Мавзу: Оқава сувларни тозалаш жараенлари режа: ОҚава сувларни тозалаш усуллари

Т — қумтуткичларни чўкмалардан тозалаш орасидаги кун, Т=2 .
сутка
Тутилган қумнинг умумий оғирлиги қуйидагига тенг:
W ₁ = 1,5•W_чўк, м
К — қумтуткичларнинг турига боғлиқ бўлган қиймат ХВИ.1-жадвалдан аниқланади.
ХВИ.1- жадвал.

Тутиладиган қум зарралари-нинг диаметри	Қумнинг гидравлик катталиги	Қумтуткичнинг турига ва аеротсияланадиган қумтуткичнинг эни ва чуқурлигига Ҳ нисбати бўйича аниқланадиган К5 қийматлари
мм	у0, мм/с	горизонтал	аеротсиялан
0,15 0,20 0,25	13,2 18,7 24,2	— 1,7 1,3	2,62 2,43 —	2,50 2,25 —	2,34 2,08 —

ХВИ.2- ж а двал.

Қумтуткич	Қумнинг ги др авл и к катталиги	Оқава сув оқиш тезлиги		Чу-қурлиги		Тутилади-ган қум миқдори, 1 о дам га су тк а давомида		Нам-лиги		Чў-киндилар-даги қум миқдори
	У0, мм/с	у= 5, мм/ с		Ҳ, м		Литрда		%		%
Горизонтал А эр от си ял ана-диган Тангенсиал	18,7—24,2 13,2—18,7 18,7—24,2	0,3 0,08 —0, 12 —	0,15 — —	0,5—2 0,7—3,5 0, 5	0,02 0, 03 0, 02		60 — 60		55—60 9 0—95 70—75

Қумтуткичлар лойиҳаланганда умумий ҳисоблаш кўрсат-кичлари ХВИ.2- жадвалда келтирилган:
горизонтал қумтуткичларга оқава сувлар максимал оқиб келганда, оқиб ўтиш вақти 30 секунддан кам бўлмаслиги керак;
аеротсияланадиган қумтуткичларга тешик қувурли аеротор-лар, кум йиғадиган тарновлар устида, қумтуткичнинг бўйлама деворларининг бир тарафида — 0,7 Ҳ чуқурликда жойлаштирилади, аеротсиялаш жадаллиги — 3—5 м³ /м² соат; қумтуткич тубининг тарновга нисбатан кўндаланг қиялиги — 0,2—0,4; оқава сувларни қумтуткичдан чиқариш усули оқава сувларнинг қумтуткичда айланиш йўналиши билан мослашган, сув остидан чиқариладиган усуллари бўлиши мумкин; қумтуткич энининг чуқурлигига нисбати қуйидаги қийматдан олинади: Б:Ҳ = 1:1,5;
д) тангенсиал қумтуткичлар учун: оқава сув максимал миқдорда оқиб келганда, унга юкланадиган қиймат 110 м³/ м² соатга тенг.
МЕХАНИК ТОЗАЛАШ ИНШООТЛАРИ
Панжаралар темир чивиқлардан иборат бўлиб, каналларга ўрнатилади ва улар орасидан тозаланадиган оқава сувлар оқиб ўтади.


Панжараларда оқава сувлар таркибидаги дағал ифлос моддалар тутиб қолинади. Темир чивиқлари бир-биридан маълум бир масофада жойлаштирилади, тутиб қолинадиган ифлос моддаларнинг катта-кичиклиги чивиқлар орасидаги масофага боғлиқ. Чивиқлар орасидаги бўшлиқ чиқиндилар билан тиқилиб қолмаслиги ва қўшимча босим ҳосил қилмаслиги учун панжаралар мунтазам равишда тозаланиб туриши керак.
Чивиқлар орасидаги масофа кенглиги 30 дан 200 мм ва чивиқлари орасидаги масофа кенглиги 5 дан 25 мм бўлган панжаралар мавжуд.
Амалда панжара чивиқлари орасидаги масофанинг кенглиги 16 мм, кичик бўлганлари кам қўлланилади.
Панжаралар конструксия бўйича қимирлайдиган ва қимирла-майдиган турларга бўлинади. Қимирлайдиган (ҳаракатланадиган) турдаги панжаралар вақти-вақти билан оқава сувлардан ташқарига чиқарилиб тозаланади.
Тутилган чиқиндилар қўлда ёки механизатсиялаштирилган усулда тозаланади.
Панжараларни чиқиндилардан тозалаш қулай бўлиши учун горизонтга нисбатан маълум бир бурчак остида, 45 дан 90 гача, кўпинча 60 бурчак остида ўрнатилади.
Панжара чивиқларининг кўндаланг кесими юзаси тўғри бурчак шаклида 10´40 ва 8´60 мм, думалоқ шаклда Д = 10 мм, чивиқларнинг пастки ва юқори қисмидан доира шаклида йўналтирилган бўлиши мумкин. Тозаловчи иншоотлар таркибида албатта чивиқлар орасидаги тирқишларининг кенглиги 16 мм бўлган панжаралар (ёки панжарамайдалагичлар) лойиҳала-ниши керак. Панжараларнинг катта-кичиклиги, сони, чивиқлар орасидан сувнинг оқиб ўтиш тезлиги, панжараларда тутиладиганахлатлар меъёри Қурилиш меъёрлари ва қоидаларининг 6,16; 6,25 бандларига биноан олинади. Панжараларни ҳисоблаш асосан уларнинг размерларини ва чивиқлари орасидан оқава сувлар оқиб ўтишидаги босимнинг йўқолиши миқдорини аниқлашдан иборат.
Панжара чивиқлари орасидаги тирқишлар сонини қуйидаги формула орқали аниқлаш мумкин:
^н қ-К
" бҳ_с.«_п, дона
бу ерда: К — оқим қисилишини ҳисобга олувчи коеффитсиент К = 1,05; қ — оқава сувнинг секунддаги максимал сарфи; м3/с; у — панара чивиқлари орасидан сувнинг оқиб ўтиш
п ж
тезл иги; б — панжара чивиқлари орасидаги тирқишнинг кенглиги
(16 мм); ҳ — панжара олдидаги оқиб келаётган сувнинг чуқурлиги. Агар чивиқлар сони п-1 бўлса, панжаранинг умумий кенглиги қуйидагича аниқланади:
Б = бх + (н - 1)•С, мм
н п
бу ерда: С — чивиқ қалинлиги.
Панжарада тутиб қолинган ахлатлар миқдори қуйидаги ифода орқали аниқланади:
м³/сут
бу ерда: а — битта одам ҳисобидан бир йилда панжарада уш-ланадиган ахлатлар миқдори (панжара чивиғининг қалинлиги б = 16 мм бўлса, а= 8 литрга тенг); Н — чўкиндилар бўйича аниқланган келтирилган аҳоли сони. Суткада тутилган ахлат оғирлиги.
П =W •0,75, т/сут
сут ахл
Қурилиш меъёрлари ва қоидаларининг 5,13 бандига биноан ту­тилган ахлатлар намлиги 80% бўлганда, ҳажм оғирлиги 750 кгс/м3 га тенг бўлади.
Топилган П қийматига асосланиб, чиқиндилар механизатсия-
_сут
лашган ёки механизатсиялаштирилгаман йўл билан ташқарига
чиқарилади ва чиқиндиларни майдалаш учун қандай майда-ловчи механизмлар зарурлиги аниқланади.
Механизатсиялаштирилган панжараларда тутилган чиқиндиларни майдалагичларда майдалаш учун соатига 300 кг ва 600 кг чиқиндиларни майдалайдиган Д = 3, Д = 6 маркали майдала-гичлар қабул қилиниши мумкин.
Қурилиш меъёрлари ва қоидаларининг 6,20 бандига биноан майдаланган чиқиндиларни тозаловчи иншоотларда чиқиндилар билан биргаликда қайта ишлашга юборилиши тавсия этилади. Майдаланган чиқиндиларни оқизиш учун сарфланадиган техник сувларнинг миқдори бир тонна чиқиндини оқизиш учун 40 куб метр сув ҳисобида олинади.

ХВИ.1- расм. Панжарани ўрнатиш чизмаси:
1 — оқава сув келадиган канал; 2— панжара; 3 — оқава сувни кейинги
иншоотларга узатувчи канал.

ХВИ.2- расм. Майдаланган чиқиндиларни йўналтириш мумкин бўлган чизма.
Панжара-майдалагични тозалаш бекатида каналларга ўрнатса ҳам бўлади. Коммутатор ёки панжара-майдалагич оқава сувларни ўтказа олиш қувватига қараб танланади. Панжара-майдалагичнинг
чивиқлари орасидан оқиб ўтадиган сувнинг оқиш тезлиги 1,3 м/сек га тенг қилиб олинади.