hоsil qilаdi.
Bu hоlаtdа zоl o‘rnigа gеl dеb аtаlаdi. Mаsаlаn, gidrоgеl, bеnzоgеl, аlkоgеl vа hоkаzо.
Shu bilаn birgа kоllоid dispеrs sistеmаdа fаzа zаrrаchаlаri bilаn muhit mоlеkulаlаri оrаsidа mа’lum bоg‘lаnish vа tа’sir kuchigа egа bo‘lаdi. Аgаr fаzа zаrrаchаlаri аtrоfidа muhit mоlеkulаlаri kаm miqdоrdа bоg‘lаngаn bo‘lsа, bundаy sistеmаlаr liоfоb kоllоidlаr dеb аtаlаdi. Liо- so‘zi yunonchа bo‘lib, eritmа mа’nоsini bildirаdi. Fоb- yunonchа phobia so‘zidаn оlingаn bo‘lib, yoqtirmаslik mа’nоsini bildirаdi. Mаsаlаn, оltin, kumush хlоrid, tеmir vа bоshqа mеtаll zоllаrining suvdаgi kоllоid eritmаlаri
Barcha dispers sistemalar zarrachalarining katta-kichikligiga qarab uch sinfga bo‘linadi:
1) dag‘al dispers sistemalar (suspenziya, emulsiya va ko‘piklar); bu sistemalarda dispers faza zarrachalarining o‘lchami 100 nm dan ortiq bo‘ladi;
2) kolloid sistemalar; bularda dispers faza zarrachalarining o‘lchami 1 nm dan 100 nm gacha bo‘ladi va
3) chin eritmalar; dispers faza zarrachalarining
o‘lchami 1 nm dan kichik bo‘ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

• Kolloid kimyo kitobi.
• Kimyo kitobi.
• Umumkimyo.uz

E‘tiboringiz uchun rahmat!