Mavzu: Oʻrta asr iqtisodiy ta’limoti

Mavzu: Oʻrta asr iqtisodiy ta’limoti

“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fani
1.IX-XII asrlarda Oʻrta Osiyo madaniyatining yuksalishi.
2.Ilk oʻrta asrlarda Xitoy
3.Oʻrta asrlar va yangi davr.
4.Yevropa falsafasi.
REJA:
VIII asr oxiri-IX asr boshida xalifalikni larzaga keltirgan ogʻir siyosiy vaziyat abbosiylarning Movarounnahr va Xurosonda olib borayotgan siyosatini oʻzgartirishga majbur etdi. Birin-ketin Oʻrta Osiyoda tohiriylar, safforiylar, somoniylar davlatlari tashkil topdi. Mamlakatda sodir boʻlgan bunday siyosiy oʻzgarishlardan soʻng Movarounnahr Xurosondan ajralib oʻz mustaqqilligini toʻla tiklab olish imkoniga ega boʻldi.
Movarounnahrni birlashtirib mustahkam davlat tuzgan davlat arbobi Ismoil Somoniy, 900 yilda Xurosonni ham safforiylardan tortib olib ulkan davlat barpo etdi. Xalifa somoniylar davlatini tan olishga va unga hukmronlik yorligʻini yuborishga majbur boʻldi. Shu tariqa IX asr oxirlariga kelib Movarounnahr xalqlari Arab xalifaligidan abadiy xalos boʻldi.
IX-XII asrlarda Oʻrta Osiyo madaniyatining yuksalishi.
IX-XII asrlarda Oʻrta Osiyo madaniyatining yuksalishi.
Shu tariqa IX asr oxirlariga kelib Movarounnahr xalqlari Arab xalifaligidan abadiy xalos boʻladi va arab xalifaligidan mustaqil boʻlgan yirik feodal davlat-Somoniylar davlati tashkil topadi.
Somoniylar mamlakatni boshqarishda davlat ma’muriyatini tashkil etadilar. Mamlakat oʻnta devon (devoni vazir, devoni mustafi, devoni amir al-mulk, devoni sohib ash-shurat, devoni sohibi muayid yoki borid, devoni mushrif, devoni mumallikayi xos, devoni muhtasib, devoni avqof, devoni qazo az-ziya) boshqaruvida idora etilgan.
IX-XII asrlarda Oʻrta Osiyo madaniyatining yuksalishi.
Qoraxoniylar davlatni el-yurt va viloyatlarga boʻlib idora qildilar. XI-XII asrlarda Oʻrta Osiyoda mulkchilikning yangi turi-iqta’ tartiboti oʻrnatiladi («mulki sultoniy», «iqta’», «vaqf yerlari», «mulk yerlari»).
XII asrning 30-yillari oxirida Movarounnahr Sharqdan kelgan koʻchmanchi Qoraxitoylar hujumiga duchor boʻldi.IX-XII asrlarda mamlakat ma’naviy hayotining asosi islom mafkurasi edi. Somo-niylar islom mafkurasining rivojiga katta ahamiyat berdilar. Buxoro Sharqda islom dinining eng nufuzli markaziga aylandi. Masjid, madrasa va xonaqolar qurish uchun maxsus joylar ajratildi.
Ilk oʻrta asrlarda Xitoy
Xitoyda feodal munosabatlar Xan quldorlik imperiyasi va shimoldagi qabilalar ibtidoiy jamoa tuzumi zaiflashuvi asosida tarkib topa boshladi. (Xitoy tarixchilari - Eramizdan avval XI asrgacha davrdan).
Xan davlati buyuk Xitoy devoridan Janubiy Xitoy dengizigacha boʻlgan teritoriyada joylashgan edi. 50 mlndan ortiq aholisi boʻlgan. Qadimiy poytaxtlari Chan’an (Sian - xozirgi nomi), Loyan Xalq nomi Xanlar Ipakchilik sopol buyumlar yasash qurol yasash, qogʻoz ishlab chiqarish rivojlangan.
Ilk oʻrta asrlarda Xitoy
184 yilgi «Sariq peshonabogʻlilar» qoʻzgʻoloni mamlakatni xarob qilgan, zaiflashuv boshlangan. Oʻzaro urushlar ham davlatni kemirgan. 189 yili poytaxt Loyan qoʻldan ketgan. Ichki urushlar sobiq imperiyani 3 lashkarboshi tomonidan boʻlib olinishi bilan yakunlangan. Uch podsholik davri boshlangan.
Mamlakat shimoli va poytaxt rayonlarida qoʻzgʻolon rahbarlaridan biri Tsao Tsao xukmronlik qila boshladi. Janubiy Sharqda xozirgi Nankin rayonida poytaxti boʻlgan. U davlati, gʻarbda SHU davlati paydo boʻldi.
Oʻrta asrlar va yangi davr.
1

• Gnostitsizm-eramizning 150 yillarida oʻzining yuksak ravnaqiga erishadi. Ular shunday ta’limot yaratdilarki,ularning fikricha Xudo ruh sifatida yovuzlikda mutlaqo sof, inson esa oʻz tabiatining ruhiy jihati bilan xudoga moslashgan;

2

• Dualizm-gnostitsizmning asosiy yoʻnalishi, bu oqim tarafdorlari moddiy va ruhiy dunyo oʻrtasida mustahkam chegara mavjud deb ta’kidlaydilar. Ular ta’limotida materiya hamma vaqt yovuzlik timsolidir. Bundan ular xudo hech mahal moddiy dunyoni yaratishi mumkin emas, deb hisoblaydilar;

3

• Patristika-soʻzi «ota» («padre») soʻzidan kelib chiqqan. Bu nom bilan odatda gʻarbda episkoplarni ularga hurmat sifatida ataganlar. Sharqda mashhur boʻlgan cherkov otalaridan biri Ioan Zlatoust (347-407) edi.