Mavzu: nutq oqimida tovushlarning birikish hodisasi

MAVZU: NUTQ OQIMIDA TOVUSHLARNING BIRIKISH HODISASI

O`ZBEK TILI FONODOGIYASI NUTQ TOVUSHLARINING UCH TOMONI

•  Nutq faoliyati tovush yoki tovushlar sistemasi orqali ro`yobga chiqadi. Nutq 

tovushlari o`zida uch aspektni birlashtirgan murakkab hodisadir: birinchidan, u 

talaffuz organlari bilan boshqariladigan markaziy nerv sistemasining faoliyatidir. 

• SHuning uchun ham uni inson organizmidan tashqari o`rganish mumkin emas. Nutq 

tovushlarining bu tomoni uni fiziologik (yoki biologik) aspekti hisoblanadi. 

• Ikkinchidan, nutqiy faoliyat bo`lganligidan, u tabiatdagi har qanday tovush

kabi akustik (yoki fizik) xossaga ega. Uning bu tomoni akustik (yoki fizik) 

aspekt sanaladi. Uchinchidan nutq tovushlarining bosh vazifasi kommunikatsiya vositasi 

bo`lib xizmat qilishdir. 

• Bu eng muhim tomon funktsional aspektni (sotsial yoki lingvistik aspekt ham 

deyiladi) tashkil etadi. 

Funktsional tomoni 

•  Nutq tovushlarining haqiqiy funktsiyasi, bosh vazifasi funktsional aspekt orqali 

amalga oshadi. SHuning uchun ham ayrim tilshunoslar nutq tovushlarining 

funktsional aspektini boshqa aspektlardan ajratgan holda alohida o`rganish va ularni 

o`rganuvchi sohani ham ajratishni tavsiya etadilar. Natijada ayni bir ob`ektni 

 turli tomondan o`rganuvchi ikki soha fonetika va fonologiya yuzaga keldi. 

Fonetika va fonologiya

• Fonologiya termini tilshunoslikda XIX asr oxirida yosh grammatikachilar 

(mladogrammatiklar) maktabining fonetik qonunlariga javoban, nutq tovushlarining artikulyatsion fiziologik akustik (fizik) tomonidan funktsional (lingvistik) tomonini farqlash extiyoji bilan paydo bo`ldi. Garchi fonologiya termini ko`pchilik tilshunoslar tomonidan e`tirof etilsa ham, ammo bu termin ostida o`rganilishi lozim bo`lgan ob`ekt masalasida bir xillik bo`lmadi.

• Tilshunoslarning juda ko`p qismi fonologiya termini ostida nutq tovushlarining