Mavzu: Nuriy Issiqlik Almashinishini

Andijon mashinasozlik instituti Sirtqi bo’limi MMTH yo’nalishi 82-21 guruh talabasi Xurboyev Fazliddinning Issiqlik texnikasi fanidan tayyorlagan Mustaqil ishi

Mavzu:Nuriy Issiqlik Almashinishini

Reja:

• Issiqlik nima.
• Nuriy issiqlik qonuni

1.Issiqlik nima.

Issiqlik — materiya harakati shakli; jismlar oʻrtasidagi issiqlik almashinish

jarayonining energetik ifodasi. Materiyani tashkil qiluvchi mikrozarralar

(molekula, atom, elektron va b.) ning betartib harakatlari miqdori Issiqlikni

ifodalaydi. Issiqlik va issiqlik miqdori atamalari bir xil maʼnoni bildiradi.

Issiqlik haqidagi maʼlumotlar juda qadimdan maʼlum. Qadim zamonlarda Issiqlik ni jismlarning har xil holatiga bog'liq bo'lgan qandaydir asos, negiz deb qaralgan. 16-asr gacha jismlarning qizish darajasi sezgi organlari yordamida aniqlangan. 16-asr da G. Galiley birinchi marta termometr yasab, jismlarning qizish darajasini (temperaturani) aniqlagan. 17-asr dan boshlab, Issiqlik holatini materiya tarkibidagi zarralar harakatiga bog'lab tushuntira boshlangan (F. Bekon va R. Dekart). 18-asr birinchi yarmida D. Bernulli, M. F. Volter bu taʼlimotni yana ham rivojlantirdi. 18-asr da metallurgiya va bug' kuchiga asoslangan texnika juda taraqqiy qildi. Bu esa Issiqlik hodisalarini yana ham anikroq tekshirishni talab etdi. Ayniqsa, temperatura (termometriya) ni, Issiqlik miqdorini o'lchash (kalorimetriya) usullari taraq-qiy qildi. 18-asr o'rtalarida M. V. Lomonosov berk idishda moddalarning ku-yishini tajribada tekshirib, moleku-lyar-issiqlik nazariyasini kashf etdi…

. Nemis tabiatshunosi Yu. R. Mayer is-siklik va mexanik ishning ekvivalentligini asoslaganidan keyin (1850—60) J. Jdulʼ va fransuz olimi Girni tomonidan molekulyarkinetik nazariya qayta tiklandi va R. Klauzius hamda J. Maksvell tomonidan rivojlantirildi. Bu nazariyaga asosan Issiqlik jismlar tarkibidagi atom va moleku-lalarning betartib qarakatiga bogʻliq. Jismning temperaturasi koʻtarilsa, tarkibidagi molekula yoki atomlarning betartib harakati tezlashadi. Agar har xil trali ikki sistema birbiriga yaqinlashtirilsa (Issiqlik kontaktiga keltiril-sa), ularning ichki energiyasi o'zgaradi; ikki sistemada makroskopik (ko'zga ko'rinadigan) ish bajarilmasdan Issiqlik almashinadi…

Sistema makroskopik ish bajarmasdan tashqi muhit bilan Issiqlik almashganda tashqi muhitning ichki energiyasi oʻzgarishi sistema olgan Issiqlik deyiladi va bu Issiqlik sistemaning Issiqlik harakati miqdori ortishiga olib keladi. Issiqlik almashishda makroskopik ish bajarilma-sada, mikroskopik (ko'zga ko'rinmaydigan) ishlar bajariladi, yaʼni tashqi muhit molekulalari, atomlari mole-kulyar kuchlar bilan sistemaning molekulalari va atomlariga taʼsir qilib ish bajaradi. Mas, jism bilan qizdirilgan gaz Issiqlik kontaktiga keltirilganda gazdan jismga energiyaning o'tishi gaz molekulalarining jism molekulalari bilan bevosita to'qnashishi (mikroskopik ish bajarishi) orqali sodir bo'ladi.

2.Nuriy issiqlik qonuni

Kirxgof qonuni. Jismning nurlanish hususiyatining yutish xususiyatiga nisbati jismning tabiatiga bogliq emas, balki barcha jismlar uchun bir xil bolgan harorat funktsiyasidir. U absolyut qora jismning shu haroratdagi nurlanish hususiyatiga teng .

bu yerda Ye(t) -absolyut qora jismning nurlanish xususiyati Stefan - Boltsman qonuni. Absolyut qora jismlarning nurlanish xususiyati absolyut haroratning 4 darajasiga togri proportsional boladi .

bu yerda b0 = 5.7 (10 -8 Vt/ (m2 kn) absolyut qora jism nurlanish doimiysi Bu qonunni tajribada Stefan aniqlanadi va keyinchalik Bolgtsman nazariy jixatdan asoslab berdi. Texnikaviy hisoblashlar uchun bu qonunni quyidagi shaklda yozgan qulay

bu yerda S0 = S0 10 -8= 5,7 vt / m2 K4 - absolyut qora jismning nurlanish koeffitsienti. Real (kul rang) jismning nurlanish hususiyatini bu jismlarning qoralik darajasi ( = Ye / Ye0 deb atalgan koeffitsient orqali topish mumkin .

C=( ( S0 kul rang jismning nurlanish koeffitsienti Vt (m2( K4) 0 ( ( ( 1 Agar nuriy issiqlik almashinuvida yuzasi F haroratlari T1 va T2 bolgan ikkita paralel devor ishtiroq etsa, u holda 1 - yuzadan 2 - yuzaga (T 1> T2) uzatilgan nuriy issiqlikning tola miqdori Qn ushbu formuladan hisoblab topiladi:

Bu yerda S issiqlik almashinuvida ishtiroq etayotgan jismlar sistemasining keltirilgan nurlanish koeffitsienti. Ushbu koeffitsient quyidagicha hisoblab topiladi. Bu yerda S1 , S2 , S0 birinchi, ikkinchi va absolyut qora jismlarning nurlanish koeffitsientlari. Gaz va buglarning nurlanishi

Turli gazlarning nur chiqarish va nur yutish xususiyatlari turlicha boladi. Masalan bir va ikki atomli gazlar ( H2,O2,N2,He2) issiqlik nurlanishini amalda otkazadi. Uch va kop atomli gazlar (SO2, suv bugi, NH3) ning nur yutish va nur chiqarish xususiyatlari ancha kuchli bolib, bundan amalda foydalanilmoqda.

Agar qattik jismlar nur energiyasini faqat sirtiga yutsa va sirtidan nurlantirsa, gazlar butun hajmiga va tolqin uzunligining muayyan intervaldagi (( nurlarinigina yutadi va chiqaradi. SHunday qilib ularni nurlanishi va yutish spektrlari selektiv xarakterda boladi. Gazning temperaturasi kotarilishi bilan uning nur yutish va chiqarish xususiyatlari kuchayadi.

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT