Mavzu: Ona tili darslarida Uyushiq bo‘lakli gaplarni o‘quvchilarga o‘rgatish
Download 0.7 Mb. Pdf ko'rish
|
ona tili darslarida uyushiq bolakli gaplarni oquvchilarga orgatish
|
yigitlar mehmonni ... kuzatib tashqariga chiqishdi.
Uyushiq bo`lakli gaplarda umumlashtiruvchi birliklar uyushuvchilardan oldin kelsa, shu birlikdan so`ng ikki nuqta qo`yiladi: Hamma yerda: uylarda, ko`chalarda ivirsib yotgan xazon yuzi ertalab qirovdan ... oppoq bo`lib qoladi. Umumlashtiruvchi birliklar uyushuvchilardan so`ng kelganda, undan oldin tire qo`yiladi: Kishilar, xotinlar, bolalar – kutib oluvchilar vagon bo`ylab chopdilar. Uyushiq bo‘laklar juft holda ham qo‘llanadi. Juft holda qo‘llangan uyushiq bo‘laklarning ohangi o‘ziga xos: har bir juft uyushiq bo‘lakning birinchi so‘zida ovoz ko‘tariladi, keyingisida esa pasayadi, har bir juft uyushiq bo‘lak keyingisidan pauza orqali ajratiladi.
Olma va o‘rik, nok va shaftoli nihollari mehnatsevar bog‘bonlarning mehnatidan rizq olib, ko‘m-ko‘k yaproqlar bilan bezandi. Bog‘ go‘zal. Unda quyosh va yengil shamolning, gullar va maysalarning quvnoq o’yini kun bo‘yi davom etadi. O‘quvchilar bu gaplarni ifodali o‘qiydilar. Uyushiq bo‘laklarni o‘rgatishda juft qo‘llangan uyushiq bo‘laklarning ohangiga doir mashqlar o‘quvchilarning ifodali o‘qish, ifodali nutq, og‘zaki nutq madaniyatini oshirishga qaratiladi. O‘quvchilar o‘zaro biriktiruv va zidlov bog‘lovchilari yordami bilan bog‘langan, bog‘lovchisiz bog‘langan juft holda qo‘llangan uyushiq bo‘lakli gaplarga misollar keltiradilar, ularda vergulning ishlatilish - ishlatilmasligini tushuntiradilar. So’ngra quyidagi misollarga o‘quvchilar e’tibori jalb qilinadi. 1. Narigi qirg‘oqdagi mevazorlarda o‘rik, olcha, olma, shaftolilar qiyg‘os gullab yotibdi. 2. Mehnat tufayli inson ijtimoiy xayotdagi urni va jamiyat uchun foydaliligini chuqurroq anglaydi. Uyushiq bo‘laklarni toping. Gapning qaysi bo‘laklari uyushgan? Ularning kaysilari sodda bo‘lak, qaysilari murakkab bo‘lak? Nima uchun? Uyushiq bo‘lakli gaplarning fikrni ifodalashdagi ahamiyatini izohlashda quyidagicha gaplar qiyoslanadi. 1. Xo‘jaligimiz paxtadan mo‘l hosil oldi.
1.Xo‘jaligimiz paxtada sholidan, makkajo‘xoridan mo‘l hosil oldi. 2. Xo‘jaligimiz, sholidan mo‘l hosil oldi. 3. Xo‘jaligimiz makkajo‘xoridan mo‘l hosil oldi.
(Avval chap tomondagi, so‘ngra o‘ng tomondagi gaplar o‘qilib, ularning farqi izohlanadi: chap tomondagi uchta gap orqali bayon qilingan fikr o‘ng tomonda bitta uyushiq bo‘lakli gap bilan ifodalanganligi, bunga predmetlarni sanab ko’rsatish orqali erishilganligi uqtiriladi. Yana misollar keltiriladi.)
1.Tiniq havoda oq
kapalaklar uchishadi.
1. Tiniq havoda oq, pushti, sariq
kapalaklar uchishadi. 2.Tiniq havoda pushti kapalaklar uchishadi. 3.Tiniq
havoda sariq
kapalaklar uchishadi.
(Keltirilgan uchta gapda bayon qilingan fikrni uyushiq bo‘lakli bitta gap orqali ifodalash mumkinligi, bunga predmetlarning belgilarini sanab ko‘rsatish orqali erishilganligi ta’kidlanadi.) Predmet, harakat va ularning belgilarini sanab ko‘rsatish, ta’kidlash gapning uyushiq bo‘laklari orqali ifodalanadi. Ular fikrni aniq, to‘liq bayon qilish, nutkda ifodalilik, ko‘tarinkilik berish uchun xizmat kiladi. Shuning uchun ham uyushiq bo‘lakli gaplar og‘zaki va yozma nutqda, uning turli uslublarida ko‘p qo‘llanadi. Quyidagi gaplarni qiyoslash orqali uyushiq bo‘laklar va gapda ma’nosini kuchaytirish uchun takrorlanib qo‘llangan bo‘laklar izohlanadi: 1. Kombayn o‘radi, yig‘adi, yanchadi, tozalaydi. 2. Guvilla, guvilla, ko‘m-ko‘k o‘rmon.
Download 0.7 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|