Mavzu: O’quvchilarning texnik ijodkorligi faoliyatini tashkil etishning nazariy asoslari

Bob O`quvchilarning texnikaviy ijodkorligini rivojlantirishning tashkiliy tizimlari.

2.1. Sinfdan tashqari ishning vazifa va formalari


O’quvchilarning texnologik ta`lim dasturiga muvofiq tarzda amalga oshirilgan o’quv mexnat faoliyati u ma`lumat olayotgan xar bir O’quvchining egallashi zarur bo’lgan minimumi xisoblanadi. Biroq O’quvchilar mexnat faoliyatining bu turi ayrim O’quvchilarning individual talablarini va ilimi texnikaviy bilimlarini boshqa soxolariga bo’lgan kizikishlarini qo’ndira olmaydi. Bu kamchiliknig O’quvchilar o’rtosida sinifdan va maktabtan tashqari ishlar olib borish yo’li bilan to’ldirishimiz mumkin. Texnika va texnologik bo’yicha sinifdan va maktabdan tashqari ishlar to’garaklar shaklida tashkil etiladi. Bu to’garaklarning xillari ular xol etishi lozim bo’lgan masalalar va ularning mazmuni bilan belgilanadi. Mexnat turlariga qarab farq qiladigan to’garklar sifatida: Durodkorlik, Chilangarlik, tokorlik, avtomobil , elektrotexnika, xizmat ko’rsatish, tikish bishish, qo’linariya), qishloq xo’jalik mexnati va x.k. to’garaklarini ko’rsatish mumkin. Texnologiy to’garagiga qarab tashkil qilinadigan bunday to’garaklarning maqsadi O’quvchilarnig maxsus texnikaviy bilimlarini va mexnat ko’nikmalarini xamda malakalarini mazqkur mexnat turiga tadbiran kengaytirish va chuqurlashtirishdan ibo’rotdir. To’garak a`zolari o’quv ustoxonalari va kabinetlarini jixozlashda, ularni ko’rgazmali qurollar va moslomalar texnikaviy texnologik xujjatlar va x.k. bilan ta`minlashda aktiv qatnashadilar. Sinfdan tashqari ishda xam texnologik ta’limida qo’yiladigan vazifalar qo’yiladi. Biroq bunda ularni bajarish uchun qo’shimcha shart-sharoitlar mavjud. Ular ustida batafsilrok to’xtalamiz. Sinfdan tashqari ish bir tomondan sinfdagi ishning davomi bo’lsa, boshqa tomondan, O’quvchilarni mexnatga tayyorlash imkonkyatlarini ancha kengaytiradi. Sinfdan tashqari ishda ishtirok etish ixtiyoriy bo’ladi. Shuning uchun bunday ishga jonboz, tashabbuskor O’quvchilar jalb etiladi. Ular faoliyatining mazmuni dars mashgulotlaridagi faoliyat mazmunidan bir oz bogqacha bo’ladi. Bu xol o’quv programmasida ko’zda totilganidan murakkabrok vazifalar qo’yishga va ularni xol etishga imkon beradi. Ixtiyoriylik prinsipi O’quvchilar tashabbuskorligi yuqorirok bo’lishini ta’minlaydi. Shu tufayli sinfdan tashqari ish jarayonida texnologik ta’limining asosiy vazifalarini bajarish bo’yicha yaxshi natijalarga erishiladi. Sinfdan tashqari ishning maz­muni texnologik ta’limiga doir o’quv programmalari bilan uzviy boglanmaganligi sababli xavfsizlik qoidalari nuqtai nazaridan makbul bo’lgan istagan korxonaga ekskursiyalar planlashtirilishi mumkin. Bu ekskursiyalardan maqsad O’quvchilarni zamonaviy ishlab chikarish asoslari bilan tanishtirishdir. Boshqacha aytganda, politexnika ta’limi sinf­dan tashqari ishning asosiy maqsadi bulib kolishi mumkin. Sinfdan tashqari ish bunday cheklashlardan xoli. O’quvchilarni yaqin atrofdagi korxonalarda uchraydigan kasblar bilan togridan-togri tanishtirish maqsad qilib qo’yilishi mumkin. Ko’pchilik o’qitO’quvchilar shunday qiilishadi xam. Bu bilan ular O’quvchilarni yo’lga solib yuborishga muvaffaq, bo’ladilar va kasb tanlashda ularga yordam beradilar. Bu ishda turli kasb egalari bilan uchrashuvlar uyushtirish, kasbga qiziqO’quvchilar klublarini tashkil qilish va shu kibi tadbirlar yordam beradi. Agar texnologik tarbiyasi faqat shiorlarga tayanib tashkil qilinsa, xech qanday samara bermaydi. Chaqiriq lar muayyan ishlar bilan xamoxang bo’lishi kerak. Yuqorida aytilganlardan ko’rinib turibdiki, sinfdan tashqari ish ayni shunday ishlardan iboratdir. Ularga tarbiyalovchi tus berish lozim. Buning uchun sinfdan tashqari ishning maqsadlari shunday ifodalanishi kerakki, O’quvchilar uzoqni ko’ra olsinlar, ularning texnik tafakquri rivojlanishi, buyum yasay bilishi O’quvchining faqat ularning uzigagina emas, balki jamiyatga xam foyda keltirishini, sinfdan tashqari ishda ishtirok etish, kommunistik jamiyat qo’rilishiga shaxsiy xissa qo’shish uchun yaxshi tayyorgarlik ekanligini tushunib etsinlar
Bu xolda texnologikning tarbiyalovchi roli pasayadi, albatta. Binobarin, ukitO’quvchi sosialistik musobakaning qanday shakli eng samarali bo’lishini uylab qo’rishi va uni sinfdan tashqari ishda qo’llashi zarur. Kitobning «Texnologik ta’limi jarayonida O’quvchilarni tarbiyalash» bobida aytib otilgan boshqa tarbiya choralaridan xam - foydalanish mumkin. Faqat ana shundagina siifdan tashqari ishda mexnat tarbiyasini zarur darajada amalga oshirish mumkin bo’ladi.
Yuqorida aytib otilgan barcha fikrlar mexnat tarbiyasi asosidagi sinfdan tashqari ish vazifalarini u’yidagicha ifodalash imkonini beradi:
texnologik ta’limi davomida O’quvchilar olgan bilim va ko’nikmalarini mustaxkamlash, umumlashtirish xamda kengaytirish;
unumli mexnatga asoslangan ijodiy faoliyatga O’quvchilarni jalb qilish;
xozirgi zamon ishlab chikarishi asoslari xaqidagi tasavvurni kengaytirish;
kasb tanlashga yaxshilab tayyorlash;
mexnatga moil munosabatni shakllantirish.Texnologik ta’limiga. asoslangan sinfdan tashqari ish turli shakllarda amalga oshiriladi. To’garaklar, ishlab chikarish ilgorlari bilan uchrashuvlar uyushtirish va boshqa tadbirlar shular jumlasidandir.
Mexnat tarbiyasiga asoslangan sinfdan tashqari ishning xamma shakllarini shartli ravishda uch gruppaga birlashtirish mumkin. Birinchi gruppaga to’garaklar kiradi. To’garak sinfdan tashqari ishning sinalgan shakli bulib, maktablarda xar xil predmetlari asosida keng qo’llaniladi. Ixtisosidan nazar to’garaklar ishida umumiylik qo’pdir. Shuning uchun texnik to’garaklarning raxbarlari boshqa ixtisosdagi to’garaklar tajribalarini chuqur urganib, eng yaxshi tomonlarini uz ishida qo’llashlari kerak. Albatta, to’garak ishini texnologik ta’limi asosida olib borish uziga xos xususiyatlarga ega bulib, uning metod va shakllariga ma’lum darajada ta’sir qo’rsatadi.
Ikkinchi gruppaga ekskursiyalar, lektorinlar, qo’rgazmalar, ishlab chikarish novatorlari bilan bo’ladigan uchrashuv­lar va boshqa tadbirlarni kiritish mumkin. Ularni sinfdan; tashqari ishning ommaviy shakllari deb atash kabul qilingan.
Xakikatan xam, bu tadbirlar qo’plab O’quvchilarni jalb qiladi. Ularning moxiyatan afzalligi xam ana shunda. Sinfdan tashqari ishlarning texnologik ta’limi asosidagi uchinchi gruppaga O’quvchilarning mexnat birlashmalari kira­di. Mexnat birlashmalari nisbatan ancha ilgari paydo bulganiga karamasdan, keyingi yillarda ayniksa keng qo’llanila boshlandi. O’quvchilarning mexnat birlashmalari ta’limni unumli mexnat bilan qo’shib olib borishning samarali shakli sifatida mexnatda tarbiyalash, kasb tanlashga yo’llash, ishlab chikarish asoslari bilan tanishtirish va mexnat ga ijodiy munosabatni shakllantirish vositasi sifatida namoyon buldi.