Mavzu: nutq oqimida tovushlarning birikish hodisasi

mayda bo`lakka bo`linmaydigan tilning eng kichik tovush birligi. Fonemalar haqidagi 

ta`limot fonologiyadir. Fonologiya ma`lum bir tildagi fonemalar sistemasini, ularning 

farqli belgilarini o`rganadi. Fonema termini xozirgi tilshunosliqda qat`iy o`rin olgan 

bo`lsa ham, ammo uning maqomi masalasida xilma-xil qarashlar bor. Fonema tilning 

eng kichik tovush birligi ekanliga haqidagi dastlabki ma`lumot I.A.Boduen de 

Kurtenega mansubdir. Lekin bungacha sharq tilshunosligida garchi fonema termini 

bilan nomlamagan bo`lsa ham, ma`no farqlash uchun xizmat qadigan eng kichik 

tovush tipi haqidagi tushuncha mavjud edi. Hind tilshunoslari, turkiyshunoslar bu 

tushunchaga alohida ahamiyat berganlar. Xususan, Mahmud Qoshg`ariy, Alisher 

Navoiy, Zahiriddin Muhammad Boburlar tovushning ma`no farqlash tomoniga katta 

ahamiyat berganlar.

Praga tilshunoslik maktabida fonema nazariyasi 
Jahon tilshunosligi oldida Praga tilshunoslik to`garagining katta xizmati 
shundaki, fonologiyani ilmiy-predmet sifatida shakllantirdi. Praga tilshunoslik 
to`garaginipg fonologik kontseptsiyasi N.S.Trubetskoyning "Fonologiya asoslari" 
kitobida mujassamlagan. N.S.Trubetskoy kontseptsiyasi bo`yicha fonologik sistema 
leksik va grammatik ma`nolarni farqlash uchun xizmat qiladigan fonologik 
oppozitsiyalar (PFM bo`yicha fonologik qarama-qarshiliklar) majmuasi sifatida talqin 
qilinadi. U fonologiyada asosiy rolni fonemalar emas, balki ularning ma`no farqlash 
funktsiyasi o`ynashini ta`kidlaydi. 
Har qanday fonema fonologik oppozitsiya sistemasi ma`lum tarkibga yoki 
strukturaga ega bo`lganligi uchun ham fonologik mazmunga ega bo`ladi. Fonema 
abstrakt birlik sifatida qaraladi. Konkret tovushlar fonemaning moddiy simvollari 
hisoblanadi.