Mavzu: Om va Joul-Lens qonunining differensial va integral ko’rinishi. To’liq zanjir uchun Om, Kirgof qonunlari. O’zgarmas elekтr тoki

dA = E₁₂dq + (^₁ - (p₂)dq

(3)

ga teng bo’ladi. dt vaqtda ajralib chiqqan issiqlik miqdori:

dQ = 1² Rdt = IR( Idt) = IRdq

(4)

(2) va (3) ifodani bir-biriga tenglab,

IRdq = Ei-q+(p - p )dq

^IR = ^E12 + ^(p1 ^-p2⁾

(5)

hosil qilamiz.

^I = ^(p1 ^-p2 + ^E12^)/R

(6)

Bu zanjirning bir jinsli bo’lmagan qismi uchun Om qonuni.

(5) dan E₁₂ Ф 0, p₁ = p₂ bo’lsa zanjirning bir jinsli qismi uchun Om qonuni yoki zanjir uchun Om qonuni:

I = £/ R

(7)

bo’ladi.

(4) Tashqi kuchlar mavjud bo’lganda Om qonunining differensial ko’rinishi quyidagicha yoziladi:

J = б (E + E*)

(8)

JOUL - LENS QONUNI.

O’tkazgichdan tok o’tganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdorini bir-biridan mustaqil ravishda Joul-Lens tajribalarda aniqlagan. Bu qonuni quyidagicha:

Q = RI "t (1)

Agar tok vaqt bo’yicha o’zgarsa, u holda :

Q = Ri dt

^ J0

(2)

H,B - da Q=1 Om A² sek = 1 joul.

Yuqoridagi (5) formulada Om qonunida ko’rganimizdek, silindrsimon elementap hajmdan tok o’tganda dt ajralib chiqadigan issiqlik miqdori, Joul-Lens qonuniga asosan:

dQ = Ri ^dt = (JdS )² dt = pj ^dVdt ₍₃₎

dS

dv = dS • dl - elementap hajm kattaligi:

pj² = ^ (4)

tokning solishtirma quvvati. Yuqorida ((5) j=vE) va (4) ga asosan:

co = JE = 6E² (5)

bo’ladi.

(4) va (5) formulalarning Joul-Lens qonunining differensial ko’rinishi bo’ladi. (3) ni V-hajm va t-vaqt bo’yicha integrallab, issiqlik miqdori quyidagicha aniqlanadi:

Q = ft dtl_pj ^dV (6)

XOK MANIBAINING FOYDALI IShl.

XOK MANBAINING FOYDALI ISh KOEFITSIYENXI.

Umuman olganda elektr zanjiri tok manbaidan, tok o’tkazuvchi simlardan va iste’molchi yoki nagruzkadan iborat bo’ladi. Zanjirning har bir elementi qarshilikka ega. Zanjirdagi tok:

I=E/(Ro+R) (1)

bu yerda R₀-manbaining qarshiligi, ^-nagruzkaning qarshiligi.

Nagruzkadagi kuchlanish, klemmalardagi EYuK larga teng bo’lgan kuchlanish:

^{U E} ■ R7R (²)

R da U = s ga teng bo’ladi.

Tashqi kuchning dq zaryadni zanjir bo’ylab ko’chirishda bajargan ish:

dA=Edq

(3)

teng bo’ladi.

dA ishni dt vaqtga bo’lib, EYuK manbaining quvvatini topamiz:

^ dA dq ^

P = — = s-1

dt dt (3^a)

Shunday qilib tok manbaining quvvati:

P = s-1 (4)

ga teng.

Bu formulaga (1) tokning qiymatini qo’yib, barcha zanjirdan ajrab chiqqan to’la quvvatni topamiz:

P .

(R + R) ⁽⁵⁾

Nagruzkada bu quvvatni, biz foydali, deb ataydigan bo’lsak, u faqat bir qismi uchun ajralib chiqadi:

o² o² d

P = R -1" = Г-R = ₍₆₎

^H (R + R)² R + R R + R ⁽⁶⁾

Quvvatning qolgan qismi esa tok manbaida, tok o’tkazuvchi simlarda sarflanib, bekorga isrof bo’ladi.

Foydali quvvatning zanjirdagi EYuKning umumiy quvvatiga nisbati tok manbaining foydali ish koeffitsiyentini (f.i.k.) ko’rsatadi:

P R

^ = 100%

P ^ + R ⁽⁷⁾

Bu formuladan nagruzkaning R qarshiligi tok manbaining Ro qarshiligidan qancha katta bo’lsa, Л F.I.K.ning shuncha katta bo’lishi kelib chiqadi.

Shu sababli manbaining qarshiligini iloji boricha kichik qilishga harakat qilinadi. Agarda R=0 bo’lsa, tok manbaining quvvati maqsimal bo’ladi. Bu quvvat befoyda bo’ladi.

Tok manbaining foydali quvvatini keltirib chiqarish uchun

(6)ni ^ E.Yu.K. bo’yicha differensiallaymiz va hosilani nolga tenglashtiramiz

P



R/R0

4 - chizma

5 - chizma

^ = ^0 da R^_n maqsimum bo’ladi. s = ^ da R_N - minimum bo’ladi. Demak, berilgan E.Yu.K dan eng ko’p foydali quvvat olish uchun Rh=R_o.t.m. teng qilib olish kerak.



б

R/R



Bu vaqtda (7) dan F.I.K. 0,5 ni olamiz.

UITSTON KO’PRIKChASI.

1844 yilda ingliz fizigi Uitston taklif etgan hisoblash sxemasi o’tkazgichlarning qarshiligini o’lchashda keng qo’llaniladi. Bu sxemani "Uitston ko’prikchasi" deyiladi (6- chizma).

Sxemada E.Yu.K. ^s bo’lgan tok manbai R_o aniq qarshilik, R_x izlanayotgan (o’lchanayotgan) qarshilik, G-galvanometr va bir jinsli o’tkazgich AS (reoxord) bor, bu o’tkazgich bo’ylab, D qo’zg’aluvchi kontakt harakatlanadi (6-chizma):